artıqlaması ilə icra olunmağa başladı. İş o yerə çatdı ki camaat yenidən Bəni-Üməyyə
hakimiyyətinin qayıtmasını arzuladı. Necə ki, Əbu Əta Sindi adlı bir şairin bu həqiqətlə bağlı
söylədiyi şe`rindəki misralar diqqəti özünə cəlb edir:
Kaş bir daha Bəni-Üməyyənin zülm və azğınlığı geri dönəydi,
Abbaislərin haqq-ədaləti isə cəhənnəmə gedəydi!
Səffahın hakimiyyət dövrü qısa və ilk Abbasi xəlifəsinin hakimiyyət dövrü olduğundan o vaxt
hələ Bəni-Abbas hakimiyyətinin dayaqları çox da möhkəmlənmədiyi üçün onun dövründə
camaata bir o qədər də zülm olunmurdu. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) ailəsi də çox
təzyiqlərə məruz qalmırdı. Ancaq Mənsur Dəvaniqinin hakimiyyətə gəlişi ilə zülm artdı. Mənsur
nisbətən uzun müddət yəni təxminən iyirmi bir il İmam Sadiq əleyhissəlamın müasiri olduğu
üçün onun bu müddətdə göstərdiyi təzyiqlər və törətdiyi cinayətlər barədə bir az açıqlamalar
veririk.
İqtisadi təzyiq siyasəti
(İkinci Abbasi xəlifəsi) Əbu Cəfər Mənsur Dəvaniqi çox zalım qəddar daşürəkli bir şəxs
olmuşdur. O İslam cəmiyyətini bədbəxtliyə sürükləmiş camaatı boğaza yığmış və kiçik bir
müxalifətə belə, qılıncla cavab verirdi. Mənsur zalım olmasından əlavə, həm də həddən artıq
tamahkar paxıl dardüşüncəli bir şəxs olmuş və Abbasi xəlifələri arasında paxıllıq və tamahkarlıq
üzrə ad çıxarmışdı. Tarixi qaynaqlarda onun həddən artıq paxıllıq və tamahkarlığı barədə çoxlu
dastanlar qeyd olunmuşdur. Ancaq onun cəmiyyətdə yaratdığı maliyyə çətinliklərini və insanı
əldən salan iqtisadi təzyiqlərini təkcə onun paxıl və tamahkar olması ilə əlaqələndirmək olmaz.
Çünki o öz hakimiyyəti dövründə cəmiyyətin iqtisadi vəziyyətini iflic halına salaraq camaatı
həyat səhnəsində məhv etdi. O təkcə müsəlmanların ümumi malını hökumət xəzinəsində yığıb
toplamaqla onu abadlıq işləri və camaatın rifahı sahəsində xərcləməmiş üstəlik camaatın əlində
olanı da, güclə onlardan alıb heç kimdə az da olsa, belə pul qoymamışdı. Bəzi tarixçilərin
dediyinə görə Mənsurun bu yolla topladığı mal-dövlətin dəyəri səkkiz yüz milyon dirhəmə
çatırdı.
Bəli bütün ölkədə icra edilən bu ətraflı proqram elə bir proqram deyildi ki onu təkcə Mənsurun
son dərəcə paxıllıq və tamahkarlığı ilə əlaqələndirmək mümkün olsun. Əldə olan sübutlar göstərir
ki cəmiyyətdə iqtisadi və maliyyə çətinlikləri yaratmaq qabaqcadan hazırlanmış və Mənsurun
xüsusi məqsədləri əsasında qurulmuş bir siyasət olmuşdur. Mənsurun bu çirkin siyasətdən
məqsədi bu olmuşdur ki qoy camaat həmişə ac ehtiyac içərisində olub daima ona göz diksin və
belə olduğu bir halda da, ancaq qarınlarını doyurmaq fikrində olub daha böyük ictimai hadisələrlə
məşğul olmağa macal tapmasın. Mənsur bir gün öz dost-tanışının bir qisminin yanında camaatı ac
saxlamaqda olan məqsədini uca səslə belə bəyan etdi: “Bədəvi ərəblər öz misallarında yaxşı
demişlər ki itini həmişə ac saxla qoy çörək tapmaq üçün daima sənin ardınca düşsün.” Bu zaman
Mənsurun bu təhqiramiz ifadəsindən bərk narahat olmuş bir şəxs dedi: “Qorxuram ki başqa bir
şəxs həmin itə bir parça çörək versin it də çörəkdən ötəri onun ardınca düşüb səndən əl çəksin.”
Mənsur öz hakimiyyəti dövründə təkcə özünün bu çirkin aclıq siyasəti ilə kifayətlənmir üstəlik bu
siyasəti oğlu Mehdiyə də tövsiyə edirdi. O oğlu Mehdiyə etdiyi vəsiyyətlərin birində deyir: “Mən
camaatı müxtəlif yollarla özümə tabe etmişəm. İndi camaat üç qisimdir: Bir dəstəsi ac-yalavacdır
və həmişə ehtiyac əllərini sənə tərəf uzadacaq. Bir dəstəsi qaçaq düşüb həmişə öz canlarını
qorumaq hayındadır. Üçüncü dəstə isə həbsdədir və öz azadlıqlarını yalnız sənin əfv və
mərhəmətində arzulayır. Elə ki hakimiyyətə gəldin camaat üçün rifah və asayiş meydanını çox
açıq qoyma.”
Bu həqiqətlər göstərir ki bu proqram Mənsurun hakimiyyətinin möhkəmlənməsi məqsədilə icra
olunurmuş. Məqsəd isə dövlət mülkiyyətində olan mal-dövlətdən qənaətlə istifadə etmək deyil
mübariz qüvvələri zəiflədib aradan götürməklə camaatın müxalifət sədalarını yatırmaq olmuşdur.
Qırğın qantökmə siyasəti
Mənsurun antiislam siyasəti təkcə cəmiyyəti aclıqda saxlamaq onların hüquqlarını kəsməklə
kifayətlənmir iqtisadi və maliyyə çətinliklərindən əlavə cəmiyyətdə dəhşətli bir qorxu da hökm
sürürdü. Onun iş başına təyin etdiyi hakimlər çoxsaylı işkəncə və qətllər həyata keçirir hər gün
neçə nəfər bu vəhşiliyin qurbanı olurdu. Bir gün Mənsurun əmisi ona dedi: “Sən camaatın üstünə
elə qəzəb və nifrətlə hücum çəkmisən ki sanki sənin qulağına heç rəhm sözü dəyməyib.” Mənsur
onun cavabında deyir: “Hələ Bəni-Mərvanın sümükləri çürüməyib Əbu Talib nəslinin qılıncı
qınına girməyib. Biz indi dünənəcən bizə adi gözlə bu gün isə xəlifə gözü ilə baxan bir camaatın
arasındayıq. Buna görə də, bizim heybətimiz ancaq rəhmin və əfvin unudulması və zülmün həyata
keçməsi ilə yadlarda qalacaq.”
Düzdür bu siyasət bütün xilafət ərazisində hökm sürürdü lakin Mədinə şəhəri daha çox təzyiqə
məruz qalırdı. Çünki Mədinə əhalisi elə ilk günlərdən İslam qayda-qanunları ilə yaxından tanış
olduğu üçün Mənsurun hökuməti kimi hər hansı bir azğın hökumətin tabeçiliyinə keçmək istəmir
hər hansı bir hökmü İslam hökmü adı ilə qəbul etmirdi. Bundan da əlavə, Peyğəmbərin (səlləllahu
əleyhi və alih) vəfatından sonra Mədinə şəhəri əsasən, İslamın böyük rəhbərlərinin moizə
iqamətgahı olmuş digər tərəfdən də, hər biri öz dövrünün İslamını qoruyub saxlamaq və camaata
rəhbərlik etmək vəzifəsini daşıyan İmamlar səkkizinci İmama qədər bu şəhərdə olmuş onların
burada olması daima Mədinə müsəlmanlarının İslami hərəkəta başlamalarına səbəb olmuşdur.
Mənsurun hakimiyyəti dövründə İmam Sadiq (əleyhissəlam) o şəhid olduqdan sonra da onun əziz
oğlu İmam Kazim (əleyhissəlam) İslami mübarizələr rəhbəri kimi Mədinə şəhəri isə zalım
xəlifələrin özbaşınalıqlarına qarşı aparılan əsl İslami hərəkat mərkəzi hesab olunurdu.
Mədinə iqtisadi blokadada
(İmam Həsən əleyhissəlamın nəvəsi) “Nəfsi Zəkiyyə” adı ilə məşhur olmuş Məhəmməd ibn
Abdullah ibn Həsənin qiyamından sonra İmam Sadiq əleyhissəlamın həyatının sonlarında Mənsur
Mədinə şəhərində baş vermiş qiyamı yatırtmaq üçün Riyah ibn Osman adlı çox zalım qaniçən və
rəhmsiz bir şəxsi Mədinəyə vali təyin etdi. Riyah Mədinəyə gəldikdən sonra camaatı bir yerə
toplayıb xütbə oxuyaraq xütbənin əsnasında dedi: “Ey Mədinə camaatı! Mən əfi oğlu əfiyəm.
Mən sizin şəhərinizi xarabaya çevirən kişilərinizi qıran Müslim ibn Üqbənin qardaşı oğluyam.
And olsun Allaha əgər təslim olmasanız sizin şəhərinizi alt-üst edəcəyəm. Belə ki daha onda
həyatdan əsər-əlamət qalmayacaq.”