Microsoft Word biznesin mu?Ssis?Nin qiymetlendirilmesi

80 
 
adları  və  sağlam  rəqabətin  aradan 
qaldırma  tədbirləri  )  olan  hüquqlar 
istehsal 
qeyri-sirrlərinə 
hüquq 
(nou-hau),  müəlliflik  və  qarışıq 
hüquq obyektlərinə hüquqlar (elmi, 
ə
dəbi,  incəsənət  əsərlərinin  bütün 
növləri,  EHM  və  verilənlər  bazası 
üçün  proqram  məhsulları  inteqral 
mikrosxemi topologiyası). 
Ə
mlak 
(mülkiyyət) 
hüququ 
Bu  torpaq  sahələri,  təbii  ehtiyatlar, 
su 
obyektlərinin 
istifadə 
hüququdur.Bu  hüquqların  təsdiqi 
lisenziyadır. 
Sonraya  saxlanılmış  və 
vaxtı keçmiş məsrəflər 
Bu  təşkilati  məsrəflər  formasında 
verilən 
məsrəflərdir.(Təsisat 
sənədlərinin 
tərtibi 
üçün 
hüquqşünaslara  verilən  qonorarlar, 
firmanın  qeydiyyatı  xidmətləri  və 
s.).Bütün bu məsrəflər müəssisənin 
yaradılması anında həyata keçirilir. 
Firmanın qiyməti (qudvill)  Bu 
iş 
reputasiyasının 
dəyəridir.Qudvill 
yalnız 
artıq 
(izafı) 
mənfəətin 
mövcudluğu 
halında  olur  və  fəaliyyətdə  olan 
müəssisədən  ayrıla  bilməz  (ondan 
ayrıca satıla bilməz). 
Bütün qeyri-maddi aktivlər intellektual mülkiyyət obyektləri 
kimi fərdi olaraq alına və satıla bilərlər.
 
İ
ntellektual  mülkiyyəti  qiymətləndirmək  üçün  universal 
metodlar  mövcud  deyil.  Ona  görə  də  hər  bir  qiymətləndirmə 
qiymətləndiricinin  qabiliyyət  və  təfəkküründən  asılıdır.  Bundan 
ə
lavə  maliyyə  menecerlərinə  tətbiq  olunan  metodların 
mahiyyətini və qiymətləndirmə prinsiplərini bilmək vacibdir. 

---

81 
 
Xərc 
yanaşmasına 
ə
sasən 
qeyri-maddi 
aktivlərin 
qiymətləndirilməsində aşağıdakı metodlar tətbiq olunur: 
  yaradılan dəyər metodu; 
  maya dəyərində uduş metodu. 
Birinci  metod  texniki  iqtisadi  göstəriciləri  yaxın  olan  iki 
məhsul növü və istehsal üsullarından (texnoloji proseslər) söhbət 
gedəndə  tətbiq  olunur.  O,  yeni  əmtəə  növlərinin  buraxılışı 
zamanı  tətbiq  olunur.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  maya  dəyərində 
uduş  metodu  həm  xərc,  həm  də  müqayisəli  yanaşma 
elementlərini özündə birləşdirir.
 
Bu  metodla  qeyri-maddi  aktivlərin  dəyəri  onların 
istifadəsində  məsrəflərə  qənaətin  müəyyənləşdirilməsi  ilə 
hesablanır.Yaradılanın  dəyəri  metodu  intellektual  fəaliyyətin 
nəticələrinin  qiymətləndirilməsinin  digər  metodlarının  tətbiq 
oluna bilməməsi halında tətbiq olunur. 
Mənfəətin  alınan  kəmiyyəti  hesabat  ilinə  diskontlaşdırma 
ə
msalından  istifadə  etməklə  qiymətləndirmə  anına  gətirilir. 
Qiymətləndirilən 
qeyri-maddi 
aktivlərin 
dəyərinin 
hesablanılması aşağıdakı düsturla aparılır: 
                                   ∆M=M
2
-M
1 
burada, 
M
1
-intellektual 
fəaliyyətin 
qiymətləndirilən 
nəticələrindən  istifadə  etməməklə  alınan  mənfəət;  M
2
-
intellektual  fəaliyyətin  qiymətləndirilən  nəticələrindən  istifadə 
etməklə alınan mənfəətdir. 
M
1 
və M
2 
aşağıdakı düsturla hesablanır: 
 
M
j
=  T                  M
ji
      =    T       ( Q
i 
– M
dji
)      V
ji                       
 
i=1    
Z               
(1+d)
d           
Z             
(1+d)
2
 
                                           i=1
 
burada, M
ji
-i-ci ildə j-cu məhsulun satışından alınan mənfəət, 
Q
i
-i-ci  ildə  məhsul  vahidinin  qiyməti,  M
dji
-i-ci  ildə  istehsal 

---

82 
 
olunmuş qeyri-maddi aktivlərdən istifadə etməklə və etməməklə 
j-cu  məhsulun  maya  dəyəridir.V
ji
-i-ci  ildə  j-cu  məhsulun 
istehsalın  həcmidir,  T-məhsulun  istehsalı  və  satışı  müddəti,  d-
diskontlaşdırma əmsalıdır.
 
Yaradılanın  dəyəri  metodundan  istifadə  etdikdə  əvvəlcə 
qeyri-maddi aktivlərin əvəzolunması və ya bərpasının tam dəyəri 
müəyyənləşdirilir.  Bu  zaman  aktivlərin  yaradılması,  əldə 
olunması  və  işə  salınması  ilə  əlaqədar  olan  faktiki  məsrəflər,  o 
cümlədən: 
  axtarış işlərinin aparılması və mövzunun işlənilməsi; 
  eksperimental nümunələrin yaradılması; 
  kənar təşkilatların xidmətləri; 
  patent rüsumlarının ödənilməsi; 
  konstruktor-texniki,  texnoloji,  layihə  sənədləşməsinin 
yaradılması; 
  hesabatın tərtibi və təsdiqi, xərcləri müəyyən edilir. 
Sonra qeyri-maddi aktivlərin mənəvi köhnəlməsi səviyyəsini 
ə
ks etdirən əmsal hesablanır:
 
                                  K
MK
= 1- T
D
 / T
H
 
burada,  T
H
-mühafizə  sənədinin  fəaliyyətinin  nominal 
fəaliyyət müddəti, T
D
-hesabat ilinə mühafizə sənədinin fəaliyyəti 
müddətidir. 
Daha 
sonra 
qeyri-maddi 
aktivlərin 
texniki-iqtisadi 
ə
həmiyyətlilik və mənəvi köhnəlməsi əmsalları nəzərə alınmaqla 
qalıq dəyəri hesablanır: 
                          C
O
= 3
c
 * K
M
 * K
T
* K
i
 
burada,  C
O
-qeyri-maddi  aktivlərin  dəyəri;  3
C
-bütün 
məsrəflərin  cəmi,  K
M
-mənəvi  köhnəlmə  əmsalı,  K
T
-texniki-
iqtisadi  əhəmiyyətlilik  əmsalı  (kəşflər  və  faydalı  modellər  üçün 
müəyyənləşdirilir);  K
i
-i-ci  ildə  baş  verən  prosesləri  əks  etdirən 
ə
msaldır (qiymətin dinamikası əsasında uçota alınır). 
Müqayisəli  yanaşma  bazarın  səmərəli  fəaliyyət  prinsipinə 
söykənir.  İnvestorlar  fərdi  sərbəst  qərarlar  qəbul  edərək  anoloji 

---