Mavzu: O`quvchilarning diskurs kompetensiyasini rivojlantirishda interfaol ta`lim texnologiyalartidan foydalanish reja: Kirish I bob o‘quvchilarning diskurs kompetensiyasi

Tadqiqot obyekti. sifatida akademik litseylarning aniq fanlar yo’nalishidagi ingliz tili darslari tanlandi.
Kurs ishining maqsadi. xorijiy davlatlarda ta’lim tizimida ayniqsa, ingliz tilini o’qitishda diskurs kompetensiyadan samarali foydalanish kommunikativ kompetensiyani rivojlantirish asosi ekanligi asosida mamlakatimizda ingliz tili darslarida kommunikativ o’yinlardan foydalanish bo’yicha amaliy taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining hajmi. Kurs ishi ikki bob, kirish, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

I BOB O‘QUVCHILARNING DISKURS KOMPETENSIYASI
1.1. Diskurs tushinchasi va uning tadqiqi
Ijtimoiy va gumanitar fanlar diskursni til orqali ifodalangan shakllangan fikrlash tarzi sifatida ta‟riflaydi. Bu jamiyatning odamlar, narsalar va ijtimoiy tashkilot haqida fikrlash va muloqot qilish usuli, shuningdek, ushbu uch element o'rtasidagi munosabatlardir. Sotsiologiya diskursni voqelikka ma‟no berish usuli deb hisoblaydi. Siyosatshunoslik buni ijtimoiy muammoni hal qilish uchun rasmiy mantiqiy fikr almashish sifatida tushunadi. Psixologik diskurs til shakli va funktsiyasini yozma yoki og'zaki ravishda baholaydi, chunki ular ruhiy salomatlik bilan bog'liq. Ritorika sohasida diskurs biroz boshqacha ma'noga ega, ya'ni ma'ruzachilar o'z tinglovchilarini voqelikning o'ziga xos idrokiga ishontirishadi. Ritorik diskurs tinglovchilarni ma'ruzachining maqsadlariga xizmat qiladigan xulosaga kelishga undashga harakat qiladigan markaziy, tartibga soluvchi ovozni - so'zlayotgan yoki hikoya qiluvchi shaxsni o'z ichiga oladi. Ritorik diskurs o'quvchi yoki tinglovchini ishontirish uchun faqat hikoya elementlaridan foydalanadi; ular kamdan-kam hollarda to'liq hikoyalardir. Bu yerda maqsad estetik, didaktiklik yoki she‟riy ifoda emas, ishontirishdir.
Semantikada diskurs tushunchasining qo'llanilishi yanada murakkabroq. Diskurs semantikasi - bu intellektual tadqiqotning muayyan sohalarida lug'atdan qanday foydalanishimizni tahlil qilish. Bu tahlil til va tuzilish oʻrtasidagi bogʻliqlikni, masalan, gap va u mavjud boʻlgan kengroq kontekst oʻrtasidagi munosabatni oʻrganadi. Bunga misol sifatida gapda olmoshning qoʻllanilishini keltirish mumkin, oʻquvchi yoki tinglovchi uni faqat bogʻlangan holda tushunishi mumkin.
Zamonaviy yondashuvlar nuqtai nazaridan, diskurs murakkab kommunikativ hodisa bo'lib, matnga qo'shimcha ravishda matnni tushunish uchun zarur bo'lgan qo'shimcha lingvistik omillarni (fikrlar, dunyo haqidagi bilimlar, qabul qiluvchining maqsadlari, munosabatlari) o'z ichiga oladi. "Diskurs" atamasi lingvistika sohasida ham juda ko‟p qo‟llaniladigan atamalardan biriga aylangan. Tarixiy jihatdan bu atama birinchi marta amerikalik tilshunos Z. Xarrisning 1952 yilda nashr etilgan "Diskur tahlili" deb nomlangan maqolasida ishlatilgan. "Diskurs" atamasining to'liq ko'lami so‟nggi yigirma yil ichida tilshunoslikda ommalashib bordi. Tilshunos olim A.Pardaev talqinicha, diskurs bu so„zlovchi va tinglovchining o„zaro fikr almashish, bir-biriga ta'sir ko„rsatish maqsadida lisoniy va nolisoniy vositalardan o„zlari eng samarali deb hisoblagan shakl va turda amaliy foydalanish jarayoni hisoblanadi. Diskurs bu – jarayon, insoniy faoliyat turi. U lisoniy va yuzlab nolisoniy omillarning mushtarak shaklda bir maqsad yo„lida voqelanishidir. Boshqa bir manbada diskurs lotincha “discursus” - muhokama so„zidan olingan bo„lib, hissiy, bevosita, intuitiv, ya'ni muhokama talab bilimdan farqli o„laroq, muhokama orqali vosita bilan hosil qilinadigan mantiqiy dalil - isbotli bilim demakdir. Soddaroq qilib aytganda, bu ta'rifda diskursning muhokama qilish, suhbat qilish ma'nosi ilgari suriladi. O„zbek tilshunosligida diskurs maxsus tadqiqotlar tilshunos Sh.Safarov tomonidan amalga oshirilgan. Tilshunos matn va diskurs muammolari to„g„risida quyidagilarni qayd etadi: “agarda matn va diskursning har ikkalasi ham inson lisoniy faoliyatining natijasi bo„lsa, ularni faqatgina zohiriy – formal ko„rsatkichga asosan “og„zaki” va “yozma” sifatlari bilan farqlash imkoniga gumonim bor. Xuddi shuningdek, ularning birini moddiy ko„rinishli hodisa, ikkinchisini bu xususiyatdan xoli ko„rinishda tasavvur qilish qiyin masala. Axir bularning ikkalasi ham natijali faoliyat mahsuli bo„ladigan bo„lsa, erishilgan natija moddiy ko„rinish olishi kerakku? Maqsadli ifodalanadigan kommuiikativ mazmun va so„zlovchi istagi bilan bogliq bo„lmagan holda tinglovchi idrokida (qabulida) hosil bo„ladigan informativ mazmun bir-birini inkor qilmaydi, aksincha, ular o„zaro qorishib, birikib, muloqotning samaraliligini ta'minlovchi omilga aylanadilar. Kommunikativ va informativ mazmunlar uygunligi muloqot tizimi makrobirligining yaxlitligini ta'minlaydi. bevosita, intuitiv, ya'ni muhokama talab bilimdan farqli o„laroq, muhokama orqali vosita bilan hosil qilinadigan mantiqiy dalil - isbotli bilim demakdir. Soddaroq qilib aytganda, bu ta'rifda diskursning muhokama qilish, suhbat qilish ma'nosi ilgari suriladi.
O’zbek tilshunosligida diskurs maxsus tadqiqotlar tilshunos Sh.Safarov tomonidan amalga oshirilgan. Tilshunos matn va diskurs muammolari to„g„risida quyidagilarni qayd etadi: “agarda matn va diskursning har ikkalasi ham inson lisoniy faoliyatining natijasi bo„lsa, ularni faqatgina zohiriy – formal ko„rsatkichga asosan “og„zaki” va “yozma” sifatlari bilan farqlash imkoniga gumonim bor. Xuddi shuningdek, ularning birini moddiy ko„rinishli hodisa, ikkinchisini bu xususiyatdan xoli ko„rinishda tasavvur qilish qiyin masala. Axir bularning ikkalasi ham natijali faoliyat mahsuli bo„ladigan bo„lsa, erishilgan natija moddiy ko„rinish olishi kerakku? Maqsadli ifodalanadigan kommuiikativ mazmun va so„zlovchi istagi bilan bogliq bo„lmagan holda tinglovchi idrokida (qabulida) hosil bo„ladigan informativ mazmun bir-birini inkor qilmaydi, aksincha, ular o„zaro qorishib, birikib, muloqotning samaraliligini ta'minlovchi omilga aylanadilar. Kommunikativ va informativ mazmunlar uygunligi muloqot tizimi makrobirligining yaxlitligini ta'minlaydi. Hozirgi paytda bunday yaxlitlik xususiyatiga faqatgina diskurs ega ekanligi e'tirof etilmoqda.