46
neqativ sanksiyaları doğurur)
50
əsaslarında da dayanan
məfhumlşar cəmidir. Belə ki, adətlər və vərdişlər
(vərdiş-
sosiologiyada-müəyyən vəziyyətlərdə qəbul olunmuş, qrupun
neqativ
(mənfi)
reaksiyasını
doğurmayan
davranış
üsuludur)
51
də insanların maraqlarına, ehtiyac və tələbatlarına
bağlı olduğundan, onların hüquqlarının tərkib hissələrinə
çevrilmişdir. Hüquq-hərəkətin rəsmi adıdır. Lakin haqq
mənasında bütün hərəkətlərə (xüsusilə, hamının normal qəbul
etdiyi hərəkətlərə) xasdır. Hüquq nizamlı münasibətlər və
ə
laqələr üçün əsas şərtdir. Hüquq “xələfliyə” əsaslanmaqla,
“sələfliyi”, eləcə də varisliyi meydana gətirəndir.
Hüquq, kriteriya olaraq, formal və dialektik məntiqin
obyekti kimi,
-mənəviyyatı qoruyub saxlayandır, bəşəriyyətə xidmət
edən nəzəri bir nemətdir, insanlığı müəyyən edən dəyərdir,
dəyərlər cəmini əks etdirəndir. Ölkə daxilində vətəndaşların
və əcnəbilərin hüquqları, dövlət hakimiyyətinin hüquqları,
beynəlxalq münasibətləri tənzim edən hüquq normaları,
dövlətə məxsus olan hüquqlar ölkələr daxilində və beynəlxalq
aləmdə tarazlı münasibətlərin yaranmasının əsaslarını təşkil
edir
. Məhz qarşılılqı razılaşdırılmış qaydalar və normalara əməl
etməklə dünyada tarazlıq qoruna bilir və bəşəriyyətin məhvinin
qarşısını almaq
mümkün varianta çevrilir;
-tərkib və bölgü müəyyənedicidir. Hüquq vasitəsilə
münasibətlərin mücərrəd tərkibi, eləcə də insanların ayrı-ayrı
sahələrdə və yaş dövrlərində vəzifə və səlahiyyətlərini
müəyyən etmək olur. Hüququn özü də burada insan
qabiliyyətindən, istedad və bacarığından yaranır;
-maraq və məqsədləri hərəkətlərə bağlayandır və
motivləşdirəndir. Hər bir hərəkətə hüquq haqq verir.
50
Q 82. Quliyev R.M. Sosiologiya: nəzəriyyə və tədqiqat metodologiyası
(Monoqrafiya). Bakı, BSPİ, “Siyasət” nəşriyyatı, 1995, 424 səh., s. 93.
51
Yenə orada. s. 93.