Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bir kristallı işıquducu (fotouducu) ‐spektrometr.
77 annihilyasiyası hər birinin enerjisi 0.51 MeV olan iki fotonun yaranmasına səbəb olacaqdır. Yalnız kristalın materialının sıxlığı və onun ölçüləri kifayər qədər böyük olduqda, kompton və annihilyasiya şüalanmaları ssintilyatorun hüdudlarından kənara çıxa bilmir. Kiçik və ya orta ölçülü kristallardan istifadə edilən hallarda isə monoenergetik γ ‐ şüalanmanın əmələ gətirdiyi impulsların amplitud paylanması, həm şüalanmanın tam enerjisinə mütənasib olan impulslardan, həm də onun yalnız bir hissəsinə uyğun olan impulslardan təşkil olunur. Qeyd edək ki, kristalın ölçüləri böyüdükcə, sonuncuların impuls paylanmasına verdiyi pay da kiçilir. Dediklərimiz, sezium‐137 izotopu üçün γ ‐ kvantların yaratdığı impulsların amplitud paylanmasına uyğun əyrilər şəklində, əyani formada şəkil 4.7 ‐ də təsvir edilmişdir. Bu zaman, detektor olaraq, ölçüləri 2.54 x 3.81 sm və 7.62 x 7.62 sm olan NaJ(Tl) monokristallarından istifadə edilmişdir. Şəkil 4.7 Sezium ‐137 izotopu üçün müxtəlif ölçülü NaJ(Tl) kristalları vasitəsilə alınmış γ ‐ kvantların yaratdığı impulsların amplitud paylanmasına uyğun əyrilər (1 ‐ mənbədən 5 sm məsafədə olan 2.54 x 3.81 sm ölçülü kristal; 2 ‐ mənbədən 0.2 sm məsafədə olan 2.54 x 3.81 sm ölçülü kristal; mənbədən 3 sm məsafədə olan 7.62 x 7.62 sm ölçülü kristal). Şəkildən göründüyü kimi, kristalın ölçüsü böyüdükcə, sağda yerləşmiş və sezium‐137 izotopunun 661 keV enerjili γ ‐ kvantlarına uyğun gələn maksimum (fotopik) böyüdüyü halda, kiçik enerjilərə uyğun impulsların sayı, əksinə, azalır. Əyrilərin sol tərəfindəki impuls paylanmalarını özündə əks etdirən proseslər kompton səpilmələrinə uyğun gəlir. Bu halda cüt əmələgəlməsi mümkün olmur, belə ki, γ ‐ şüalanmanın qeydə alına bilən enerjisi cüt əmələgəlmənin astana enerjisindən İmpulsun amplitudu İmpulslar ın say ılma sür əti 78 kiçik olur. Bütöv kompton paylanmasında mövcud olan kiçik maksimum kristaldan çıxan zərrəciklərin əks səpilməsinə uyğun gəlir. a) Bir kristallı işıquducu (fotouducu) ‐spektrometr. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, γ ‐ şüaların kristalla qarşılıqlı təsiri fotoeffekt, kompton effekti və elektron– pozitron cütünün yaranmasına səbəb olur. Bu səbəbdən də tətbiqi nüvə fizikasında adı çəkilən hadisələrə əsaslanan üç növ γ ‐spektrometrlərdən istifadə edilir. Başqa sözlə desək, qarşılıqlı təsirin formasından asılı olaraq, γ ‐ spektrometrlərin işıq udulmasına əsaslanan fotoeffekt γ ‐ spektrometrləri, kompton γ ‐ spektrometrləri, və elektron ‐ pozitron cütünün yaranmasına əsaslanan γ ‐ spektrometrlər kimi növləri vardır (Прайс В., 1964; Барсуков О.А. и др., 1987; Airborne gamma‐ray spektrometer surveying. Tech. rep. Ser. No 323 International atomic energy agency (IAEA), Vienna, 1991). Bir neçə meqa elektron voltdan böyük olmayan enerjili γ ‐ şüalanma spektrlərini qeydə almaq üçün əsasən birinci növə (işıq udulmasına) aid ssintilyasiyalı γ ‐spektrometrlərdən istifadə edilir. Əksər radionuklidlərin şüalandırdığı γ ‐ kvantlar təxminən bu qədər enerjiyə malik olduğundan, müxtəlif nümunələrin radionuklid tərkibinin öyrənilməsində bu tip γ ‐ spektrometrlərdən istifadə etmək məqbul hesab edilir. Bir kristallı işıquducu ‐ spektrometrin blok‐sxemi şəkil 4.8 ‐ də öz əksini tapmışdır. Şəkil 4.8. Bir kristallı işıquducu ‐spektrometrin blok‐sxemi (* ‐ şüalanma mənbəyidir). Bu növ ‐ spektrometrlərdə kristal və fotoelektron çoxaldıcısında (şəkildə, uyğun olaraq, 1 və 2) əmələ gələn impulslar 3 qurğusunda gücləndirildikdən sonra 4 amplitud analizatoruna daxil olur. Amplitud analizatoru impulslar amplitudunun diferensial spektrini ölçməyə, yəni n=f(A) asılılığını müəyyən etməyə imkan verən qurğudur (ifadədə n ‐impulsların sayı, A ‐ isə onların amplitududur). Çoxkanallı amplitud analizatorunun hər bir kanalı müəyyən bir amplitud intervalında, yəni A 1 ‐ dən A 2 ‐ ə, A 2 ‐ dən A 3 ‐ ə, ...., A m ‐1 ‐ dən A m ‐ ə qədər ( burada m ‐ kanalların sayıdır) impulsları qeydə alır. Daha sonra impulsların amplitud paylanması 5 sayğac qurğusunun köməyi ilə qeydə alınır. Bu tip spektrometrlərin üstün cəhəti onların yüksək effektivliyə malik olmasıdır. Buna sübut olaraq, qeyd edək ki, enerjisi E = 0.5 MeV olan ‐ kvantların 20 mm qalınlıqlı NaJ(Tl) kristalında qeydə alınma effektivliyi 48% ‐ ə bərabər olur. Eyni enerjili ‐ kvantların 40 mm qalınlıqlı kristalda qeydə alınma effektivliyi isə 75% ‐ ə qədər olur. Bu qalınlıqlı kristalda hətta 2 MeV enerjili ‐ kvantlar da yüksək effektivliklə ( ~45% ) qeydə alınırlar (Барсуков О.А., Барсуков К.А. , 2003). 3 4 5 1 2 * Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|