Microsoft Word bir omrun qelpeleri doc
Yüklə 484,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
57 “Son mənzili Xəzər oldu” əsərinin ədəbiyyat və sənət tariximizin öyrənilməsində məziyyətləri çoxdur. Lakin onun ən önəmli cəhətlərindən biri əsərdə Seyid Hüseynin kiçik qardaşı Mirpaşanın şəxsiyyətinin işıqlandırılmasıdır. Sənət tariximizə sadəcə Mirpaşa adı ilə daxil olmuş inqilaba qədərki dövrdə Dövlət Teatrının aktyoru kimi fəaliyyət göstərən meyxana ustasının şəxsiyyəti uzun illər tədqiqatçılar üçün qaranlıq qaqlmışdır. Mirpaşanən həyatı və fəaliyyəti haqqında ilk dəfə geniş məlumat verən əsər məhz “Son mənzili Xəzər oldu” romanıdır. Bakı və Kəndlər Birliyinin Ali Məclisinin sədri Nəsir Ağayevin təşəbbüsü və Rəhimağa İmaməliyevin tərtibatı ilə 1993-cü ildə nəşr olunan “Abşeron meyxanaları” toplusuna Mirpaşanın Əli İslamla deyişmələri də daxil edilmişdir, lakin kimliyi barədə əldə məlumat olmadığı nəzərə çatdırılır: “Doğum və ölüm tarixləri məlum deyil. Azərbaycan klassik ədəbiyyatının, o cümlədən meyxana janrının mahir biliciləridir. Bioqrafiyaları və başqa əsərləri haqqənda məlumat yoxdur”. Halbuki Qumral Sadıqzadənin əsərində verilən məlumatlara əsasən Mirpaşanın bioqrafiyasını öyrənməyə və digər əsərlərini də müəyyən qədər üzə çıxartnağa nail olduq. Mirpaşanın həyat və fəaliyyəti “Erməni qəsdinin qurbanı olan sənətçi” adlı elmi məqaləmdə öz əksini tapmışdır (“525-ci qəzet”, 5 sentyabr 2008 – ci il). Ümid edirik ki, əldə etdiyimiz məlumatlar uzun illər teatr tariximizin ağ qalan səhifələrini qismən örtməyə yarayacaqdır. 2000-2008-ci illəri Qumral Sadıqzadənin həyatında bədii yaradıcılıq baxımından ən məhsuldar bir dövr hesab edə bilərik. Bu illər ərzində dövri mətbuatda ədibin bir-birindən maraqlı povest və hekayələri görünmüşdür: “Analar tək qalmasın” (povest), “Uzunçu”, “Deyingən” və s. hekayələri. Bu günə qədər də yazıçının qələmi öz itiliyini saxlayır və fəaliyyətini davam etdirməkdədir. Sonuncu hekayəsi – “Xəsisliyin dərəcəsi” “Ədəbiyyat” qəzetinin 15 sentyabr 2008 tarixli nömrəsində dərc olunmuşdur. Qumral Sadıqzadənin bədii yaradıcılığında diqqəti çəkən məqamlardan birincisi onun öz hekayələrində xarakterlər yaratmasıdır. Yazıçının xarakter hekayələrinin əsas ideyası isə bundan ibarətdir ki, insanın həyatını onun xarakteri müəyyənləşdirir. Biz bu hekayələrdə xarakterin situasiyadan deyil, situasiyanın
58 xarakterdən asılılığını müşahidə edirik. Yəni , müəllifə görə, əslində həyatın çətinliyi və ya asanlığı şərt deyil, əsas insanın onu necə qavramasıdır. Mühüm məqamlardan biri də budur ki, xarakter yalnız fərdin özünə deyil, həm də onun əhatə olunduğu mühitə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Göstərilən cəhətlər müəllifin yalnız xarakter hekayələri üçün deyil, həm də vəziyyət hekayələrinə də şamil edilə bilər. Birincilərdə (“Uzunçu”, “Deyingən”, “Qönçə arvad”, “Gəlinbacı paltar yuyur”, “Xəsisliyin dərəcəsi” hekayələrində) xarakter vəziyyəti yaradırsa, ikincilərdə (“Analar tək qalmasın”, “Təranə” povestlərində) situasiyanın yenə də xarakterdən qaynaqlandığını görürük. “Uzunçu” hekayəsində müəllif xarakterin mühitə təsirini belə ifadə edir: “Belə adamla qatarla uzaq yol getməyi, bir dam altında yaşamağı, xüsusən ailə qurmağı Allah keç kəsə qismət eləməsin! Bu o deməkdir ki, ömrünü vaxtından qabaq çürüdəcəksən.” Bu cümlələr əslində yazıçının bütün xarakter hekaylərinə epiqraf kimi səslənir. “Uzunçu” hekayəsində Xavərin əri Eyvaz arvadına bircə kəlmə sözü çatdırmaq üçün bütün gün ərzində baş verən əhvalatları danışmaq cəhdindədir. Bu isə yalnız Xavəri deyil, hətta onları ayaqüstü yoluxmağa gələn qonağı da təbdən çıxarır: “ – Ay Xavər, sən bununla necə dolanırsan? Adam lap dəli olar, vallah... -
Mən yazığın gününü görürsən də. Belə söhbətlərdən hər gün başım şişir. Mən bilən, dükana gələn müştərilər də onun bu xasiyyətindən təngə gəlib bir də ora ayaq basmırlar.” Əslində , bu şikayət ticarətə qoşulan Eyvazın öz xarakterinin onun seçdiyi sənətə uyğun olmammasıdır ki, bununla da o, həyatını iflasa uğradır. “Deyingən” əsərində isə Nüsrətin xasiyyəti sözün həqiqi mənasında arvadı Nazilənin “ ömrünü vaxtından qabaq çürüdür”. Müəllif , Nüsrətin xasiyyətini Nazilənin dili ilə açıqlayır: “- Dünyada elə insanlar var ki, özündən zəif, gücsüz olanları döyüb incitməkdən, əzab-əziyyət verməkdən həzz alırlar, belələrinə sadist deyirlər. Mənim aləmimdə Nüsrət də sadistdir, ancaq o, döyməkdən yox, başqasını haqsız yerə əsəbləşdirməkdən həzz alır, qəsdən ona pislik edir. Bu bəlkə də bir 59 xəstəlikdir, müalicə olunmayan xəstəilkdir.” Ərinin xasiyyətindəki islaholunmaz qüsura davam gətirə bilməyən Nazilə boşanmağa qərar verir. “...Ərindən ayrılıb anasıgilə pənah aparacağına ümid bəsləyən, lakin mənzillərinin həqiqətən çox darısqal olduğunu başa düşən, otaq kirayə edib gələcək körpəsilə tək yaşamağın maddi cəhətdən mümkün olmayacağını düşünən, bir də “camaat nə deyər” məsələsini nəzərə alaraq Nazilə boşanmaq fikrindən əl çəkdi.” Problemlərini həll edə bilməyən qadın ən ümidsiz bir ehtimalla – “gələcəkdə ərinin xasiyyətinin yaxşılığa doğru düzələcəyi ümidi ilə” bu yaşayışa dözdü. Lakin xarakterlərin yaratdığı mühitdə Nazilə nəfəs ala bilmədi, məhv oldu. “Gəlinbacı paltar yuyur” hekayəsində isə müəllif tipik vasvası obrazı yaratmışdır. Bu əsərdə də Bilqeyis xanımın ətrafındakılar onun ifrat təmizkarlığına məhkum olunmuşlardır. Əsərin sonunda müəllifin qeydindən məlum olur ki, hekayənin mövzusu tamamilə həyatdan götürülüb: “Bilqeyis xanım on-on beş il bundan qabaq səksən iki yaşında dünyasını dəyişib. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin! Bu yazıya görə qoy ruhu inciməsin.” Əslində Qumral Sadıqzadənin qəhramanlarının prototipi hər kəsin yaşadığı mühitdə var və nəfəs aldığımız havanı qatılaşdıran da məhz onlardır. Müəllif bu hekayələrlə hər kəsi öz daxilinə, öz xislətinə nəzər salmağa səsləyərək insanın özünü tanımağa və islah etməyə ehtiyacı olduğuna inandırmağa çalışır. “Qönçə arvad” hekayəsində Asifin mövhumatçılığı ətrafındakıları da yoluxdurub onların həyatını mürəkkəbləşdirir. Asif xalasını və onun qızını qonşuluqda yaşayan Qönçə arvadın ayağının uğursuzluğuna inandırmaqla onları da özü kimi bu cəfəngiyyatdan asılı vəziyyətə salmağa nail olur: “O gündən etibarən ana da, qız da bir yerə getmək üçün evdən çıxanda özləri də hiss etmədən qeyri- ixtiyari əvvəlcə həyətə baxır, Qönçə ilə üz-üzə gəlməməyə çalışırdılar”. Qumral Sadıqzadənin romanından sonra iri həcmli əsərləri povestləridir: “Analar tək qalmasın”, “Təranə” və “203 nömrəli palata”. “Analar tək qalmasın” əsəri bu povestlər içərisində ən tipik vəziyyətə həsr olunmuş əsərdir və ictimaiyyətimizin ağrılı mövzularındandır. Əsərin ilk cümləsini təşkil edən mənzərənin şahidi olmayan yəqin ki yoxdur: “Avtobus dayanacağa yaxınlaşanda
Yüklə 484,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|