bu elementlərinin kommunikasiya funksiyası ilə
istiadəsi mükəmməl olmayacaqdır.
1. Leksiki –frazeoloji səviyyə
Leksiki-frazeoloji səviyyədə dili öyrənənə
xüsusi sözlər və ifadələri təklif etmək lazımdır,
bunlar onlara həm gündəlik, qeyri-rəsmi nitqdə,
eləcə də müxtəlif kommunikasiya məsələlərinin
(işgüzar, rəsmi, akademik) həllində lazım
olacaqdır.
Bunlardır:
a. Salamlaşma:
gamarjoba / gamarjobaT
(Salam)
dila
(saRamo)
mSvidobisa
(
Sabahınız (axşamınız xeyir
))
salami
(Salam)
mogesalmebiT
(Sizi salamlayırıq)
Dili öyrənənə salamlaşmanın bütün bu
formalarını elə ilkin səviyyədə çatdırmalı və izah
etməliyik ki, gürcü dilində bu formalar fərqli
kommunikativ vəziyyətlərdə isitfadə olunurlar:
məsələn
qeyri-rəsmi
salamlaşma
zamanı,
ingiliscə hi yaxud da rusca privet sözlərinə
uyğun olaraq
gamarjoba
və ya
salami
deyilir. Qeyri-rəsmi salamlaşma zamanı təbii ki,
gamarjobaT, mogesalmebiT formaları is-
tisna edilir. Bu cəhətdən
dila (saRamo)
mSvidobisa neytraldır, amma yenə də dostuna
və ya həmyaşıdına belə bir müraciət az-az təsadüf
edilir. Həmsöhbətin yaş və sosial vəziyyətini də
nəzərə almaq lazımdır; demoqrafik mənsubiyyət
(şəhər sakini, region sakini) də müəyyən rol
oynayır.
b. Hal-əhval tutmaq:
rogor xar? (
necəsən
)
rogor xarT/brZandebiT? (
necəsiniz
)
rogor
gikiTxoT?
(
vəziyyətiniz
necədir?
)
İngilis dilindən fərqli olaraq təsadüfi tanışlar
bir-birindən necəsən? (necəsiniz) soruşmurlar.
c. Təbrik
gilocav/gilocavT
(
Təbrik
edirəm/təbrik edirik ) (ad gününü, yeni ili, milad
bayramını..)
Bu halda da registr seçilir ( həmyaşıdlarla
və ya ailə üzvləri ilə ünsiyyət zamanı nəzakət
formasının cəm şəklindən istifadə edilmir
); pra-
voslav xristianlarının əsas bayramı – Pasxa üçün
xarakterik
təbrikin
spesifik
forması
var:
qriste aRdga! (Xristos dirildi), müqayisə:
ingiliscə
Happy eastern (şən Pasxa); amma bunu
eyni dini mədəniyyətin nümayəndəsi asanlıqla
qəbul edir
(məs.,. rusca, müq.: Христос
воскрес!).
ç. Xudahafisləşmə
naxvamdis (
görüşənə qədər
)
mSvidobiT!
(əlvida, sağlıqla qalın)
kargad brZandebodeT
(salamat
qalın)
naxvamdis
! – xudahafisləşmənin
bu
forması daha çox istifadə edilir və gələcək
görüşün tezliklə baş tutacağını nəzərdə tutur.
kargad brZandebodeT
! – bu ifadə
xüsusilə hörmətli şəxsə qarşı istifadə edilir.
kargad iyavi! (kargad iya-viT
!) - bu
forma isə yaxınlar, həmyaşıdlar arasında istifadə
olunur.
mSvidobiT!
– xudahafisləşmənin bu
forması görüşün uzun müddət və ya həmişəlik
baş tutmayacağında istifadə olunur.
momaval
Sexvedramde!
–
xudahafisləşmənin
nəzakətli
formasıdır
və
tezliklə görüş ümidini nəzərdə tutur.
mSvidobiT brZandebodeT!
– bu,
kargad brZandebodeT
-ə uyğundur, amma
məsafə daha çox vurğulanır.
Rame mSvidobisa! mSvidobian Rames
gisurvebT!
– xudahafisləşmənin
rəsmi
İkidilli təhsil, #8, 2011
3
formasıdır; yaxınlara və özününkülərə, bir qayda
olaraq,
arzu edirsən:
Zili nebisa!
Xudahafisləşmə qaydalarında dil registrləri
kifayət qədər aydın seçilir. Yaxın adama, ailə
üzvünə
kargad brZandebodeT
demək
olmaz, çünki müəyyən kinayə çalarını verir, tez-
tez isə nailiyyətsiz kommunikasiya aktının və ya
münaqişənin sonunda istifadə edilir (neqativ
konnotasiyalıdır). Dilin tədrisi prosesində yaxşı
olardı ki, imkan daxilində müəyyən frazeoloji
ifadələrin və ya sözlərin etimologiyasını izah
edək. Bu da dili öyrənənin koqnitik (idraki)
bazasında möhkəm yer tutacaqdır. Məsələn,
salamlaşma formasını
(
gamarjoba
) öyrətdikdə,
öyrənilən dilin daşıyıcılarının mədəniyyətini
öyrənmək üçün
gamarjveba
və
mSvidoba
mənalarının əlaqəsinə bir növ “tarixi ekskursiya”
keçirmək yersiz olmazdı (daim qəsbkarlarla
mübarizədə olan kiçik ölkənin əbədi çətinliyi, bu
da dildə öz əksini tapmışdır....).
d. Üzr istəmək
(
bağışla)
bodiSs gixdi
(üzr istəyirəm)
didi bodiSi
(çox üzr istəyirəm)
mapatie (
məni bağışla)
momiteve
(əfv et)
ukacravad (
bağışlayın
)
Bu
ifadələrlə
bölüşmək
müxtəlif
kommunikasiya vəziyyətində başqa-başqadır.
Həmyaşıdlarla həddən artıq nəzakətli forma
qəbul edilmir (həmsöhbət sadə
bodiSi
–dən
istifadə etməklə kifayətlənəcək,
didi bodiSi
və ya
bodiSs gixdi
seçməkdən boyun
qaçıracaqdır). Eləcə də qeyri-rəsmi mühitdə
ukacravad
və ya
momiteve -
nin
istifadə
edilməsi qəbul edilmir.
e. Müraciət formaları
Gürcü dilində, Avropa dillərindən fərqli
olaraq
profesoro!
,
eqimo!
və s. kimi
müraciət formalarından istifadə etmək qəbul
edilmir. Dili öyrənənə izah etməliyik ki, bütün bu
hallarda
batono
... və ya
qalbatono
...
formasından istifadə etməliyik.
Bundan başqa gürcü dilində yaşca özündən
böyüyə, vəzifəcə yuxarı pillədə duran şəxsə və ya
yenicə tanış olan insana adı ilə müraciət etmək
qəbul olunmur. Gürcü mədəni məkanında soyadı
ilə müraciət edilmir və bu, “pis ton” kimi qəbul
olunur.
Müraciət formaları ilə sifətlərin seçilməsinə
xüsusi diqqət verilməlidir. Məsələn, tamamilə
yolverilməzdir ki, rəsmi şəxsə
sayvarelo
və
ya
Cemo... (reqtoro, ministro
və s..)
müraciət edək və əksinə, yaxın adamlara
müraciət zamanı da dil qadağaları təsir göstərir,
belə demək olmaz:
Rrmad pativcemulo
bebia an pativcemulo biZia
(dili
öyrənənə lazımi vahidləri təklif etmək lazımdır:
məs.:
Zvirfaso, sayvarelo...
).
ə) imtina etmək
İmtina etmək kommunikasiya prosesinin
iştirakçılarından xüsusi takt və diqqəti tələb edir.
Avropa dillərinə uyğun olaraq gürcü dilində də
imtinanı ifadə edən başqa-başqa vasitələr var.
Tələbəyə izah etməliyik ki, ciddiyyət səviyyəsinə
əsasən etiraz formaları seçilir:
araviTar SemTxvevaSi!
(heç cür
olmaz
) _ ciddi imtina.
albaT, ar gamova (
yəqin, alınmaz
)
_
bir az ciddi
.
vwuxvar, rom uaris Tqma miwevs
(
təəssüf edirəm ki,imtina etməliyəm
)
samwuxarod, ara... (
təəssüf ki, yox
)
2. Qrammatik səviyyə
Ümumiyyətlə, gürcü dilini öyrəndikdə b.a.
“nəzakət formasının cəminin” öyrənilməsi çox
vacibdir. Təcrübə göstərir ki, ana dillərində bu
qrammatik kateqoriya olmayan gürcü dilini
öyrənənlər gürcü dilini öyrənməkdə çətinlik
çəkirlər.
Qrammatik səviyyədə mühüm sual cümləsi
əmr cümləsinin əvəzinə istifadə olunur:
xom ver
İkidilli təhsil, № 8, 2011
4