Mелиораtив щидроэеолоэийанын
Yüklə 6,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
245 üçün əlavə meliorativ tədbir kimi drenaj şəbəkəsinin tikilməsi bu şərtlərə görə əsaslandırılmışdır. Son illərin rejim müşahidə işlərinin nəticələri Qarabağ düzənliyinin 75-85%-dən artıq sahəsində qrunt sularının səviy- yəsinin il ərzində 1,2-1,5 m-dən aşağı düşmədiyini, vegetasiya dövründə isə hətta 0,5-1,0 m səviyyədə qərarlaşdığını göstərir. Qarabağ düzənliyində 89,7 min ha sahədə qrunt suları 1-3 m, 34,2 min ha sahədə 3-5 m və 85,8 min ha sahədə isə 5 m-dən dərində təşəkkül tapmışdır; 105,9 min ha sahədə qrunt sularının mineral- laşması 1,0 q/l-dən az, 68,7 min ha sahədə 1,0-3,0 q/l və 35,1 min ha sahədə isə 3,0 q/l-dən böyük hədlərdə dəyişir. Qarabağ düzənliyində suvarılan sahələrin 41,5 min ha-ı (o cümlədən, 15,2 min ha-ı qrunt sularının buraxıla bilən yatım dərinliyinə, 6,6 min ha-ı torpaqların şorlaşması və 19,7 min ha-ı qrunt sularının bu- raxıla bilən yatım dərinliyinə və torpaqların şorlaşması amil-lə- rinin birgə təsirinə görə) qeyri-qənaətbəxş vəziyyətdədir (cəd. 45). Qarabağ düzənliyində torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün zəruri tədbirlərin əsaslandırılması. Azərbaycan Respublikasının ümumi ərazisinin 4,51 mln ha-ı kənd təsərrüfatı altında istifadə oluna bilər ki, onun da 3,2 mln ha-ı suvarmaya yararlı torpaqlardır. Respublikada kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi üçün əsas baza sayılan Kür-Araz düzənliyinin tərkib hissələri olan Mil, Muğan və Qarabağ düzənliklərinin yerləşdiyi coğrafi şərait və iqlim xüsusiyyətləri burada suvarmanı şərtləndirən əsas amil- lərdən sayılır. Tədqiqat ərazisində suvarılan torpaqların meliorativ vəziy- yətinin qiymətləndirilməsi üçün aparılmış tədqiqatların ilkin nəticələrindən məlum olur ki, BMMK-nun təsir zonası boyunca ayrı-ayrı suvarma massivləri üzrə mövcud meliorativ vəziyyət bir- birindən kifayət qədər fərqlənir. Bu nöqteyi-nəzərdən hər bir suvarma massivinin konkret səciyyəvi torpaq-meliorativ xüsusiy- yətləri nəzərə alınmaqla müvafiq tədbirlər sistemi hazırlanmalıdır. 246 Cədvəl 45 Qarabağ massivi üzrə torpaqların hidrogeoloji- meliorativ vəziyyəti Göstəricilər / Bölgələr Yevlax Bərdə Ağdam Tərtər Suvarılan sahələrin yeraltı suların yatım dərinliklərinə görə bölünməsi, ha: 1,0 m 4016 1335 225 550 1,0-1,5 m 2000 4800 405 1090 1,5-2,0 m 8110 9700 496 1005 2,0-3,0 m 14070 29325 4922 7760 3,0-5,0 m 8708 9417 2190 4655 5,0 m 9210 2815 40100 17760 Kənd təsərrüfatına yararlı suvarılan torpaqların şorlaşma dərəcəsinə görə bölünməsi (0-100 sm-lik torpaq qatında), ha: -şorlaşmış 25475 51000 31050 21110 -zəif şorlaşmış 1315 10405 6085 -orta şorlaşmış 9596 3653 5293 4610 -güclü və çox güclü şor- laşmış 9130 1913 1424 1590 1015 Kənd təsərrüfatına yararlı suvarılan torpaqların şorakətlik dərəcəsinə görə bölünməsi (0-100 sm-lik torpaq qatında), ha: -şorakətsiz 22195 42510 40120 25210 -zəif şorakətli 23820 13292 7110 5795 -orta və şiddətli şorakətli 99 1590 1108 1815 Suvarılan sahələrin meliorativ vəziyyətinin yeraltı suların yatım dərinliyinə və torpaqların şorlaşma dərəcəsinə görə qiymətləndirilməsi, ha: -yaxşı 2878 6300 25355 12900 -kafi 24100 38085 21758 12580 -qeyri-kafi, o cümlədən: 19136 13007 1225 7340 -yeraltı suların buraxıla bi- lən yatım dərinliyinə görə; 10410 2205 - 2550 -torpaqların şorlaşmasına görə; 2563 1590 620 1000 - yeraltı suların buraxıla bi- lən yatım dərinliyinə və torpaqların şorlaşmasına görə 6163 9212 605 3790 Əsalı hamarlama işləri 6000 5000 4800 2500 247 Qarabağ düzənliyində kənd təsərrüfatına yararlı suvarılan torpaqların ümumi sahəsi 209,7 min ha təşkil edir və suvarılan sahələrin 66,4 min ha-ı (o cümlədən, 58,4 min ha qapalı) drenləşdirilmişdir. Düzənlikdə suvarılan torpaqların 61,7 min hektarı müxtəlif dərəcədə şorlaşmışdır (o cümlədən, 31,2 min hektarı zəif, 23,9 min hektarı orta, 6,6 min ha-ı güclü və çox güclü şorlaşmış). Bu torpaqlarda məhsul itkisi, orta hesabla, 70% təşkil edir. Bu isə minlərlə ha sahədən məhsul yığımının sıfra bərabər olması anlamına gəlir. Torpaqların meliorativ vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün Qarabağ massivi digərləri ilə müqayisədə özünəməxsus olub, daha çox əlavə meliorativ tədbirlər görülməsini tələb edir. Perspektivdə suvarılan torpaq sahələrinin münbitliyini artırmaq və həmin sa- hələrdə əkilən kənd təsərrüfatı bitkilərindən yüksək məhsul götürülməsini təmin etmək üçün böyük həcmdə meliorativ tədbir- lərin həyata keçirilməsi tələb olunur. Suvarılan torpaqların melio- rativ vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bir tərəfdən mövcud melio- rasiya və su təsərrüfatı fondlarının bərpası və təzələnməsi, digər tərəfdən isə yeni meliorasiya obyektlərinin tikilməsi kimi işlərin həyata keçirilməsi vacibdir. Aparılmış çoxillik təcrübi tədqiqatlar əsasında AzETH və Mİ EİB tərəfindən Kür-Araz düzənliyi torpaqlarının meliorasiyası ilə əlaqədar olaraq, drenajın tipi və parametrlərinə görə ərazinin rayonlaşdırılması işləri aparılmışdır. Bunun əsasında ərazidə torpaq-meliorativ və hidrogeoloji şəraiti, şorlaşmanın dərəcəsi və tipi təxminən eyni olan 12 kateqoriya üzrə torpaq sahələri müəyyənləşdirilmişdir. Eksperimental tədqiqatlar əsasında əldə olunan materiallar əsasında hər bir kateqoriyalı sahə üçün drenaja aid tövsiyələr işlənib hazırlanmışdır. Bütün torpaq kateqoriyaları üçün daimi drenaj tövsiyə olunmuşdur. Drenlərarası məsafələr qrunt sularının səviyyəsinin qalxmasının qarşısının alınması nə- zərə alınmaqla, torpağın mexaniki tərkibi və süzülmə əmsalına müvafiq olaraq təyin edilmişdir. Bu şətlər daxilində Baş Mil- Yüklə 6,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|