Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 Qəmli könül bülbülüsən, Nə xoş cavansan, a Laçın. Dərdi qanansan, a Laçın. Şeir gəraylı üstündədir, 7 bənddir. Orada belə bir misralar da var: Kamalına səd maşallah, Çağırana can deyərsən Əslin-kökün İlisulu. Son bənd: Dəryaların zər daşısan, Bu könlümün sirdaşısan, Molla Cümə qardaşısan, Nə xoş cavansan, a Laçın. Şirin zəbansan, a Laçın, Dərdi qanansan, a Laçın. İlisu ilə bağlı başqa bir əhvalat da olmuşdur. O zaman Dilruba Qiyasbəyli Şəki-Zaqatala zonasında olanda bir nəfər hörmətli İlisulu ilə görüşmüşdür. Şəki-Zaqatala zonasında Mol- la Cümənin çoxlu dostları olub. Onlardan biri də İlisulu Molla Surxaydır. Qocaların, aşıqların dediyinə görə, Molla Cümə Molla Surxaya bir neçə şeir həsr eləmişdir. Həmin şeirlərdən hərdən birini hələ 1930-cu illərdə Hümmət Əlizadə çap elə- mişdir 3 . Ancaq bu variant dörd bənddən ibarətdir. Məlumdur ki, Molla Cümə ənənəvi olaraq bütün şeirlərini tək bəndlərlə yazmışdır. D.Qiyasbəyli məqaləsində 4 şeiri tamam yazmış və çap etmişdir. Mən həmin şeiri özümdə olan əlyazmalarımda tapdım, müqayisələr apardım. Bütöv şəkildə aşığın külliyatına daxil elədim. D.Qiyasbəyli yazır: “Bu şeirin qəribə tarixçəsi vardır. Qoşma Qax rayonundakı İlisu kənd sakini Vəli Balay oğlu Qocayevdən yazılmışdır. (Məlum olsun ki, İlisuda Qocayevlər ailəsi var. Vəli dayını mən çox yaxşı tanıyıram. Uzun müddət İlisuda kənd sovetinin sədri işləmişdir. Qardaşı 3 Aşıqlar, 1935. Səh.165-166 4 Elm və həyat, 1971, № 6 18 Saleh Qocayev Bakıda məsul vəzifələrdə çalışıb. Son vəzifəsi Bakı Sənaye İnstitutunun rektoru idi. Əmisi oğlu Mahmud Qo- cayev kənd təsərrüfatı tədarük idarəsinin sədri olmuşdur (P.Ə.). Vəli dayı D.Qiyasbəyliyə aşağıdakı sözləri demiş: “1917-1918- ci illər olardı. O vaxt mənim 22-23 yaşım olardı. Şəkidən gəlir- dim. Yolda, Əmbərcay kəndinə gedən yolun ağ-zında Molla Cümə ilə rastlaşdım. O, çox kefsiz idi. Çox qocalmışdı. Mənim kim olduğumu soruşdu. Atamı tanıdı. O, dostu Molla Surxay- dan çox giley elədi. Dedi ki, çox xəstə oldum, yanıma gəlmədi. Xəbər də göndərdim. Qoca könlü kövrək olar. O, köksünü ötü- rüb dedi: “Yazı, pozu bilirsənmi? Dedim bəli. O, Molla Sur- xaya dediyi üç qoşmasını mənə yazdırdı. Aşıq dedi ki, şeir tapşırması ilə birlikdə üç olur”. D.Qiyasbəyliyə görə, Molla Cümənin Molla Surxaya həsr etdiyi şeirlər “Dünyadır”, “Bala mən” və bir də “Sonra” rədifləri ilədir. “Dünyadır” şeiri bila- vasitə Molla Surxaya ünvanlanıb. Mən o biri şeirləri öz əlyaz- malarımda axtardım. “Sonra” rədifli şeiri tapdım. Nə onda və nə də “Bala mən” şeirlərində Molla Surxaya aid heç bir nişanə tapa bilmədim. “Dünyadır” rədifli şeirindən bir bənd: Çoxlarına tər bənəfşə iylədir, Çoxlarını gecə-gündüz göynədir, Çoxlarını dırnaq üstdə oynadır, Çoxlarına tambur çalan dünyadır. Ancaq Molla Cümənin Molla Surxaya həsr elədiyi digər şeirləri də var. “İnsandır”, “Üç insan”, “Molla Surxay”. Həmin şeirlər bilavasitə Molla Surxayla bağlıdır. Üç insan isə bunlardır: Molla Surxay, Məhəmməd və İsmi Pünhan. Bu şeirlər içərisində xüsusilə “Molla Surxaydır” müxəmməsi diq- qət cəlb edir. Müxəmməs öz dərin məzmunu ilə, el dilinin möcüzələrinə bələdliyi ilə gözəl bir poemadır. Bəzi bəndlərin son iki misralarını misal gətirmək istəyirəm: Nə qədər dostlarım varsa, Qabağı Molla Surxaydır. 19 Cənnətdə sərvi Tubanın, Budağı Molla Surxaydır. Xudağının dünyada əziz Qonağı Molla Surxaydır. Abi Zəmzəm, Abi Kövsər, Bulağı Molla Surxaydır. Çox da olsun uca dağlar Tur dağı Molla Surxaydır. Muştuluq Adəm Ataya Ondan qalmış bir fərzəndə. Diqqət edin, Molla Cümə ən məşhur, ən dərin məzmunlu mifoloji qaynaqlardan istifadə edərək əziz ostunu tərifləyir, qiymətləndirir. Baxın Tuba cənnətdə müqəddəs ağacdır. Tur dağı Musa peyğəmbərin Allah Taala ilə danışdığı dağıdır. Zəm-zəm, Abi Kövsər cənnətin əbədi həyat bəxş edən müqəd- dəs sulardır. Molla Cümənin “Usta” rədifli başqa bir qoşması da var. Orada aşıq Məhəmməd adlı İlisudan olan bir ustanı tərif edir. Məskənin İlisu familin Eldar Elmdə mahirsən gün kimi aşkar – deyərək nadir, gözəl insani keyfiyyətlərə malik 7 bəndlik qoşmada tərif olunur. Oxucum, təkrar edirəm, böyük sənətkarın İlisu ilə bağlı motiv- ləri üzə çıxarıb yazmaqda məqsədim Molla Cümənin İlisulu- lara və İlisuya rəğbət və məhəbbətim aşkarlamaqdır. Ekspedisiyanın birinci ayında Aşağı Göynük kəndində İdris Mustafayevlə tanış oldum. Yaşı yüzü keçmiş İdris dayı dedi ki, mən 1917-ci ildən bolşevik idim. Məni bir bəhanə tapıb Sibirə göndərmişdilər. Məni Sibirdən Sovet höküməti qaytardı. 1923-cü ildə partiyada təmizlənmə aparıldı, məni də partiyadan çıxartdılar. Sonra daha ərizə vermədim. İdris dayı çox yorğun görünürdü. O, ömür yoldaşı Mariya xalanı Sibirdən gətirmişdi. Çox mehriban dolanırdılar. İdris dayı dedi ki, Molla 20 Cümənin uşaqlıq yoldaşı olub. İdris dayı haqqında az da olsa yazmışam. İndi onu demək istəyirəm ki, Molla Cümə haqqında onda çoxlu xatirələr var idi. Ikinci ili onunla görüşə bilmədim. Çünki dünyasını dəyişmişdi. İdris dayı nəql edir ki, 1895-ci ildə İlisudan Xəlil bəyin oğlu Aşağı Layisqiyə gəlmişdi. Kəndə yüzbaşı seçmək istəyirdi. Xəlil bəyin oğlu məhz Molla Cümə- nin namizədliyini irəli sürür, Molla Cüməni yüzbaşı seçmək istəyir. Bizcə, çox ibrətamizdir. İlisulu bu şəxs xüsusi tapşırıqla gəlmişdi. Camaat razılaşmışdı, hamısı Molla Cüməni istəyirdi. Sonda Molla Cümə ayağa durdu və danışdı, dedi ki, mən aşıq babayam, kəndləri gəzirəm, məclislər aparıram. Məndən yüz- başı olmaz. Onun sözlərini qəbul elədilər. Molla Cüməni azad elədilər. Görünür Molla Cümə İlisuda olub, özü də bir neçə dəfə, nə qədər olub demək çətindir. Düzü bu problemlə bərabər İli- suda sorğu apara bilmədim. Ancaq aşığın İlisuya həsr elədiyi qoşmanı axtarıb tapmışam, yoxlayıb aşığın külliyatına daxil eləmişəm. İlisi kəndindən 7 kilometr aralı “Ağçay” çayının mənbə- yində iyli, qoxulu bir su var. Həmin su zirvəsi görünməyən sal qayalardan, şırıltı ilə axıb tökülür. 37 dərəcə istisi var, kükürd qoxusu verir. Müalicə xarakterlidir. Molla Cümə burada olub. İlisulular oraya hamam deyirlər. Aşıq oranı seyr eləyib, gəlib- gedən insan axınını diqqətlə öz gözləri ilə görüb, bir qoşma da demişdir. Budur qoşma: İlisunun hamamına varanda, Kəndin gözəlləri mənə tuş oldu. Görən təki məndə aman qalmadı, Əqil getdi başdan, lap bihuş oldu. Kimisi gəlmişdi, keyfə, damağa, Kimisi də yatıb qaldı sabaha, Canım qurban ayna kimi qabağa Ağ üzündə xalı qələm qaş oldu. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|