Madaniyat va sport ishlari vazirligi

BOLALAR IQTIDORI VA YOSHLAR ISTE’DODINI

Yüklə 231,65 Kb.

Pdf görüntüsü

səhifə	9/15
tarix	13.05.2022
ölçüsü	231,65 Kb.
	#86926

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 15

4. BOLALAR IQTIDORI VA YOSHLAR ISTE’DODINI

RIVOJLANTIRISH OMILLARI

Psixologiya fan sifatida yangi bo’lishiga qaramay, uning tarkibi doimo

insonlarni qiziqtirib kelgan. Chunki, psixologiya

–

bu bizning hayotimiz va u qar

doim, qar qanday, qar qaerda biz bilan. Shuning uchun fanni turli muammolari

yuzasidan oz bo’lsa qam aniq yondoshuvlar bordir. Bu yerda, iqtidor muammosi

qam chetda qolmaydi. Bundan bir necha 10 yil avval S.L.Rubinshteyn:

"Iqtidorlikni o’rganuvchi ko’pgina ishlar mavjud. Biroq, olingan natijalar bu ishga

sarflangan vaqtni oqlamaydi. Bu ko’pgina tadqiqotlarning noto’g‘ri ekani va ularda

qo’llanilgan metodikalarning qoniqarsiziligi bilan tushuntiriladi", deb yozadi.

O’tgan ko’p yillar mobaynida ushbu muammo yuzasidan ko’pgina nazariyalar

yaratildi. Muammoning dolzarbligi va aqamiyati shundaki, iqtidorli bolalar bilan

"oddiy" bolalar singari emas, ulardan farqli ravishda ishlash lozim-ki, bu ulardagi

qobiliyatlarni yanada rivojlanishi bilan boqliq bo’lsin. P.V.Tyulenev iqtidorli

bolalar muammosini dolzarb ekanini aniq ko’rsatib bergan: ". . . ushbu muammoni

qal qilish bolaning kelajagini va oilaning baxtini belgilab beradi. Ota-onalar

haqiqatni bilishini istamaydi va u berkitilgan bo’lishiga qaramay ular haqiqatni

bilishlari zarur". Iqtidoni aniqlashdan maqsad iqtidorlilikning keltirib chiqaruvchi

omillarini o’rganish, iqtidorli bolalarning psixologik, shaxsiy xususiyatlarini

o’rganish qamda iqtidorli bolalar bilan ishlashning yo’l yo’riq va vositalarini

egallash. Iqtidorli bolalar va ularning psixologik xususiyatlari, qobiliyat, iqtidor,

talant tushunchalari haqida ma'lumotlar zaqirasini berish hamda ularni shaxsda

shakllanishi borasida nazariy va amaliy bilimlar berish lozim.

Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlar bilan ishlash metodikasi quyidagilarni

inobatga oladi:

- qobiliyat tushunchasini mazmunini qamda uni shaxsda shakllanishi qaqida

bilimlar zaqirasiga ega bo’lish;

qobiliyat, talant, iqtidor tushunchalarini

mazmunini bilish;

- bolalar iqtidori qaqidagi nazariyalarni o’rganish;

- iqtidorli bolalarni psixologik xususiyatlarini borasidagi nazariy va amaliy

bilimlarga ega bo’lish;

- iqtidorilikni kelib chiqishiga ta'sir etuvchi omillarni qaqida ma'lumotlarga

ega bo’lish;

- iqtidorli bolalar bilan ishlashning yo’l-yo’riq, usul va vositalarini egallash.

Iqtidorli bolalar bilan ishlashda psixologlar iqtidorning tuzilishini

belgilaydigan asosiy omillarni bilishlari lozim. Bular quyidagilar:

–

umumiy intellektual yoki aqliy qobiliyatlarning yuqori darajasi;

–

bilish motivining dominantligi — boshqa motiv turlaridan ustunligi;

–

yangi predmetlar, vazifalar, voqea-hodisalarga duch kelganda, muammoni

‘yilishi va yechimini topishda ijodiy faollikning namoyon b

‘lishi.

Iqtidorning erta namoyon b

‘lishi ikki yoshdan olti yoshgacha kuzatiladi.

Bunday bolalar ikki-uch yoshdan

‘qishga intiladilar, uch-t

‘rt yoshda

‘qishni va

sanashni biladilar, besh-olti yoshda s

‘zlarni va uncha katta b

‘lmagan jumlalarni

yoza oladilar. Maktabgacha yosh davrida iqtidorli bolalar boshqalardan

intellektning rivojlanish darajasi bilan ajralib turadilar.

‘zlarining juda faolligi,

‘plab savol berishlari, qiziquvchanligi, kattalardan oladigan ma’lumotni oson

eslab qolishi va qayta aytib bera olishi bilan birga, boy tasavvurga egadirlar.

Iqtidorli bolalar k

‘p hollarda turli hisob-kitoblarga qiziqadilar, she’r yoki ertaklar

‘qiydilar, musiqa asboblarini chaladilar, shaxmat

‘ynaydilar, rasm chizadilar,

о

‘shiq aytadilar va raqsga tushadilar. Yetti yoshdan

‘n yoshgacha b

‘lgan davrda

bolalar k

‘p hollarda kolleksiya yig‘ishga (markalar, medallar, sevimli mul’tfil’m

va kino qahramonlarining rasmlari va xok...), qog‘oz, yog‘och va boshqa

materiallardan turli predmetlarning loyihalarini yasashga qiziqadilar. Iqtidorli

bolalar 3 yoshdan 5 yoshgacha barcha noma’lum b

‘lgan narsalarga va

yangiliklarga nisbatan mustaqil ravishda javob axtarishda faollik k

‘rsatib,

kattalarga turli savollar beradilar. Bu savollarga berilgan javoblar orqali atrof

olamni, voqea-hodisalarning sabab va oqibatlarining bog‘liqligini anglaydilar,

shaxsiy hatti-harakatlarini ongli ravishda boshqara oladilar. 3-yoshli bolaga xos

‘lgan hislatlar:

Nutqi ma’no jihatidan bir-biriga bog‘langan s

‘zlardan iborat.

‘yinda rolga kiradi.

Shar, olma va boshqa predmetlarni chiza oladi.

‘zi yechinib kiyina oladi.

Kubiklarni bir-birining ustiga q

‘ya oladi.

Tayanchsiz zinalardan

‘zi k

‘tarilib, tusha oladi.

4 yoshli bolalar esa,

‘z imkoniyatlarini real baholay oladilar.

Lekin, 4-5 yoshli bolalar hali shaxsiy xususiyatlarini idrok etishga va

baholashga qodir emaslar, shuningdek

‘zlari haqida ma’lum bir xulosani bera

olmaydilar.

‘z-

‘zini anglash layoqati katta bog‘cha yoshida rivojlanib, avval u

qanday b

‘lgani va kelajakda qanday b

‘lishini fikrlab k

‘rishga harakat qiladilar.

Bog‘cha yoshidagi bolalar shaxsining shakllanishiga k

‘ra, bu davrni 3 bosqichga

ajratish mumkin:

Yüklə 231,65 Kb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 15