Microsoft Word be-8-24. 12 azeri
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kitabların və çap materialının xüsusiyyətləri.
- Məzmun, mövzu və ideya.
- Mətnin strukturu
- Dil və ədəbi xüsusiyyətlər
xüsusi işlənib hazırlanan materialın və adaptasiya olunmuş ədəbiyyatın müəyyən prinsiplə əvəz olunması olardı. Bu prinsip isə daha çox janr kriterisi ilə münasibətdə mümkündür. Artıq qeyd etdyimiz kimi, başqa-başqa seriyanın mətnlərində müxtəlif qayda
və kriterilərdən istifadə olunur, bunlardan da bir hissəsi oxu qaydasının prinsipinə əsaslanır, bəzisi isə bir neçə kriterinin birliyindən istifadə edir, məsələn, dil proqnozlaşdırması, mətnin formatı və məzmunu. Başqaları isə hərf-səsin qarşılıqlı təsiri prinsipinin üzərində qurulmuşdir (Brabam, Vilaume, 2002). Çox qısa
olaraq ən
geniş yayılmış səviyyələrə bölünən kitabların müəlliflərini və onlar tərəfindən işlənib hazırlanan kriteriləri nəzərdən keçirək: 1. Mətnlərin səviyyələrə bölünməsinin ilkin mərhələsində üç müəllifin oxu qaydası xüsusilə məşhur oldu, xüsusilə də Spaçenin qaydası, bu qayda birinci-üçüncü pillələrdən ibarətdir. Dayl- Çeli
qaydası, üçüncü-səkkizinci pillənin şagirdləri üçün nəzərdə
tutulmuşdur və
Cekobsenin qaydası, bu qayda birincidən səkkizinci pilləyə qədər bölünmüşdür. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər üç qaydada 2 amil oxu səviyyəsini müəyyənləşdirir: (a) sözlərin cümlədə orta sayı və (b) “tanış” və ya “sadə” sözlərin siyahısına daxil olmayan ümumi sözlərin sayı. Məlumdur ki, bu qayda oxu üçün lazımi biliyin və bacarıqların kompleksivlyi məqsədini daşımır, amma onun istifadəsi vasitəsilə asanlıqla mətnin çətinliyinin ümumi göstəricisini təyin etmək olar. 2.
“Oxunun sağaldılması”
(Reading Recovery ). Peterson tərəfindən 1991-ci ildə işlənib hazırlanmış və Yeni Zelandiyalı Mari Kleyin “Oxu üçün hazırlıq” (Ready to Read) materialına əsaslanır. Petersonun “Oxunun sağaldılması”nın pillələrlə cərgəsi kitabların sinif otağında istifadəsinin öyrənilməsi əsasında işlənib hazırlandı. Nəzərə almaq lazımdır ki, hər iki müəllifin səviyyələrə bölünmüş kitabları yalnız birinci pillənin oxucusu üçün nəzərdə tutulmuş və müəllimin şagirdlə fərdi işini nəzərdə tutur. 3. Kuperin, Boşkenin, Makvilyamsın və Pistoçinin (Kuper,
Boşken, Mak-Viliams, Pistoçini, 1998) səviyyələrə bölünmüş mətnləri 3- 8-ci siniflərin şagirdləri üçün nəzərdə tutulmuş və onun kriterilərini çap materialı həcmində bir vərəqdə, illustrasiyanın yardımı ilə, fabulanın komleksivliyi və ya təqdim edilən faktların çətinliyi təqdim edir. 3. Leksayl tərəfindən oxu səviyyələrinə bölmə prinsipi tamamilə fərqlidir; burada çıxış nöqtəsini oxucu və oxu materialı arasında mövcud qarşılıqlı münasibət təqdim edir. Leksaylın oxucusunun səviyyəsini təyin etmək onun standartlaşdırılmış testinin vasitəsilə baş verir. Testin balları 1-dən 2000-ə qədərdir və erkən pillənin oxucusundan yekun pillənin oxucusunun arasında bölüşdürülmüşdür. Leksaylın oxu materialı məhz bu balların prinsipi ilə analiz edilir. Başqa sözlərlə desək, şagirdin mətn nəticəsi oxu materialının ballarına çevrilir. Bununla yanaşı Leksaylın kitablarının nəhəng bazası vardır. Bu baza da onlarla korelyativ məlumatlara əsaslanır. Leksaylın testi bir çox müasir standartlaşdırılmış testin əsasını təqdim edir. Buradaca məşhur oxu səviyyələrinin müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsinin məşhur qaydalarının və sistemlərinin siyahısını sizə təklif edirik: Riqbinin müqayisəvi səviyyələr sistemi
(Rigby Leveling System Comparison s.htm>)
Sürətli oxucu (Accelerated Reader (AR)) Frayın oxunuş qrafiki (Fry Readability Graph http://www.hoagiesgifted. org/reading_levels.htm>) SMOG-un oxunuş qrafiki (SMOG Readabil- ity Formula http://www. hoagi- esgifted.org/reading_levels.htm>) Şonelin oxu testi (Schonell Reading Test Ceri El Conun oxu reyestri (Jerry L. Johns Reading Inventory
s.htm>)
İnkişafetdirici oxunun qiymətləndirilməsi (Developmental Reading Assessment (DRA) levels ing _levels.htm>)
Keyfiyyətli oxu reyestri (Qualitative Read-
ing Inventory (QRI) level Fleş -Kinsedin indeksi / mütaliə səviyyəsi Flesch-Kincaid Index / Literacy Level (LL) Müstəqil oxu səviyyəsinin qiymətləndirmə çərçivəsi (IRLA: Independent Reading Level Assessment Framework)
4. Kitabların səviyyələrə bölünmə konsepsiyasının modifikasiyalı və inkişaf etmiş variantı Fauntas və Pineliyə aiddir (Fauntas, Pi- neli, 1996). Bu müəlliflər Kley və Petersona uyğun olaraq, müəllim tərəfindən mətnin
çətinliyinə və
çoxamilli xüsusiyyətlərin qiymətləndirilməsinə xüsusi önəm verirdilər. Onların “Səlis oxu” modeli (Guided Reading) oxunun dəstəkləndirilməsinin istənilən dərs fəallığının həyata keçirilməsini təmin edir. Bu konsepsiyaya əsasən müəllim dərs prosesində bir səviyyəli şagirdlərin birləşdikləri kiçik qruplarda hər bir oxucuya yardım edir. Mətnlər oxucuya yavaş-yavaş, az miqdarda yeni dərs materialını çatdırır. Bu da uşaqlara müxtəlif oxu strategiyalarından istifadə etmək və elə iş prosesindəcə onları inkişaf etdirmək imkanlarını verir. Bu modelin əsas dəyəri ondadır ki, uşaqlar məmuniyyətlə mətnin oxu prosesinə cəlb olunur- lar, çünki onu dərk etməkdə çətinlik çəkmirlər. Müəllimin təlimatı onların problemin həlli strategiyasını mənimsəməkdə yardım edir və or- foqrafik və fonetik, qrammatik strukturlarla və xarici konsepsiyalarla əlaqədar çətinlikləri dəf etmək imkanını verir. Müvafiq olaraq səviyyələrə bölünmüş kitablar bu modelin yalnız tərkib hissəsidir, çünki müəllim tərəfindən fərdi olaraq şagirdin və
qrupların müntəzəm qiymətləndirilməsi mətnlərlə iş prosesinin vacib şərtidir. Fauntas və Pineliyə əsasən mətnlərin şagirdin fərdi ehtiyaclarına və imkanlarına yaxşı uyğunlaşdırılması üçün
4 əsas
mətn xüsusiyyətlərini nəzərə almaq
lazımdır. Bunlardır: Kitabların
hər səhifədə sözlərin və cümlələrin həcminə nəzarəti nəzərdə tutur. Bu kriteridə eləcə də çap dizaynı birləşmişdir. Məsələn, səhifənin əvvəli və sonu, durğu tipləri, illustrasiya dəstəyi və çap hissəsi və illustrasiya dəstəyinin münasibliyi. Məzmun, mövzu və ideya. Oxunun erkən pilləsində materialların əksəriyyəti şagird üçün tanış məzmunun ətrafında hərlənir, məsələn, ailə, məktəb, gündəlik həyat.. Tematika və ideyalar sadədir. Məsələn, yardım göstərmək, dostluq və s. Şagirdin oxu bacarığının inkişafı ilə birlikdə məzmun, tematika və ideyalar daha kompleksiv olurlar. Mətnin strukturu materialın hansı şəkildə
təqdim edildiyini müəyyənləşdirən xüsusiyyətlərin vəhdətidir. Bu,
hekayə formatında təqdim edilən və inkişafın strukturu- nun, hadisənin yerini, süjetin, problemin və onun həllinin formalarını birləşdirən nəqli mətn ola bilər. Müvafiq olaraq bu mətn xüsusiyyəti eləcə də kitabın janrını müəyyən edir (bədii, qeyri- bədii, nəsr və s.) və yarımjanrları da (qeyri-bədii materialın misalında – izahatlı, təsviri, məlumatverici və ya inandırıcı və s.). Bir sıra hallarda mətnin
strukturu onun
vizuallaşdırılmasına səbəb olur. Məsələn, əgər mətn təsviri xarakterlidirsə, kitabda qrafikin və ya diaqramın vasitəsilə təsvir oluna bilər və şagird üçün vizual dəstəyi təqdim edə bilər. Dil və ədəbi xüsusiyyətlər səviyyələrə bölünmüş materialın həm xassə, eləcə də kəmiyyət aspektlərini təsvir edir və müəllifin nəzərinin, ədəbi üsullarının (məs., omonimlər, metaforalar) dil strukturlarının (cümlələrin struk- turu, paraqrafın quruluşu), leksikanın və sözlərin seçimini və həcmini (yüksək sıxlıqlı, yuxarı məzmunlu, baza və tranzit) birləşdirir. Şübhəsiz ki, səviyyələrə böünmədə oxunun inkişafı pillələrini bilmək zərurəti təqdim edir. O izah edir ki, oxucu hansı bacarıqların birliyinə sahibdir və onun hansı oxu təcrübəsi vardır. Bu pillələr şagirdin təcrübəsindən asılıdır və onun İkidilli təhsil, № 8, 2011 18 Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|