72
13 Мурадханлы
50-80
21.08.1998
1
1-1,5
50
14 Араз, Алов, Шярг
150-300
21.07.1998
5
9
40
15 Кцрзянэи, Гарабаьлы
60-90
15.07.1998
2
0,5-08
50
16 Атяшкащ, Йанан Тава,
Муьан дяниз
100
25.07.1998
4
2
50
17 Зяфяр, Мяшял
120-150
27.04.1999
2
2
50
18 Лерик дяниз, Савалан
100-120
27.04.1999
2
2
50
19 Падаг
50-100
27.04.1999
2
0,8
20
20
Мишовдаь
-
-
-
-
-
21 Зыь вя Щювсан
-
-
-
-
-
Мянбя: АRДНШ-нин мялуматлары
Bütün bunları nəzərə alaraq 29-dekabr 1999-cu ildə Ümummilli Lider Heydər
Ə
liyev tərəfindən “Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Fondunun yaradılması haqda”
fərman imzalandı.Fərmanda ARDNF nun yaradılması məqsədi belə göstərilir: “Neft
gəlirlərinin tərəqqi və inkişafın tələbləri nəzərə alınmaqla gələcək nəsillər üçün
toplanması və artırılması, ölkənin cari sosial ehtiyacları, eləcə də indiki nəsil üçün
istifadə olunması”.
Дювлят Нефт Фондунун йарадылмасы иля жямиййятдя орта тябягянин формалашмасы
арасындакы мцтянасиблик йараnır. Инкишаф етмиш юлкялярин тяжрцбяси сцбут едир ки,
Дювлят Нефт Фондунун йарадылмасы йени иш йерляринин ачылмасына эениш имканлар
йарадыр вя бунун мцгабилиндя гейри-нефт проблемляр йцкц бир гядяр дя азалмыш олур.
Даща дягиг десяк, сийаси сабитлийин тяминатчы функсийасыны ижра едян «Гызыл
тябягя»нин формалашмасы даща да интенсивляшир. Бу бахымдан нефт эялирляринин беля
бюлэц механизми игтисади инкишафы нязярдя тутур, щям дя стартеъи бахымдан
жямиййятин сийаси тящлцкясизлийини ещтива едир.
AR ДНФ-нун йарадылмасы вя Азярбайжан нефтинин сатышындан ялдя олунан
вясаитин нефт фондуна дахил едилмяси ян башлыжа наилиййятлярдян биридир. Истисмар
технолоэийасынын инкисафы Хязярин тякиндя йени-йени йатагларын истисмарыны
шяртляндирдийиндян AR ДНФ вясаитинин 100 милйардлара галхажаьы да истисна дейил.
Нефл эялирляринин хяржлянмя истигамятляри щаггында тяклифляр мящз бу реаллыглара
ясасланыр.
Təkcə son bir neçə ildə AR DNF-nun xərclərinə nəzər salsaq Azərbaycanın sosial –
73
iqtisadi inkişafında fondun necə əhəmiyyətli rol oynadığını görə bilərik. Cədvəl 3 dən
göründüyü kimi son illərdə büdcə gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsi neft fondundan
köçürmələr hesabına maliyyələşir. Bu isə dövlət büdcəsindən ölkə üçün strateji
ə
həmiyyətə malik investisiya layihələrinin maliyyələşdirilməsinə imkan verir. Məhz bu
vəsait hesabına dövlət büdcəsində əsas vəsaitlərə kapital qoyuluşuna 2011-ci ildə 5,358
mlrd, 2012-ci ildə 5,774 mlrd,2013-cü ildə 6,915 mlrd manat xərclənmiş, 2014-cü ildə
isə bu məqsəd üçün 6,260 mlrd manat vəsait ayrılmışdır.
Азярбайжанын Нефт Стратеэийасынын мащиййятиндя бязи мягамлар диггяти хцсуси
иля жялб едир. Бунлар юлкянин игтисади вя эеоsiyasi тящлцкясизлийинин горунмасыны
нязяря алан вя тякамцлчцлцйя ясасланан ислащатчы бахышлары ещтива едир. Азярбайжан
нефт стратеэийасынын ОПEК юлкяляринин нефл фондуна ясасланан харижи сийасят курсу иля
мцгайисяли тящлили буну бир даща тясдиг едир.
Азярбайжанын перспектыв нефт-газ структурларынын кяшфиййаты вя ишлянмяси просесляриндя
иштиракчы юлкялярин пайы
Олкяляр
Компанийаларын сайы
Иштирак пайы (%)
1
Азярбайжан
1
37,59
9
АБШ
9
29,30
3
Бюйцк Британийа
4
7,51
4
Русийа
2
5,00
5
Йапонийа
5
4,69
6
Франса
2
4,23
7
Италийа
1
2,91
8
Норвеч
1
2,59
9
Тцркийя
1
1,63
10
Сяудиййя Ярябистаны
1
1,38
11
Канада
2
1,05
12
Ыран
1
1,05
13
Алманийа
1
0,53
14
Ыспанийа
1
0,26
15
Белчика
1
0,26
Жями (15 юлкя цзря)
33
100.0
Мянбя: АДНШ-нин мялуматларт
Geoiqtisadi məkanda səmərəli fəaliyyəti təmin etmək üçün üç əsas məsələyə -
fəaliyyət şəraiti, strateji fəaliyyət üçün yeni sahə, strateji qərarların qəbulu üçün yeni
vasitələrə diqqət vermək vacibdir. Beləliklə geoiqtisadi problemlərin mahiyyəti və
onların həllində iqtisadi inteqrasiyanın rolu və vəzifələrini ümumi şəkildə
74
qiymətləndirərək Azərbaycan reallıqları baxımından iqtisadi inteqrasiyanın əsas
vəzifələrini və ya hədəflərini aşağıdakılar kimi ifadə edə bilərik:
1 Çağdaş dünya iqtisadiyatının inkişafının mühüm meyllərindən biri regional
inteqrasiyanın güclənməsi hesab edilir. Regionallaşma br neçə səbəbdən hazırda
qloballaşmanın və iqtisadi inteqrasiyanın aparıcı əlamətinə çevrilir. Əvvəla regional
ə
məkdaşlıq iqtisadi inteqrasiyanın təməl prinsiplərinə daha müvafiqdir. knicisi- regional
ə
məkdaşlıqda məqsədlərin uzlaşdırılması daha asandır və transaksiya xərcləri daha azdır.
Üçüncüsü- regional əməkdaşlıqda iqtisadi maraqların milli-mənəvi və qlobal siyasi
maraqlarla qarşılıqlı münasibətlərində marjinal dəyərlərin əhəmiyyəti əksər hallarda
həllledici hesab edilmir. Nəhayət – regional inteqrasiya mahiyyət etibarı ilə geoiqtisadi
xarakter almaqla milli iqtisadi təhlükəsizliyin amilinə çevrilə bilir və s. Qeyd olunanlara
dünya təsərrüfat sisteminin çoxtərəfli tənzimlənməsi mexanizminin səmərəliliyinin
artırılması
və
bununlada
regionallaşmanın
qloballaşmaya
zidd
olmaması
xüsusiyyətlərinin əlavə etdikdə, həmin prosesin bütün dünyada genişlənməsini
şə
rtləndirən məqamlar başa düşülən olur. Nəzərə almaq vacibdir ki, forma və mahiyyət
etibarı ilə regionallaşma bu prosesə cəlb olunan ölkələrin müstəqilliyinə faktiki olaraq
maneə yaratmır, əksinə geoiqtisadi mövqenin möhkəmləndirilməsi baxımından milli
iqtisadi siyasətin formalaşdırılmasında daha geniş imkanlar və resurslar yaradır.
2. Dünya tarixində və dünya təsərrüfat sistemində ciddi mövqeyə malik olan türk
dilli ölkələrin iqtisadi inteqrasiyasının dərinləşdirilməsi və müvafiq geoiqtisadi
strukturlaşdırılmış inteqrasiya birliyinin yaradılması üçün fikrimizcə hazırda çox
məqbul imkanlar vardır. Bu ölkələrin faktiki olaraq mövcud qarşılıqlı sərhədlər vasitəsi
ilə vahid coğrafi məkan yarada bilməsi, onların iqtisadi potensialının, dünya
iqtisadiyyatının indiki inkişaf mərhələsi və fəaliyyət strukturunda qarşılıqlı tamamlayıcı
ola bilməsi imkanları, ölkələrdə formalaşmış iqtisadi təfəkkür səviyyəsinin yaxınlığı,
özlərinə məxsus şərəfli tarixi təcrübə, coğrafi mövqenin yaratdığı geoiqtisadi faktor
amili və s. Türk dünyası ölkələrinin sivil iqtisadi inteqrasiya birliyinin yaranmasını
şə
rtləndirir və mümkün edir.
3. Belə birliyin bütün türk ölkələri üçün adekvat faydalılığının təmin edilməsi
baxımından xüsusi araşdırmalar aparılması və müvafiq layihənin hazırlanması zəruridir.