M orta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atinda ġ I qaraqalpaq mámleketlik universiteti

2.3. Reley nızamıniń klassifikaciyasi.
Jaqtılıq nurları moldir emes element arqalı ótkende jaqtılıqnıń bir bólegi 
átirapǵa shashılıp ketedi. Jaqtılıqnıń shashılıwı procesi klassik kózqarastan 
elementtan ótip atırǵan jaqtılıq atomlardaǵi elektronlardıń terbelisinnen ibarat 
esaplanadi. Tebrelip atirǵan elektronlar hámme jónelis boylap tarqalıp atırǵan 
ekilemshi tolqınlardıń deregi bolıp qaladı. Jaqtılıqnıń shashılıwı tiykarınan bir tekli 
bolmaǵan ortalıqta júzege keledi. Optikalıq bir tekli dene emes ekenligin anıq 
kórsetilgen ortalıq móldir emes ortalıq dep júritiledi [8].
Olarǵa : 
1) Tútin, yaǵnıy gazlar daǵı atom halda júrgen mayda bólekler; 
2) Tuman gazlarda teńsalmaqliq halda júrgen suyuliktiń mayda tamshıları ;
3) Suyulikda teńsalmaqliq halinda júzip juretuǵın qattı zaralardan payda bolǵan 
suspenziyalar;
4) Sadaf, opol, sut sıyaqlı oppo shıyshe sıyaqlı qattı deneler kiredi.
Eger bir tekli bolǵan ólshewi jaqtılıq tolqın uzinligidan kishi bolsa shashılǵan 
jaqtılıq intensivligi 
I
jaqtılıq tolqın uzınlıǵınıń tórtinshi dárejesine teris 
proporsional, yaǵnıy bul baylanısıw 
Reley nızamı
atı menen júritiledi [8].
Bir waqitlari moldir ortalıq dep atalıwı múmkin bolmaǵan suyulik hám gazlar da 
jaqtılıqtı málim bir dárejede shashiratadi. Molekulardan payda bolǵan jaqtılıqnıń 
bul tur shashiliwi 
molekulyar shashiliw
dep ataladı. Aspannıń hawa reńi 
tómendegi suwrettegi kórinisi molekulyar shashiliw menen tusintiriledi [8].
(3 - su’wret)

---

29 
Atmosferadaǵı úzliksiz túrde júz berip turıwshı tártipsiz molekulyar háreketler 
nátiyjesinde payda etiwshi hawanıń bosliq boliwi hám siyrekleniw jayları 
quyashtan kiyatırǵan jaqtılıqtı shashıp beredi. Bunda nızamǵa tiykarınnan hawanı 
hám kók nurlar tárepke hám qızıl reńdegi nurlarǵa salıstırǵanda kúshlilew shashılıp 
aspandı hawanı etip kórsetedi. Quyash derekten tómende turǵanda, odan tikkeley 
tarqalıp atırǵan nurlar úlken qalıńlıqtaǵı sashatuǵın ortalıqtan ótiwi nátiyjesinde 
uzın tolqınlar menen tu’sindiriledi. Usınıń sebepinen aspan erte tańińda qızǵish 
rengge boyalǵan halda kórinedi [6].