Məmməd Süleymanov: Azərbaycanda Sol hərəkatın
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
68 №1 Fevral 2014 yaşına kimi şəxslərə aerozol boyaların satışını qadağa etdi. Yeni qanun həmçinin bu cür boyaların satıcılarının balonları mağaza oğruları onları oğurlaya bilməsinlər deyə bağlı yeşiklərdə saxlamalarını tələb edirdi. Bu qanunları pozanlara hər bir konkret halda 350 ABŞ dolları cərimə nəzərdə tutulurdu. Bu qanunla azərbaycanlı rayter SOLO da qarşılaşmışdı. Nyu-Yorkda yerləşən 5POİNTZ-ə gedib çıxan və orada öz parçasını çəkmək istəyən SOLO-ya 18 yaşı tamam olmadığına görə satıcı aerozol boya satmaqdan imtina etmişdi. SOLO-nun çoxsaylı cəhdlərinə baxmayaraq satıcı 1995-ci ildə qoyulan qanunu aşa bilməmişdi. SOLO əlbəttə ki, 5POİNTZ kimi yerdə çəkmək şansını buraxmazdı (bunu istənilən rayter istəməzdi). Həmin mağazadan çıxan və əlində aerozol balonu olan birisini görəndə SOLO qərarə gəlir ki, həmin adama xahiş etsin ki,
69 girib onun üçün boya alsın. Xahiş nəzərə alınmasa da, əlavə verilən 10 dollar SOLO- nu istədiyi boyalara qovuşdurur. 5POİNTZ-dəki rayterlərin icazəsilə öz parçasını divara çəkir. Sonradan SOLO xəbər tutur ki, satıcının ona boyaları satmadığını bilən 5POİNTZ-in rayterləri həmin mağazanın divarlarını “bombardman” ediblər. Qraffiti əzəldən qeyri-qanuni olduğu üçün hər zaman qanun tərəfindən qadağa olunacaq, nə qədər kapitazlimin kommersiya əli ora daxil olsa da, onu əhliləşdirməyə çalışsa da, hər zaman və hər yerdə onun qanuniləşməsi qeyri-mümkündür. Məsələn, bu yaxınlarda 5POİNTZ dövlət işçiləri tərəfindən bir gecəyə ağardıldı. 5POİNTZ elə bir yerdir ki, daha doğrusu idi, orada hər bir divar hətta əlçatmayan belə yerlər qraffiti ilə “bəzədilib”. Boş yerinə oranı Qraffiti-Məkkə adlandırmırdılar. Rayterlər üçün simvolik olaraq ora müqəddəs yer sayılırdı. Əgər qeyri-qanunilikdən danışırıqsa, o zaman bütün dünyada anonim rayter kimi tanınan BANKSY-dən (Benksi) söz açmamaq mümkün deyil.
70 №1 Fevral 2014 İngiltərəli adı naməlum olan küçə rəssamı Benksi siyasi və sosial mövzularla bağlı işləri ilə məşhurdur. “Banging Your Head Against A Brick Wall” adlı ilk kitabında Benksi yazır ki, onu məktəbdə sanki öz dostunu pilləkənlərdən itələdiyinə görə cəzalandırmışdılar, əslində isə bunu etməmişdi. Bundan sonra o nəticə çıxarır ki, müasir cəmiyyətdə bir halda ki, etmədiyin əməl üstündə hər necə olsa cəzalandırıla bilərsən qanunlara əməl etmək mənasızdır və elə bu da onu qadağa olunmuş incəsənət ilə məşğul olmağa vadar edib. Təqribən 2000-ci ildən etibarən Benksi trafaret vasitəsilə qraffiti çəkməyə başladı (Stencil-art): mövcud texnika rəsmləri daha tez bir zamanda çəkməyə və eyni zamanda polislərdən yayınmağa imkan verir. Benksi gərgin siyasi və sosial mövzulara toxunan yumoristik və provakasiyalı qraffiti üzrə ixtisaslaşmağa başlayır, kapitalizmə və ictimai konformizmə qarşı etirazını bildirir. Benksinin üsulu “Trafaret qraffitisinin atası” sayılan Blek Le Ratın rəssamlıq tərzinin “davamı” kimi də qəbul etmək olar. Əsl adı Xavier Prou olan rəssam öz ləqəbini “Blek le Roc” komiksindən götürüb. Sadəcə “Roc” sözünü “art” sözünə anaqram olaraq “Rat” (siçovul) kəlməsi ilə əvəz edib (Komiks 1770-ci illərdə Şimali Amerikada İngiltərə müstəmləkələrinin azadlıq mübarizəsi apararaq Amerika Birləşmiş Ştatlarının yaratması mövzusudur.
71 Əsas qəhrəmanlar Polad Blek və onun dostları Rodi (Rody) və Professor Okkultis (Occultis) qırmızı urbalılara (ingilis əsgərlərinə) qarşı dirəniş nümayiş etdirirlər). Məşhur siçovul rəsmlərini “şəhərdə yeganə azad heyvan” kimi təsvir edərək ilk dəfə Blek Le Rat 1981-ci ildə Parisdə çəkib. Eynilə Benksinin də iri həcmdə əlində boya fırçası olan siçovul rəsmləri var. Benksi siçovulları çəkməyi barədə deyirdi ki, “Mən düz üç il siçovulları çəkirdim, sonra kimsə mənə dedi: “incəsənət” sözünə necə də yaradıcı anaqramdır (ingiliscə rat və art). Yalandan özümü elə göstərdim ki, guya ömrüm boyu bunu bilirdim”. Onun 2001-ci ilə qədər Londonda və Bristolda yerinə yetirdiyi və yaradıcılığının təcəssümü olan ilk işləri Cokondanın qumbaraatan ilə aviasiya bombasını qucaqlayan qızlar və əlindəki “Molotov kokteyli”ni gül dəstəsi ilə əvəz etdiyi etiraz edən adam rəsmləri olmuşdur. Həmçinin onun Tyananmen meydanında 1989-cu ildəki hadisələr zamanı emal edilmiş “naməlum qiyamçı” ilə olan səhnəni təsvir edən “Golf sale” adlı işi də məşhurluq qazandı. Tank dəstəsini saxlayan adamın əlinə reklam tablosu-işarəsi yerləşdirir və imzalayır: “Biz kapitalizm yıxılmayana kimi dünyamızı dəyişməkdən ötrü heç nə edə bilməyəcəyik”. Benksinin ən sevimli mövzusu videoizləmə sistemləri (CCTV) ilə mübarizə və əsasən qraffiti vasitəsilə özünüifadə azadlığı tələbidir. Böyük Britaniyada o, bəzi divarları “Mövcud divar qraffiti üçün nəzərdə tutulub. Böyük Britaniyanın şose agentliyi” trafareti ilə çəkdikdən sonra, divarlar dərhal çəkilməyə başlanılır. Bu və digər işləri Benksinin 2001-ci ildə özbaşına nəşr etdiyi ilk kitaba “Kərpic divara qarşı başınla vurmaq” (“Banging Your
arasındakı sərhəddə İsrail tərəfindən tikilən çoxmetrli beton səddə çoxlu sayda qraffiti çəkir. Quantanamadakı bazada məhbusların işgəncələri ictimaiyyətə açıqlanandan sonra Benksi çoxlu sayda qraffiti hazırlayır, 2007-ci ildə isə bu bazadan olan şişirdilmiş məhbus fiqurunu Kaliforniyadakı Disneylenddə quraşdırır. Qraffitidən başqa Benksi öz bədii aksiyaları ilə də tanınır. 2003-cü ildə o, Londonda iki tonluq başının yerinə yol konusu olan heykəli – Oqyust Rodenin “Mütəfəkkir”nin nüsxəsini – yerləşdirir. Bir il sonra kraliça II Elizavetın portreti vəfat etmiş şəhzadə Diananın portreti ilə əvəz olunmuş saxta 10 funtluq banknotlar partiyası hazırlayır. Həmçinin Benksi muzeylərə öz işlərini gətirib xəlvəti divara yapışdırırdı. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|