Mavzu: sportchilarning sport anamnezi va jismoniy rivojlanishi. Reja

Somatoskopiya – tashqi ko‘rik asosida jismoniy rivojlanishini aniqlash usulidir. Tashqi ko‘rik asosida tana tuzilishning konstitutsional tiplari aniqlanadi. Odamning qanday konstitutsion turga mansubligini aniqlash uchun antropometrik o‘lchov usulidan foydalaniladi: odamning konstitutsion klassifikatsiyasi uchun turli ko‘rsatkichlar (bo‘y, ko‘krak qafasining kengligi, qorinning hajmi, muskullarning rivojlanganligi, bosh suyagining kattaligi va shu ko‘rsatkichlarning bir-biriga bo‘lgan munosabatlari) mavjud.
Tana tuzilishi – bu gavda o‘lchovlarining shakllanishlari, mutanosibliklari, tana qismlarining bir-biriga nisbatan joylashishi, suyak, yog‘ va muskul to‘qimalarining rivojlanish xususiyatlari bo‘lib, M.V.Chernorutskiy odam konstitutsiyasini uch turga: astenik, normostenik va giperstenik turlarga bo‘ladi. Bularning har biri o‘ziga xos moddalar almashinuvi xossalari bilan ta’riflanadi.

1. 
   Astenik tip (asteniklar)– tananing uzunasiga ketgan o‘lchovlar ko‘ndalang o‘lchovlarga nisbatan ustun, suyak skeleti yengil, yelkalar tor, oyoq-qo‘llari ingichka, ko‘krak qafasi uzunchoq, yassi va tor, epigastral burchak 90⁰dan kam, terisi yupqa va nozik, muskullari sust rivojlangan.
   
2. 
   Giperstenik tip (gipersteniklar) – tananing ko‘ndalang o‘lchovlar uzunasiga ketgan o‘lchovlarga nisbatan ustun, oyoq-qo‘llar kalta, suyak skeleti og‘ir, bo‘yni kalta va qalin, yelkalari keng, ko‘krak qafasi keng, epigastral burchak 90⁰dan katta, ya’ni o‘tkir emasligi, terisi qalinligi bilan ta’riflanadi. Gipersteniklar uncha baland bo‘yli bo‘lmasa ham semizroq, kuchli odamlardir, ko‘krak qafasi keng, oyoq- qo‘llari kaltaroq bo‘ladi.
   
3. 
   Normostenik tip (normosteniklar) – ikki tip o‘rtasidagi holat, tananing Qaddi qomat – bu odamga odat bo‘lib qolgan gavdaning holati. Tik turgan holatda bosh bilan tana bitta vertikalda turishi kerak. Ikkala yelka bir tekislikda turishiga, kuraklar joylashishida assimetriya yo‘qligiga e’tibor beriladi, ko‘krak qafasi suyaklari bir-biriga nisbatan simmetrik joylashgan, qorin sezilmaydi, oyoqlari to‘g‘ri, tizza va toz son bo‘g‘imlari rostlangan bo‘ladi.
   

Bu fiziologik egilmalar gavdada ressorlik funksiyasini o‘taydi. Egilmalar orasidagi farq 3 - 4 sm dan oshmasligi kerak.
Qaddi-qomat ota-onadan olingan belgi sifatida namoyon bo‘libgina qolmay, balki hayot davomida jismoniy rivojlanishning sustligi, yomon, zararli odatlar - partada noto‘g‘ri o‘tirishi, noto‘g‘ri tik turishi sababli buzilishi mumkin.
Qaddi-qomatning noto‘g‘riligi ayniqsa, yosh organizmning o‘sish davridagi nuqsoni suyak skeletida turg‘un o‘zgarish-deformatsiya hosil bo‘lishi nafas organlari, yurak-qon aylanish, ovqat hazm qilish, ayirish organlari, nerv va harakat apparatining yomonlashishiga, xususan bosh og‘rig‘i, tez charchash, ishtahaning yo‘qolishiga olib keladi.
Umurtqa pog‘onasining egilmalari o‘zgarishi bo‘yicha qaddi- qomatning tuzilishini aniqlash mumkin:

1. 
   Yumaloq orqa – umurtqa pog‘onasining ko‘krak qismi turtib chiqqan, bel lordozi va dumg‘aza dum kifozi yassilashgan bo‘ladi.
   
2. 
   Yassi orqa - umurtqa pog‘onasining hamma fiziologik bukilmalarining yassilanishi. Boshqacha qilib aytganda, shalvaygan qaddi-qomatda bosh egilgan, ko‘krak qafasi yassi, oyoqlar tizza qismida bukilgan bo‘ladi. Orqa yassi umurtqa pog‘onasi skolioz bilan birga keladi.
   
3. 
   Yumaloq botiq orqa– yumaloq umurtqa pog‘onasining ko‘krak qismi orqaga turtib chiqqan, bel lordozi va dumg‘aza dum kifozi esa haddan tashqari ichkariga botgan.
   

a-normal qomat , b-yumaloq orqa, в –yassilashgan orqa, г – yumaloq botiq orqa

Yelkalarning simmetrikliligi baholanadi: yelka kamari bir tekis bo‘lishi kerak. Ularning asimmetrikligi turli sabablar bilan belgilanadi: normada tennis va boks sport turi bilan uzoq vaqt shug‘ullangani bo‘lsa, patologik hollardagi - skoliozdir. Bolalarning maktabga borish davrida ularning portfeli vazniga, bo‘yiga mos tanlanishi, tutqichlarining ikki tomonlama bo‘lishi, bu o‘zgarishning oldini olishdagi asosiy omil hisoblanadi.

Skolioz – umurtqa pog‘onasining yon tomonlarga qiyshayishi bilan kechuvchi kasallik bo‘lib, odatda tug‘ma yoxud hayot jarayonida orttiriladi.
Skolioz turlari: o‘ng (1), chap (2) va S-simon (3) ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
Skoliozni aniqlashda quyidagilarga e’tibor berish lozim:

1. 
   Yelka bir tekisdaliligiga.
   
2. 
   Qovurg‘alarni bir-biriga nisbatan simmetrikligiga.
   
3. 
   Bel uchburchaklarining baravarligiga.
   
4. 
   Gavdaning turishiga.
   

Umurtqa pog‘onasi qiyshaygan

Chanoq qiyshaygan

Yelkalar notekis

Rasm. Skolioz belgilari