Microsoft Word P. doc titul doc

__________________Milli Kitabxana__________________ 
33 
 
lar, metr, ruletka, pərgar və s. ölçmələr aparırlar. Sonra bu bacarıqdan  
kənd təsərrüfat  əməyi dərslərində istifadə edirlər. Fizika dərslərində 
bu ölçmələr daha da dəqiqləşir   və mikrometr, ştankenpərgər və s. 
kimi yeni alətlərdən istifadə olunur. 
Fiziki kəmiyyətlərin ölçülməsilə  məşğul olarkən, çalışmaq 
lazımdır ki, şagirdlər   bir üsulla ölçmə aparmaqla kifayətlənməsinlər. 
Məsələn, havanın rütubətini fiziki və kimyəvi üsullarla ölçmək olar. 
Fiziki usülla tük hiqrometri, psixrometr, Lambrext hiqrometri kimyəvi 
üsulda isə həcmi məlum olan kolbadakı havanı içərisi kalsium-xloridlə 
doldurulmuş borudan keçirməklə  və bu zaman kalsium-xloridin 
çəkisinin dəyişməsini təyin etməklə, yaxud da müəyyən həcmli sulfat 
turşusunun udduğu suyun kütləsinə   görə hesablanır.  Bu üsullardan 
hansını həyata keçirmək üçün əlverişli şərait və geniş imkanlar varsa, 
onu da əsas götürmək olar. 
Fənlərarası  əlaqədən istifadə edərək  şagirdlərin  əmək bacarığı  və 
vərdişlərini inkişaf etdirməkdə  tədris emalatxanalarında və 
məktəbyanı  təcrübə sahələrində görülən işlər böyük rol oynayır. 
Eskizlərin oxunması, texniki çertyojların hazırlanması, müxtəlif 
detallar kəsmək, yonmaq, ölçmə  işləri aparmaq, cihaz düzəltmək, 
layihə hazırlamaq və s. şagirdlərin fizika, riyaziyyat, rəsmxət və digər 
dərslərdəki hazırlığından sonra mümkün olur. 
Şagirdlər fənn dərnəklərində  əyani vasitələr hazırlamaqla yanaşı, 
əmək dərslərində aldıqları bacarıq və  vərdişləri də inkişaf etdirir və 
möhkəmləndirirlər. 
Marif sisteminin və peşə hazırlığının daim təmilləşdirilməsi 
həmişə öndə olmalıdır. Bu, xüsusilə indi elmi-texniki inqilab 
şəraitində çox vacibdir. Bu baxımdan orta məktəb kursunun əsas 
hissəsini təşkil edən təbiət elmlərinin tədrisi metodlarının müasir 
tələblərə uyğunlaşdırılması xüsusi    əhəmiyyət        kəsb kəsb edir. 
Biologiya, kimya, astronomiya, coğrafiya kimi təbiət elmlərinin 
tədrisini fiziki anlayışlar, ideyalar və qanunların köməyi ilə daha 
yüksək səviyyədə təş- 
 

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
34 
 
kil etmək, şagirdlərin təfəkkürünün xarakterini dəyişmək, onlarda yeni 
düşünmə   formaları        aşılamaq, öyrədilən materialın yaxşı 
mənimsənilməsini və yadda qalmasını  təmin etmək olur. Belə 
məsələlərin həllində biofizikanın nailiyyətləri böyük    rol oynayır. 
Doğrudur, politexnik təhsil kimi biofizika da ayrıca bir fənn kimi 
məktəb kursuna daxil deyil, lakin təbiət elmlərinin hamısının 
məzmununda biofizika müstəqil bir mövqe tutur. Həmin fənlərin əhatə 
etdiyi elə bir məsələ yoxdur ki, bu və ya başqa bir şəkildə biofizika ilə 
əlaqədar olmasın. Ona görə  də biofizika   elmi və onun metodları 
təbiət elmlərinin inteqrasiyasını inkişaf etdirən bir vasitə kimi özünü 
göstərir. 
Canlı orqanizmlərdə baş verən prossslər nə qədər mürəkkəb və bir-
biri ilə sıx əlaqədə olsa da, onlar içərisində fiziki proseslərə yaxın və 
ya ona gətirilə bilən proseslər göstərmək mümkündür. Məsələn, qan 
dövranı kimi mürəkkəb bir fizioloji prosesdə maye axını ilə ələqədar 
olan hidrodinamik, iş görülməsi ilə  səciyyələnən mexaniki, 
istilikvermə ilə bağlı termodinamik, sinir impulsunun əmələ  gəlməsi 
və yayılmasını təmin edən elektrodinamik və s. proseslər iştirak edir. 
Tənəffüs prosesi fizikanın öyrətdiyi buxarlanma, faza çevrilmələri, 
istilikvermə və digər hadisələri ilə əlaqədardır. Belə məsələlərdə fizika 
biologiyaya o qədər dərindən nüfuz etmişdir ki, onları bir-birindən 
ayırmaq qəti mümkün deyildir və bu hadisələr xüsusi bir mövqedən, 
biofiziki səviyyədə öyrənilməlidir. Biofizika canlı orqanizmlərdəki 
fiziki və fiziki-kimyəvi prosesləri öyrənir, hüceyrədən tutmuş bütöv 
orqanizmə qədər bütün canlı obyektlərdəki bioloji prosesləri müşayiət 
edən fiziki hadisələri qeydə alaraq onların təbiətini, iş prinsipini və 
əmələ gəlmə səbəblərini müəyyən edir. 
Qravitasiya, radioaktiv şüalanma, rütubət, təzyiq, temperatur, 
elektromaqnit dalğaları  və digər fiziki təsirlərin həyat proseslərində 
yaratdığı  dəyişiklikləri tədqiq edir. Elektron, ion, atom və 
molekulların canlı orqanizmlərdəki hərəkətinin xarakteri cansız 
aləmdəki analoji hərəkətlərdən fərqlənir. Zülallar və nuklein 
turşularında elektron rabitələri olduqca zəif, elektrikkeçirmə 
qabiliyyəti, azacıq temperatur və  təzyiq dəyişmələrinə göstərdikləri 
həssaslıq isə yük- 
  

---

__________________Milli Kitabxana__________________ 
35 
 
sək olur. Bütün bu xassələrin  ətraflı öyrənilməsi bioloji proseslərin 
təbiətindəki fiziki-kimyəvi mexanizmləri aşkar etməyə, mühitin fiziki 
təsirlərinin köməyi ilə canlılarda arzu olunan istiqamətdə dəyişikliklər 
yaratmağa imkan verir. 
Materiyanın canlılara məxsus elə mütəşəkkillik səviyyəsi var ki, 
bu  səviyyədə onu öyrənərkən fizikanı kimyadan ayırmaq, prosesin 
dərk edilməsinə, daha qabarıq  şəkildə isə biologiya elmlərinin 
inkişafına mane olur. Məhz hamin səviyyədə  və  əsasda molekulyar 
biologiya və molekulyar genetika elmləri yaranmışdır, indi də sürətlə 
inkişaf etməkdədir. Məhsuldarlığın artması, məhsulun keyfiyyətinin 
yaxşılaşması problemlərinin hallində bu elmlərin böyük gələcəyi 
vardır. 
Qısa bir müddət içərisində molekulyar biologiya və molekulyar 
genetika elmləri sahəsində qazanılmış nailiyyətləri elmin qabaqcıl 
səviyyəsinə çatdırmaq, həyat hadisələrini fiziki-kimyəvi  əsaslarını 
öyrənməklə  məşğul olan bu elmlərin inkişaf tempini daha da 
sürətləndirmək müasir dövrdə sovet elminin başlıca vəzifələrindən 
biridir. Bu nöqteyi-nəzərdən orta məktəbin təbiət fənlərinin tədrisi ilə 
məşğul olan müəllimlərin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Təbiət 
fənlərinin öyrənilməsinə kompleks şəkildə yanaşmaq, bir elmin 
biliklərindən başqa elmin öyrənilməsi prosesində  ətraflı istifadə 
etmək, elmlərin inteqrasiyasını inkişaf etdirən faktlara daha çox yer 
vermək, fənlərarası  əlaqəni hər vasitə ilə genişləndirmək  ən vacib 
məsələlərdir. Doğrudan da, hər bir elm üçün səciyyəvi cəhətlər var və 
buna görə  də  o başqa elmlərdən fərqlənir. Buna baxmayaraq yaxın 
elmlərin müştərək məsələləri çoxdur və onları  nəzərdən keçirdikdə 
elmlərin qarşılıqlı  təsirini nəzərə almağa xüsusi diqqət vermək 
lazımdır. 
Orta məktəbi bitirən gənclərin "bir qismi, istehsalata gedir. Onlar 
işləyəcəkləri sahədə  və biliklərini tətbiq etməyi bacarmaq və 
öyrəndikləri qanunları  həyatda görə bilmək üçün indidən təşəbbüs 
göstərməlidirlər. Bu baxımdan kənd məktəblərində  təhsil alan 
gənclərin biofiziki təhsilinin təkmilləşməsi xüsusilə vacibdir. Son 
zamanlar kənd təsərrüfatında elek- 
 

---