36
sanayide kullanılan pamuk, pancar, tütün, kendir, yağlı tohumlar ve pirinç yetiştirilir.
Hayvancılık olarak genelde koyun beslenir. Ayrıca at ve deve de yetiştirilir
(www.ansiklopedi.turkcebilgi.com).
Kazakistan’da ulaşım kara, demir ve hava yoluyla sağlanır. Demiryolu ağı
21.400.000 km uzunlukta olup, ülkeyi ağ gibi örmüştür. Karayollarının uzunluğu ise
189.000
km’dir.
Birçok
şehirde
hava
alanı
vardır
(www.ansiklopedi.turkcebilgi.com).
Eğitim
Halkın çoğu 1917 komünist ihtilalinden önce göçebe hayatı yaşadığından,
Kazaklarda eğitim faaliyetleri fazla gelişmemiştir. İhtilal sonrası bölgede Rus eğitim
sistemi uygulanmaya başlamıştır. İlk ve orta öğretim Kazakça yapılmasına rağmen,
anaokullarında ve yüksek okullarda Rusça eğitim yapılması Kazak gençlerini Rusça
öğrenmeye mecbur bırakmıştır. Kazakistan’da eğitim 7–17 yaş arasında mecburi ve
parasızdır. Okullarda Rusça ve Kazakça eğitim yapılır. Ayrıca azınlık dillerinde de
öğretim yapan okullar vardır. Mesleki eğitim veren okulların sayısı oldukça fazladır.
Ülke çapında 8689 ortaokul, 243 teknik lise vardır. Kazakistan’da ilk üniversite
1934’te Kirov’da kurulmuştur. 1948’de Kazak İlimler Akademisi teşkil edilmiş ve bu
akademiye bağlı 35’ten fazla enstitü vardır. Ayrıca 40 civarında yüksek okul
mevcuttur (www.ansiklopedi.turkcebilgi.com).
Siyasi Hayat
Kazakistan bağımsız ve üniter bir yapıya sahiptir. Başkanlık sistemi esas
alınmıştır. Devlet başkanı göreve seçimle ve yedi yıllık bir süre için gelmektedir.
Kazakistan’da parlamento, senato ve meclis olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır.
Senatoda 9 senatör, mecliste 77 milletvekili bulunmaktadır. Senatörler 6 yıl,
milletvekilleri 5 yıl için görev yapmaktadır. Her eyalet meclisi kendi eyaleti adına
iki senatör seçmektedir. Almatı ve Astana şehirlerinden de iki senatör aynı şekilde
seçilmektedir. Devlet başkanının da yedi kişilik senatör kontenjanı bulunmakta ve
resmen atama yapmaktadır. Yetmiş yedi milletvekilinin altmış yedisi seçimle
gelmekte, diğer on milletvekili de aldıkları oy yüzdelerine göre partililere tanınan
kontenjanla meclise gitmektedir. Başbakanı devlet başkanı atamaktadır. Başbakan
37
olmak için senatör ya da milletvekili olma şartı yoktur. Görevi alan başbakan on gün
içinde hükümeti kurmak zorundadır (www.kazakistandostluk.com).
2.1.3. Kırgızistan
Resmi adı Kırgız Cumhuriyeti (Kırgız Türkçesi’nde Кыргызстан, Кыргыз
Республикасы, Latin alfabesi ile Kırgız Respublikası)’dir. Orta Asyanın kuzey
doğusunda bulunan bir Türk ülkesidir. Ülke kuzeyden Kazakistan, batıdan
Özbekistan, güney batıdan Tacikistan, ve güney doğudan Çin ile komşudur. Başkenti
Bişkek’tir. Bir dönem SSCB’ne bağlı iken, 1991 yılında bağımsızlığını ilan etmiştir.
Ülkenin yüzölçümü 199.900 km²’dir. Nüfusu 5.264.000 olup nüfusunun büyük
çoğunluğu Türklerdir. Türk halkları ile birlikte ülkede 80’i aşan ulus yaşamaktadır.
0–14 yaş oranı küme, toplam nüfusun % 32,8’ini oluşturmaktadır. Çalışan nüfus %
56,1 kadardır. Para birimi Kırgızistan Somu’dur ve milli geliri kişi başına 2.088$’dır
(www.tr.wikipedia.org).
Tarih
“Kırgız” adında bir toplumun Çin ve Roma kaynaklarında M.Ö. 25O
yıllarından beri var olduğu görülmektedir. M.Ö. 25O yıllarında Yenisey Vadisi
boyunca uzanan bölgelerde bulunan Kırgızlar, Orta Asya Türk tarihinin en eski
halklarından biridir. Yenisey Irmağı boyunda medeni bir hayat süren Kırgızlar M.S.
I. yy’da Hun Devleti ile mücadele eden Hakaslar tabiiyeti altına girmişlerdir.
Hunluların dağılması üzerine Kırgızlar, Hakas Devleti’ni kurmuşlardır. IV. yy’da
kurulan Hakas Devleti, Baykal Gölü’nden Tibet’e kadar olan kısma hakim olmuştur.
VI. yy’da kurulan Göktürk Devleti 840’ta Uygur Devleti’ni yıkmıştır. X. yy’da
Karahanlılar’ın etkisiyle İslam dinini kabul eden Kırgızlar, XIII. yy’da Moğolların
hakimiyetini tanımıştır. XVII. yy’da yüzyılda Rus istilasına karşı diğer Türk
boylarıyla hareket etmişlerdir. XIX. yy’da Kırgız toprakları bütünüyle Rus
hakimiyeti altına girmiştir. 1924 senesine kadar Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti’ne bağlıyken, 1925’te “Kara Kırgız Özerk Oblastı” adını almıştır. Bir
süre sonra “Kara” kelimesi kaldırılmış, 1936’da Kırgızistan Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti haline getirilmiş ve Sovyetler Birliği’ni meydana getiren 15 ittifak
cumhuriyetinden biri haline gelmiştir. Sovyetler Birliği’nin 1991’de dağılması
38
üzerine, Kırgızistan bağımsızlığını ilan etmiştir ve BDT’na üye olmuştur
(www.msxlabs.org).
Coğrafi Konum
Konumu Orta Asya’da olup Çin’in batısındadır. Toplam 3.878 km sınırı
bulunmaktadır ve kara ile çevrilidir, sahil şeridi sınırı yoktur. Sınır komşuları; Çin
(858 km), Kazakistan (1.051 km), Tacikistan (870 km), Özbekistan (1.099 km)’dır.
Ülke topraklarının % 7’si tarıma uygundur. Ülke topraklarının büyük kısmı dağlarla
kaplıdır. 3000 metreye kadar olan dağlar toprakların yarısından fazlasını kaplar.
Tanrı Dağları’nın bir parçası olan Kokpaalatau Sıradağları, Çin ile tabii sınırı
meydana getirir. Yüksek dağların dorukları dört mevsim karla kaplıdır. Başlıca
akarsuları Narin, Tar, Kubaş, Kızıl Su’dur. Dünyanın ikinci büyük krater gölü olan
Isık Gölü Kırgızistan topraklarında yer alır. Deniz seviyesinden 1.609 m yükseklikte
olan Isık Göl 6.202 km²’lik bir alana sahiptir. Gölün en derin yeri 702 metredir.
Dağların kuzeye bakan yamaçları ve alçak vadiler ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlar
ülke topraklarının ancak % 6’sını kaplar. Ormanlarda yabandomuzu, kurt, vaşak, dağ
keçisi, as, geyik, leopar gibi av hayvanları yaşar (www.tr.wikipedia.org).
Demografik Yapı
Kırgızistan’ın nüfusu 5.146.281’dir. Başkent Bişkek olup nüfusun % 14,5’i
burada yaşar. Nüfusun % 52,4’ü Kırgız, % 21’i Rus, % 12,9’u Özbek, % 2,5’i
Ukraynalı, % 8,1’i diğer milletler, % 1,6’sı Tatar’dır. Ülkenin en geniş etnik grubu
olan Kırgızlar bir Türk halkıdır. Nüfusun % 34,4’ü 15 yaşın altında ve % 6,2’si 65
yaşın üstündedir. Ülke kırsaldır ve sadece üçte biri şehirlerde yaşar. Ortalama nüfus
yoğunluğu km²’de 29 kişidir. Kırgızlar Müslüman olup, Sünni ve Hanefi
mezhebindedirler. Kırgızların İslamiyeti kabulünde tasavvuf büyükleri önemli rol
oynamışlardır. Kırgızlarda mevcut olan güçlü kabile sistemi İslamiyetin hızlı
yayılmasını sağlamıştır (www.finalx-team.com).
Ekonomik Durum
Ülkenin büyük bölümü dağlık alanlarla kaplıdır. Ülkenin ekonomik
durumuyla ilgili olarak Elbirliği Derneği’nin internet sitesinden (www.turan.tc)
Dostları ilə paylaş: |