“Mülki hüquq” beynəlx alq simpozium
6
səbəbli əlaqənin tam mənada qurula bilmədiyi
qüsurlu müalicə hadisəsində problemi Alman
hüququnda olduğu kimi həll etməmişdir.
3. Fransız Hüququnda
Məşhur fransız deyimini ifadə etmişkən, indi də,
problemimizin öhdəsindən gəlmək üçün daha
gözəl bir yol olduğunu düşündüyüm Fransız
hüququndakı həll yolunu izah etməyə çalışaca-
ğam.
Başlanğıc nöqtəsi Alman hüququ ilə eynidir:
Xəstə ancaq məhkəmənin həkimin qüsurunun
nəticələri haqqında qəti qənaətə duyulan ehti-
yac mənasında olan un domm age certain
[12]
ha-
lında kompensasiya tələb edə biləcəkdir. Mü-
əyyən olmayan səbəbli əlaqənin mövcudluğu
halında Fransız hüququ öz nəzəriyyəsini irəli
sürür. Bu Fransızca perte d’une chance nəzə-
riyyəsi yəni “ bir şansın itkisi” (loss of a
chance) adlandırılması mümkün olan nəzəriy-
yədir. Bu nəzəriyyəyə görə, səbəbli əlaqənin
qəti şəkildə qurula bilməməsi halında məhkə-
mələr pis nəticədən yayınma şansının itirilməsi
səbəbiylə meydana gələn zərərlərin kompensa-
siya edilməsi haqqında qərar qəbul edəcəkdir.
Bu doktrina tibb sahəsindəki səhv tətbiqatlara,
Fransa Apellyasiya Məhkəməsinin 1962-ci ildə
Qrenoblda qə bul etdiyi bir qərarla tətbiq edil-
məyə başlanılmışdır
[13]
. Đddianı belə xülasə edə
bilərik;
1952-ci ildə bir fəhlənin biləyi burxulm uşdur.
Fəhlə bir həkim ə müraciət etm iş və rentgen
müayinəsindən sonra həkim ciddi bir problem
olmadığını bildirm işdir. Yeddi il sonra, 1959-
cu ildə, ağır bir şey qaldırma nəticəsində fəh-
lənin biləyi qırılm ış və qism ən əlil olm uşdur.
1959-cu ildə xəstəni m üayinə edən həkim ,
1952-ci ildə çəkilm iş olan rentgen şəklinə də
baxm ış və orada mövcud olan sınığın ilk hə-
kim in səhlənkarlığı nəticəsində m üəyyən edil-
m ədiyini qeyd etm işdir. Birinci həkim i 1959-cu
ildəki xəsarətdən ötrü m əsuliyyətə cəlb edə
bilmək üçün xəstə, birinci həkim in sınığı m üali-
cə etm əm əsindən m eydana gələn qüsuru olma-
saydı, biləyinin qırılmayacağını sübut etm əli-
dir. Məhkəm ədə ifadəsi dinlənilən ekspert bu
mövzuda əm in olm adığını bildirdi. Ekspert
ikinci sınığın, birinci sınığın m üalicə edilmə-
m əsi nəticəsində bilək zəiflədiyi zam an m eyda-
na gəldiyini, ancaq zəiflik səbəbilə m eydana
gəlm ədiyini ifadə etm işdir (un accident survenu
yulabilecek bir hedef, illiyetin belirsiz olduğu
bir durumun varlığı halinde tutarsız bir kavram
için mazeret olamaz. Fransızların dediği gibi
çok fazla adalet adaleti öldürür (Trop d’equité
tue l’equité). Burada benim bilgime göre Al-
man hukukunun bu noktada Avrupadan ve
dünyadan tamamıyla ayrıldığında şüphe yok-
tur. Hiçbir hukuk sistemi illiyet bağının tam
olarak kurulamadığı bir yanlış tedavide Alman
hukukunda olduğu şekliyle problemi çözme
yoluna gitmemektedir.
3. Fransız Hukukundaki Durum
Meşhur fransız deyişini ifade etmişken, şimdi
de, problemimizin üstesinden gelmek için daha
güzel bir yol olduğunu düşündüğüm başlan-
gıçta belirttiğim görüşümü netleştirmek için
Fransız hukukundaki çözüm yöntemine döne-
ceğim.
Başlangıç noktası Alman hukuku ile aynıdır:
Hasta ancak mahkemenin doktorun kusurunun
sonuçları üzerindeki kesinliğe duyulan ihtiyaç
manasına gelen un domm age certain
[12]
halin-
de tazminat talep edebilecektir. Belirli olmayan
illiyet bağının varlığı halinde Fransız hukuku
kendi doktrinini geliştirmiştir. Bu Fransızca
perte d’une chance doktrini yani “ bir şansın
kaybı” (loss of a chance) isimlendirilebilecek
olan doktrindir. Bu doktrine göre, illiyet bağı-
nın kesin bir şekilde kurulamaması halinde
mahkemeler kötü neticeden kaçınma şansının
kaybedilmesi nedeniyle ortaya çıkan zararların
tazminine hükmedeceklerdir.
Bu doktrin tıbb sahasındaki yanlış uygulama-
lara, Fransız istinaf mahkemesinin 1962 yılın-
da Grenoble’de verdiği bir kararla tatbik edil-
meye başlamıştır
[13]
. Davayı özetleyecek olursak;
1952 yılında bir işçi bileğini incitm iştir. Işçi
bir doktora gitm iş ve doktor çekm iş olduğu
röntgen neticesinde ciddi bir incinm enin olm a-
dığını tespit etm iştir. Yedi yıl sonra, 1959
yılında, ağır bir şey kaldırm asının neticesinde
bileğini kırm ış netice itibariyle kısm en sakat
kalm ıştır. 1959 yılında hastaya bakan doktor,
1952 yılında çekilen film i incelem iş ve ilk dok-
torun bir ihm al neticesinde filmde var olan
kırığı farketm ediğini tespit etm iştir. Birinci
doktoru 1959 yılındaki kırık dolayı tamam en
sorum lu tutabilm ek için hastanın birinci dokto-
run kırığı tedavi etm em esinden doğan kusuru
olmasaydı, bileğinin kırılm ayacağını ispat et-
m esi gereklidir. Mahkem ede dinlenilen bilirkişi
“Özel Hukuk” Uluslararası Sempozyum
7
sur un poignet fragilise par le premier accident).
Yəni birinci sınığın bir təsiri ola bilər, ancaq
digər tərəfdən fəhlənin 1959-cu ildəki hadisədə
biləyinin sınması ehtimalı hər halda mövcud idi.
Məhkəmə iddiaçının zərərinin kompensasiya
edilməsinə qərar vermişdir. 1952-ci ildə həki-
min səhvi nəticəsində itirdiyi tam olaraq yaxşı-
laşma şansına sahib idi. Bu şansın itirilməsi
kompensasiya edilməli olan bir zərər doğur-
muşdur. (Ancaq bu qismən əlillik ikinci sınıq
nəticəsində meydana gəlməmişdir.)
Bəzi Fransız müəlliflərin
[14]
tənqidlərinə bax-
mayaraq, Fransız kassasiya məhkəməsi bu dü-
şüncəni çox qısa bir müddətdə mənimsədi
[15]
.
Fransız kassasiya məhkəməsinin yaxşılaşma
şansının itirilməsi dolayısıyla meydana gələn
zərərin kompensasiya edilməsinə dair 1982
[16]
-
ci ildə qəbul etdiyi uğursuz bir qərardan sonra
davam edən qeyri müəyyən dövrdən sonra in-
dilərdə bütün Fransız məhkəmələri tərəfindən
qeyd şərtsiz qəbul e dilən ortaq tətbiqat halına
gəlmişdir
[17]
.
Burada Alman hüququ ilə mövcud olan fərqli-
liq nəzərə çarpır. Almaniyada ya hər şey ya
heç nə qaydası var. Əgər həkim ağır qüsur tö-
rədibsə xəstə həkimin səbəb olub olmadığı qəti
olmayan yaralanmadan ötrü meydana gələn
bütün zərərləri kompensasiya etdirə biləcəkdir.
Əgər həkimin qüsur u yüngül olarsa xəstə heç
bir şey tələb edə bilməyəcəkdir. Fransız hüqu-
qunda zərər sadəcə olaraq itirilmiş şansdan mey-
dana gələn zərərdir və şansın dərəcəsinə görə
dəyişir. Beləliklə səbəbli əlaqənin təsbit edil-
məsi problemi zərərin miqdarının müəyyənləş-
dirilməsi problemini də yaradır. Đtirilmiş şansın
qiymətləndirilməsi zamanı məhkəmə həkimin
qüsuru olmasaydı yayınıla bilməsi mümkün
olan fiziki zərərdən məsuliyyət daşıması ha-
lında həkim tərəfindən ödənməli olan miqdarı
aşağı salacaq. Buna görə də 25%-lik şansa
nisbətən var olan 80%-lik yaxşılaşma şansını
məhv etdiyi halda zərər daha da çox olacaqdır.
Burada ağ və qara kimi həll yolunun yerinə
daha dəyişkən olan qiymətləndirmə metodu
tətbiq edilir.
4. Đngilis Hüququnda
Đngilis hüququnu fərqli edən nədir?
a. Đsbat Standartı: Sübutun üstünlüyü
qaydası
Đngilis hüququna görə başlanğıc nöqtəsi fərq-
lidir. Bu fərqlilik Almaniya və ya Fransadakı ilə
bu konuda em in olmadığını beyan etti. Bilirkişi
ikinci kırığın, birinci kırıkta gerekli tedavinin
yapılmam ası neticesinde bileğin zayıf kalması
durumunun varlığı anında m eydana geldiğini
ancak zayıflık nedeniyle ortaya çıkmadığını (un
accident survenu sur un poignet fragilise par le
prem ier accident) ifade etm iştir. Yani birinci
kırığın bir rolü olabilir ancak diğer taraftan
işçinin 1959 yılında her halükarda bileğini
kırm a ihtim ali de vardı.
Mahkeme davacının zararının tazmin edilme-
sine karar vermiştir. 1952 yılında doktorun ha-
tası neticesinde kaybettiği tam olarak iyileşme
şansına sahipti. Bu şansın kaybedilmesi tazmin
edilmesi gereken bir zarar ortaya çıkarmıştır.
(Ancak bu kısmi sakatlık ikinci kırık neti-
cesinde ortaya çıkmamıştır.)
Bazı Fransız yazarların
[14]
eleştirilerine rağmen,
Fransız temyiz mahkemesi bu düşünceyi çok
kısa bir sürede benimsedi
[15]
. Fransız temyiz
mahkemesinin iyileşme şansının kaybedilmesi
dolayısıyla ortaya çıkan zararın tazmin edilme-
sine ilişkin 1982
[16]
yılında verdiği rahatsız
edici bir kararı takip eden belirsizlik dönemin-
den sonra günümüzde bütün Fransız mahke-
meleri tarafından tartışmasız kabul edilen bir
ortak uygulama haline gelmiştir
[17]
.
Buradaki Alman hukuku ile farklılık dikkat çe-
kicidir. Almanya’da ya hep ya hiç kuralı ge-
çerlidir: Eğer doktor ağır bir kusur işlemişse
hasta doktorun sebep olup olmadığı kesin ol-
mayan yaralanmadan dolayı ortaya çıkan bü-
tün zararlarını tazmin ettirebilecektir. Eğer
doktorun kusuru hafif bir kusur ise hasta hiç
bir şey talep edemeyecektir. Fransız hukukun-
da zarar sadece kaybedilmiş şanstan doğan za-
rardır ve şansın derecesine göre tazmin edile-
cektir. Böylece illiyet bağının tespiti problemi
zararın miktar olarak belirlenmesi sorununu
ortaya çıkarır. Kaybedilmiş şansın değerlendi-
rilmesi sırasında mahkeme doktorun kusuru
olmasaydı kaçınılabilmesi mümkün olan fiziki
hasardan sorumluluğu halinde doktor tarafın-
dan ödenmesi gereken miktarı indirecektir.
Dolayısıyla doktorun %25’lik şansa nispeten
var olan %80’lik iyileşme şansını yok ettiği
durumda zarar daha yüksek olacaktır. Burada
siyah veya beyaz çözümünün yerini daha de-
ğişken bir değerlendirme yöntemi almıştır.
4. Đngiliz Hukukundaki Durum
Đngiliz hukukunu farklı kılan nedir?