Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
göy yosun, bütün bu mühitin başının tacı olan füsunkar Göy göl məhz şairin nəzərində yeni biçimlə cilvələnərək bədii obrazlar kimi canlanmış, gözəlliyi saya gəlməyən gölün şəninə beləcə axar-baxarlı misralara çevrilmişdir:
Göy gölü görənlər yaxşı bilirlər ki, onun sahillərini qucmuş saysız-hesabsız ağaclar içində ən ucaları şamlardır. Şair təxəyyü- lü şamların beləcə boy atıb yüksəlməsini də ancaq gözəllik alə- mində dərk olunan, yalnız gözəllik qanunları əsasında izah edilə bilən çox incə bir rəmzlə bağlayır. Ə.Cavada görə şamlar zümrüd gözlü Göy gölə vurulmuşlar .Lakin ətrafdakı digər ağacların şəlli- yarpaqlı budaqları şamların sevgi və minnətdarlıq duyğusu ilə gölün gözəlliklərinə baxmasına mane olur. Odur ki, şamlar sev- gili gölü göz dolusu görmək üçün, başqa ağacların hamısından fərqli olaraq, gərdən çəkib daha ucalara boy atmışlar! Göy göl Ə.Cavad üçün sadəcə bir sututar, yaxud bir qədər də geniş mənada coğrafi obyekt deyildi. Bu nadir təbiət hadisəsi- ni şair doğma Gəncənin, bütün Azərbaycanın - Vətənin rəmzi ki- mi tərənnüm etmişdi və bu rəmz, bu vətən obrazı onun şair təxəy- yülündə əbədilik yer tutmuşdu. Adını çəkdiyi üçün qara-borana düşdüyü Göy göl şair həbsxanada olanda da, çoxlu cəfalar çək- diyinə baxmayaraq, onu tərk etməmişdi. Bu münasibətlə yada salım ki, vətənin sevgili timsalında tərənnümü Ə.Cavadın lirikası üçün yeganə hadisə deyildi. Sonrakı illərdə də onun əsərlərində həmin obraza təsadüf edilir:
68
Kəssinlər məni, Qoy türmələrə Bassınlar məni! Neynirəm könlü? Neynirəm dili? Səndən yazmasam Neynirəm əli? Nəsən, kimsən sən? Nisgilimsən sən. Qoy açıq deyim: Sevgilimsən sən!
Ə.Cavadın yeni mövzularda işini, çəkdiyi yaradıcılıq əzab- larını oğlu Niyazi Axundzadə belə xatırlayır: “Çox vaxt ürəyində pöhrələnən mövzulardan, hiss və duyğulardan qaçmaq məcburiy- yətində qalırdı, istəyirdi ki, dövrün tələblərinə cavab verən bir şey yazsın, bu da onu yolundan sapdırır, çaşdırır, zorla, güclə nəsə yazır, “Kür” şeri kimi yenə atəşə tutulurdu. Həvəslə, ilhamla yaza biləcəklərini isə sonraya saxlayırdı. Beləliklə gör nə qədər şer, nə qədər əsər eləcə qəlbində qaldı, üzə çıxmadı. Təəssüf, yenə təəs- süf!” (“Sən ağlama, mən ağlaram” səh. 200). Bu dərin təəssüfə biz də qoşulur və güman edirik ki, oğlunun bu sözləri Ə.Cavadın sovet dövründə yazdığı bəzi əsərləri düzgün qavrayıb obyektiv qiymətləndirməyə kömək edir. 20-30-cu illərdəki bir sıra əsərlərində də Ə.Cavad bir lirik kimi öz əsas mövzularına, yazı tərzinə, üslubuna sadiqdir. O, ye- nə də məhəbbəti, gözəlliyi, Azərbaycanın təbiətini tərənnüm edir, hicran yanğısından, nakam sevgidən, arzu və istəklərinin mühitin
69
sərt daşlarına dəyib parçalanmasından acı-acı şikayətlənir. “Pəri- zadə”, “Unudulmuş sevda”, “Sən ağlama”, “Nə yazım?”, “Gözəl qadın”, “Aya”, “Madonnaya”, “Maxmurova üçün”, nəhayət yu- xarıda barəsində bir qədər müfəssəl bəhs olunmuş “Göy göl” şer- ləri bu qəbildəndir. Bu əsərlər ilk növbədə dərin səmimiyyəti, ifa- də tərzi, şeriyyətilə fərqlənir:
Ə.Cavadın 20-ci illərin əvvəllərinə aid əsərlərinin bir qismi onun Quba qəzasında, Qusarın Xuluq kəndində müəllimlik çağı- nın məhsuludur. Bilavasitə qoynunda sakin olduğu ellərdən, kənd müəlliminin məişət qayğılarından, əlbəttə, məhəbbətdən yazmaq- la yanaşı şair ucqar bir Azərbaycan kəndindən imkan taparaq dünya miqyasında baş verən hadisələrə də münasibətini bildirirdi. Onun qəlbi Xuluqdan çox-çox uzaqlarda türk övladlarının başına gələn faciələrdən qövr edir, qələmindən “Volqa aclarına”, “Və- təndaş”, “Nə üçündür?” kimi vətəndaş ruhlu, insanpərvər amallı şerlər çıxırdı. Nizami muzeyində qorunan bu şerlərin birincisində “İdil boylarında”, yəni Volqa çayının sahillərində böyük bir fəlakət baş verdiyi, insanların acından kütləvi surətdə qırıldığı haqqında həyəcan təbili vurulur. Şerdən göründüyü kimi, burada artıq ölən ölmüş, qalan qadınların acından döşləri qurumuş, kişilərin qolları gücsüzlükdən yanlarına düşmüşdür. Hər yanda:
Biçarə annələr candan olmuşdur.
70
İkinci şerdə isə şair öz həmvətənlərinin insanlıq duyğuları- na müraciət edərək onları, zərərdidə qardaş və bacılarının halına acımağa, dərdinə qalmağa, acları fəlakətdən qurtarmaq üçün əmə- li işə, fəaliyyətə, ellikcə köməyə çağırır:
Fəlakət qayğısı çökər başına. ...Sənin də borcun var, sən də insansın, Sənin də qəlbində bir alov yansın, Çünki İdil boyu nə var, sənindir, O ac qalan qırğız, tatar sənindir. ...Vətəndaş, şərik ol onun dərdinə, O göz yaşları ki, axar, sənindir.
Bütün günü, dediyim kimi, məktəbin ehtiyacları, şagirdlə- rinin, öz evinin qayğıları ilə çalışan Ə.Cavad hərdən şair xəyalı- nın şahpərində yüksəlir, yaşadığı mühit də buraya daxil olmaqla bütün dünyanın, bəşəriyyətin taleyini düşünür. Şair son on ildə yaşadığı, şahidi olduğu insan faciələrinə xitam verilməsini, həm- vətənlərinin müharibələrdən, o cümlədən də inqilablardan uzaq, dinc, asudə və azad yaşamalarını arzulayır. “Nə üçündür?” şe- rində olduğu kimi:
Nə öldürmək, nə də ölmək istərəm. Artıq yetər yer üzündə axan qan, Yetər artıq bu göz yaşı, bu hicran!.. Mən istərəm yaşıllıqlar solmasın, Sevdaların sonu hicran olmasın. Qurumasın gözəl üzdə tər danə, Nə ağlasın bülbül, nə də pərvanə... Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|