Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
gücünü hiss etdirmək üçün kifayət qədər təsirli vasitələr işə salına bilinər (sanksiyalar və cərimələr sistemindən istifadə edilməsi, hətta müəyyən məhsullar üzrə birja ticarətinin qadağan edilməsi və birjanın özünün bağlanılması). Belə ki, XIX əsrin sonları – XX əsrin əvvəllərində Avstriya və Almaniyada birjalarınnda taxıl və bitki yağı dənlilərinin fyuçers ticarəti qismən bağlanmışdır. Bu kimi tədbirlər indiki dövrdə də bir çox birjalara şamil oluna bilər. Əksər ölkələrdə birjaların yaradılması və fəaliyyətinin genişləndirilməsi prosesi ciddi tənzimlənir. Bu işdə ABŞ, Fransa, taliya, Yaponiya, Cənubi Koreya və başqa ənənəvi olaraq demokratikləşdirmə prosesləri və iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi möhkəm olan və mötəbər maliyyə sistemi formalaşmış ölkələrdə daha zəngin təcrübə toplanılmışdır. ABŞ-da fyuçers ticarətini birjaların özləri və Fyuçers əmtəəsi ticarəti komissiyası tənzimləyir. Orada bu sistem sosializmə xas olan mərkəzləşdirilmiş və qeyri- mərkəzləşdirilmiş idarəetmə və koordinasiya sistemini xatırladır. Fyuçers əmtəəsi ticarəti üzrə komissiya birja proseslərinə bir qədər kənardan müşahidə edərək, dövlət bazar iqtisadiyyatı qanunları şərtlərinin yerlərdə gözlənilməsi və icrasına öz yüksək nəzarətedici missiyasını yerinə yetirir. Bununla belə, fyuçers ticarətinin birbaşa subyektləri kifayət qədər müstəqillik və sərbəst fəaliyyətə malik olaraq, əmtəə bazarında birja ticarəti sisteminin normalaşdırılması üzrə operativ və uzunmüddətli tədbirlərin öyrənilməsi və tərtib edilməsinə məsuliyyət daşıyırlar. 1974-cü ildə ABŞ-da qəbul edilmiş «Əmtəəlik fyuçers ticarəti üzrə komissiyalar haqqında» Qanuna əsasən yuxarıda adı çəkilən əmtəəlik və fyuçers ticarəti üzrə komitəni yaratmağa qərar vermişdir. Həmin qanunun qəbul olunması üçün ABŞ-da təxminən yüzillik bir dövr gərək olub. Bunun üçün 1916-cı ildə pambıq üzrə fyuçerslərin birja ticarəti haqqında qanuna yeni əlavələr edilərək təkmilləşdirilib. Nəhayət, 1922-ci ildə taxıl və 1936-cı ildə əmtəə birjası haqqında qanunlar yeni maddələrlə zənginləşdirilərək, əmtəə birjaları üzrə komissiya yaratmağa imkan vermişdir. Nəhayət, 1947-ci ildə bu qanunun başlığı «Əmtəə birjaları üzrə inzibatçılıq» adı ilə dəyişdirilmişdir. Müasir dövrdə əmtəə və fyuçers ticarəti üzrə komissiya ABŞ-ın konqressi tərəfindən təyin olunur və yalnız onun qarşısında müəyyən bazar subyektləri hesabat verir. Diqqətə layiqdir ki, həmin komissiya üzvləri ABŞ prezidenti tərəfindən seçilir. Onlardan cəmi beş nəfəri növbəti beş il müddətində işləmək üçün Konqresə təsdiq edilmək məqsədilə təqdim olunurlar. Təsdiqdən keçdikdən sonra həmin komissiyaya dövlət idarəsi kimi çox böyük səlahiyyətlər verilir. Belə ki, yalnız bu komissiya yeni təsis olunan fyuçers birjalarını və bütün bağlanmış fyuçers əqdlərini qeydiyyata alsaq hüquqlarına malikdir. Bununla yanaşı, təkcə həmin komissiya fyuçers birjalarının nizamnamələri və onların digər sənədlərini ABŞ qanunları və qaydalarına uyğun gəlib- gəlməməsini təyin etmək üçün yoxlamışdır. Onun (komissiyanın) tələblərinə uyğun olaraq, fyuçers birjaları bağladıqları fyuçers əqdlərinin iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğunluqlarını dəqiq əsaslandırmalı, birja ticarətinin keçirilməsinə dair əlverişli qaydaların tərtib edilməsi və əvvəlcədən komissiya ilə razılaşdırıldıqdan sonra yerinə yetirilməsini təmin etməlidirlər. Lazım bildikdə əmtəəlik fyuçers ticarəti üzrə komissiya tərəflər arasında bağlanmış əqdləri ləğv etmək hüququna, onlarda əlavələr və ya dəyişikliklər aparmaq səlahiyyətlərinə malikdir. ABŞ-da «Əmtəəlik Fyuçers Ticarəti Üzrə Komissiya» ilə yanaşı, fyuçers ticarətinin professional üzvlərini Milli Fyuçers Assosiyasiyası da qeydiyyata sala bilər. Onların qeydiyyat şərti ondan ibarətdir ki, özləri haqda müvafiq formada məlumat verməli və səlahiyyətli şəxslərin barmaqlarının izlərini qoymalıdırlar. Bununla yanaşı, adı çəkilən Komissiya və Milli Fyuçers Assosiasiyası fyuçers komission tacirlərini, ticarət zalında çalışan brokerləri, ticarət pulu operatorlarını (commodity pool operator), sifarişləri qəbul edən brokerləri qeydiyyatdan keçirir və faktiki olaraq, öz aralarında onların fəaliyyəti ilə əlaqədar nəzarət və idarəetmə işləri üzrə rəhbərlik işlərini bölürlər. Hər iki mötəbər dövlət qurumlarında qeydiyyata alınan bazar infrastrukturu bölmələrinin arasında fyuçers komission tacirləri və ya fyuçers komission müəssisələri və əksər hallarda, broker evləri kimi tanınan xüsusi ticarət sisteminin əhəmiyyətli rolu vardır. Bazar iqtisadiyyatına xas olan bu vacib qurumlar sifətində müştərilərdən sifariş qəbul etmək hüquqlarına malik olan, onların hesablarını aparan adi fiziki şəxslər, təşkilatlar, şirkətlər və s. çıxış edə bilər. Fyuçers komission müəssisələri müştərilərə fyuçers sövdələşməyinin risklə əlaqədar olması haqda məlumat verməli, bu haqda onlar müvafiq sənədə qol çəkdirməli, eləcədə bazarlar, qiymətlər, müştərilər və b. haqda yalan məlumatların yayılmasının qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görməlidirlər. ş prosesində müəyyən xoşa gəlməz halların qarşısını almaq məqsədilə Əmtəəlik Fyuçers ticarəti üzrə Komissiya fyuçers komission tacitrlərindən müştərilərdən onların sifarişlərinin yerinə yetirilməsi, hesablarının aparılması və s. dair yazılı qaydada təsdiq olunmuş xüsusi icazənin alınmasını tələb edir. Bütün bunlar sifarişçilərin vəsaitlərini effektli mühafizə etməyə və baş verəcək kriminal halların qarşısını almağa imkan verir. ABŞ-da fəaliyyət göstərən Əmtəəlik Fyuçers Ticarəti Üzrə Komissiya fyuçers komission müəssisələrindən tərəfmüqavillərin maliyyə-iqtisadi vəziyyətlərinə qayğıkeşliklə yanaşmağı tələb edir. Misal üçün, Əmtəəlik fyuçers Ticarəti üzrə Komissiyanın Əsasnaməsinə uyğun olaraq fyuçers komission müəssisələrinin minimal kapitalı (netto-kapital) 100 min ABŞ dolları və yaxud ola bilsin, müştərilərin depozitləri Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|