Microsoft Word 111 md makroiqt proses Pul ve mezenne siyaseti 2015 \352\356\357\350. doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
65 onunla əlaqədar idi ki, böhranlar Avropa və Şimali Amerika ölkələrinin iqtisadiyyatında hələ öz dağıdıcı təsirini göstərməmişdi. Onun başlıca məqsədi kredit verilməsinə və pul tədavülünə təsir, о cümlədən inflyasiya ilə fəal mübarizə vasitəsilə iqtisadi kəmiyyəti tənzimbməkdən ibarotdir. Pul-kredit siyasəti iki isliqamətdə: ya pul emissiyası və kreditin stimullaşdırılması (kredit ekspansiyası); ya da onların qarşısının alınması və məhdudlaşdırılması (kredit restriksiyası) formasında həyata keçirilir. stehsalın azaldığı və işsizlərin artdığı şəraitdə Mərkəzi Bank konyunkturanı canlandırmaq məqsədilə kredit verilməsini artırır və faiz normasını aşağı salır, əksinə, güclü iqtisadi artım zamanı təklif tələbi üstələdikdə isə kreditin məhdudlaşdırılması, faiz dərəcəsinin yüksəldilməsi, pul emissiyasının azaldılması yolu ilə iqtisadiyyatda güclənən disproporsiyaların qarşısını alır. Müasir dövrdə, əksər iqtisadçıların fıkrincə, istehsalın həcmi və pul dövriyyəsinin sürəti təbii mexanizmlərlə səciyyələnir və pul siyasətinin təsirindən asılı deyildir. Tədavüldəki pul kütləsinin həcminin dəyişməsi əsasən daxili qiymətlərin səviyyəsinə öz təsirini göstərir. Neoklassiklər isə əsaslandırmağa çalışırdılar ki, pulun nominal kəmiyyətinin proporsional olaraq dəyişməsi qiymətlərin mütləq səviyyəsinin dəyişməsinə gətirib çıxardığı üçün pul siyasəti əslində qeyri-səmərəli xarakter daşıyır və hökumət balanslaşdırılmış dövlət büdcəsinə, xüsusən büdcə kəsirinin qarşısının alınmasma və tədiyyə balansında sabitliyin təmin edilməsinə ilk növbədə diqqət yetirməlidir. Məlümdur ki, dövlət tərəfındən bazar iqtisadiyyatının genişmiqyaslı dövlət tənzimlənməsinin nəzəri əsasları 1936-cı ildə Con Meynard Keynsin "Məşğulluğun, pulun və faizin ümumi nəzəriyyəsi" adlı kitabında işlənmişdir. Keynsin fikrincə, iqtisadiyyatda böhranın aradan qaldırılması və iqtisadi fəallığın stimullaşdırılmasında pul-kredit və büdcə-vergi siyasətindən istifadə edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb cdir. Keynsin nəzəriyyəsində investisiya yönümlü tədbirlərin həyata kcçirilməsi məcmu tələbə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən vasitə 66 kimi xüsusilə qabardılır. nvestisiya proseslərinin genişləndirilməsi nəticə etibarilə istehsalın və məşğulluğun əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsinə gətirib çıxarır və bu baxımdan faiz dərəcələrinin xüsusi rolu vardır. Qeyd cdilir ki, digər şərtlər sabit qaldığı şəraitdə belə, faiz dərəcələrinin artımı iqtisadiyyatda nəzərdə tutulan investisiyaların azalması ilə nəticələnərək pul tədavülünə əhəmiyyətli təsir göstərir. Bütövlükdə pul tədavülü sferasında zəruri müdaxilə tədbirlərinin həyata keçirilməsi iqtisadi inkişafın stimullaşdırılmasının başlıca vasitəsi sayılır. Iqtisadiyyatda böhranlı situasiyalar baş verən zaman pul kütləsi həcminin artımı milli gəlirin dəyişməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmir. Pul kütləsi yalnız çevik vergi siyasətinin həyata keçirilməsi nəticəsində xüsıısi investisiyaların reallaşdırılmasının aparıcı elementi ola bilir. Ümumiyyətlə, iqtisadi nəzəriyyədə və praktikada pul-kredit siyasətinin tənzimlənməsi ilə bağlı monetarist nəzəriyyə də kifayət qədər populyar xarakter daşıyır. Belə ki, II Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə - XX əsrin 60-70-ci illərinə qədər inkişaf etmiş Avropa ölkələrində və ümumiyyətlə, dünyanın hazırkı sənaye nəhənglərində sosial-iqtisadi inkişaf prosesi əlverişli iqtisadi mühitdə davam etmiş və hətta son 100 illə müqayisədə kifayət qədər yüksək göstəricilərlə nəticələnmişdi. Lakin bununla belə, XX əsrin 60-70-ci illərində dövlət büdcəsində xərclərin artımı nəticə etibarilə iqtisadiyyatın tənzimlənməsində Keyns konsepsiyasının reallaşdırılmasında bir sıra problemlərin yaranmasına gətirib çıxarır. Belə ki, iqtisadiyyatın tənzimlənməsi ilə bağlı Keyns konsepsiyası dövlət büdcəsinin xərclərinin kifayət qədər artımı ilə səciyyələndiyindən bütün bunlar inflyasiyanın inkişafının təhlükəli hədlərinə, büdcə kəsiri həcminin artmasına gətirib çıxarır və iqtisadiyyatda işsizliyin səviyyəsinə də neqativ təsir göstərirdi. Məhz həmin dövrdə, iqtisadi böhranın qarşısının alınması məqsədilə, pul kütləsinə xüsusi önəm verən monetarist nəzəriyyə yaranmağa başladı. XX əsrin sonlarında baş verən iqtisadi böhranın qarşısının alınması baxımından Fridmen tərəfındən irəli sürülən monetarist nəzəriyyə pul kütləsinə sərt nəzarətin həyata keçirilməsini özündə əks etdirirdi. Ümumiyyətlə götürdükdə, 67 monetarist nəzəriyyə ilə Keynsçi nəzəriyyə arasında fərqli cəhətlər təkcə iqtisadiyyatda pul kütləsinə nəzarətin həyata keçirilməsi ilə bağlı xarakter daşımır. Monetarist nəzəriyyəni əslində kifayət qədər liberal xarakter daşıyan klassik nəzəriyyə kimi də xarakterizə etmək mümkündür. Bu baxımdan, monetarist nəzəriyyə hesab edir ki, bazar iqtisadiyyatı davamlı iqtisadi mexanizmdir və iqtisadi tarazlığın bərpa olunması üçün geniş imkanlara malikdir. Monetarist nəzəriyyə iqtisadiyyata dövlətin fəal müdaxiləsini inkar edir və dövlətin sosial- iqtisadi proseslərə müdaxiləsində yalnız azad rəqabətin dəstəklənməsi və pul tədavülü sferasına dövlət təsirinin saxlanmasinı məqbul sayır. Monetaristlərin fikrincə, pul kütləsi istehsalın inkişafında həlledici amil kimi çıxış edir, pul-kredit siyasətinin dövlət tərəfindən ifrat tənzimlənməsi son nəticədə iqtisadi böhrana gətirib çıxarır. Monetarist nəzəriyyənin irəli sürdüyü müddəalar, istər XX əsrin 70-ci illərinin ortalarında, istərsə də 80-ci illərin əvvəllərində baş verən iqtisadi böhranlarla da özünün doğruluğunu təsdiq etmişdir. Fridmenin fikrincə, pul-kredit siyasəti ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticə etibarilə iqtisadiyyatın inkişafında ə həmiyyətli rol oynayır, lakin bütövlükdə iqtisadiyyatda dövlət xərcləri səviyyəsinin yüksəlməsi təsərrüfat subyektlərinə güclü zərərlər yetirir. Monetaristlərin fikrincə, pul kütləsinin artim tempi iqtisadiyyatda istehsalm həcminə və qiymətlərin səviyyəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərdiyindən onun artim tempi real ÜDM-in artim tempinə uyğun olmalıdır. Pul kütləsinin artımı UDM-in artim tcmpini üstələdiyi hallarda iqtisadiyyatda inflyasiya proseslərinin güclənməsinə gətirib çıxarır. Sosial-iqtisadi proseslərə dövlətin tənzimləyici müdaxiləsi əsasən pul-kredit və maliyyə resurslarından istifadə etməklə həyata keçirilir. Fiskal siyasət maliyyə- büdcə siyasətinin, monetar siyasət isə pul-kredit siyasətinin mahiyyətcə sinonimi hesab edilir. Monetar siyasət ölkədə pul kütləsi və pul tədavülünün bilavasitə dövlətin və ölkənin Mərkəzi bankının təsiri vasitəsilə tənzimlənməsidir, o, pul sistemi və pul dövriyyəsinin formalaşmasını təmin etməklə, pul və qiymətə Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|