Microsoft Word Yasar ?hm?dov-dissertasiya docx
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
85
Azərbaycanın bank sisteminin inkişaf strategiyasının əsasını sərbəst maliyyə ehtiyatlarının mobilizasiyası, maliyyə ehtiyatlarının investisiya şəklində real sektora transformasiyası və daha effektiv paylaşdırılması təşkil edir. Bunun üçün bank sisteminin özünün keyfiyyətcə yeni inkişafına, müasir bank texnologiyalarının tətbiqinə, təkmil və sabit qanunvericilik bazasının formalaşdırılmasına və s. islahatlara ehtiyac var. Bu baxımdan bank sisteminin inkişafına bilavasitə təsir edən vergitutma mexanizmi və nəzarət funksiyalarının təkmilləşdirilməsi istiqamətində bir sıra işlər həyata keçirilməlidir. lk öncə vergi orqanları tərəfindən vergi ödəyicilərinin bank filiallarında olan hesablaşma (və ya digər) hesablarına vergi və tədiyyələrin ödənilməsinə dair təqdim olunan tapşırıqların icrası vəziyyətini yaxşılaşdırmaq lazımdır. Bir çox hallarda icra sənədləri bankların filialları tərəfindən heç bir hüquqi əsas olmadan geri qaytarılır və bankın baş ofisinə təhvil verilməsi tövsiyə olunur. Bankın baş ofisi tərəfindən isə həmin sənədlər müxtəlif səbəblərə görə filiallara vaxtında göndərilmir. Buna görə sənədlərin (sərəncamların) icrası müddəti süni olaraq uzadılır. Bu problemin həlli yolu kimi Milli Bankın respublikada fəaliyyət göstərən banklara vergi orqanlarının icra sənədlərinin qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada qəbul olunması tapşırığının verilməsi vacibdir. Bundan başqa, bank əməliyyatlarının aparılması üçün verilmiş lisenziyaları geri alınmış kredit təşkilatlarının büdcə ilə son haqq-hesabların aparılması vaxtında təmin edilməlidir. Lisenziyalar geri alındıqda banklar tərəfindən qanunvericiliyə uyğun olaraq ləğvetmə komissiyası yaradılır və həmin komissiyanın işi başa çatdıqdan sonra bank büdcə ilə son haqq-hesablar aparmalıdır. Əfsuslar olsun ki, lisenziyaları geri çağırılmış ə ksər kredit təşkilatlarında müvafiq komissiyalar bu günədək yaradılmamış, yaradılsa da belə onların fəaliyyəti hal-hazırda başa çatmamışdır. Bu səbəbdən bu kimi kredit təşkilatları ilə büdcə ilə son haqq-hesabları aparmaq vergi orqanlarının imkanı 86
xaricindədir. Lisenziyaları geri çağırılmış kredit təşkilatlarında ləğvetmə komissiyasının yaradılmasına, ləğvetmə prosesinin aparılması və başa çatdırılmasına nəzarət funksiyalarının gücləndirilməsi mexanizmi işlənilib hazırlanmalıdır. Vergi Məcəlləsinin 111-ci maddəsinə müvafiq olaraq əgər malların təqdim edilməsi, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsilə əlaqədar gəlir əvvəllər sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən ümumi gəlirə daxil edilmişdirsə, vergi ödəyicisi onlarla bağlı olan ümüdsüz borc məbləğini gəlirdən çıxmaq hüququna malikdir. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kredit təşkilatları isə Milli Bank tərəfindən müəyyən edilmiş qaydaya uyğun aktivlərin təsnifatından asılı olaraq xüsusi ehtiyat fondunun yaradılmasına aid məbləği bütünlüklə xərclərə daxil edirlər. Bank olmayan digər təsərrüfat subyektlərindən fərqli olaraq, banklar xüsusi ehtiyat fondunu bütün aktivlər, həmçinin ümüdsüz olmayan aktivlər üzrə yaradırlar ki, bu da onların fəaliyyət göstərməsinə daha sərfəli şərait yaradır. nteqrasiya proseslərinin reallığına görə qeyd etməliyik ki, Avropa Birliyinin xüsusi direktivi ilə üzv ölkələrdə bank əmanətləri üzrə gəlirlər 2005-ci ildə 15%-li dərəcələrlə vergiyə cəlb edilirlər. Direktiv 2008-ci ildən bu dərəcələrin 20%-ə, 2011-ci ildən 35%-ə qədər artırılmasını nəzərdə tutur. Avropa Birliyi daxilində reallaşması nəzərdə tutulan bu tədbirlərin iqtisadi mahiyyəti bəllidir. Məsələ vergitutma sistemində bərabərliyi, neytrallığı təmin etməyə – hər bir gəliri eyni dərəcə ilə vergiyə cəlb etməyə bağlıdır. Ş übhəsiz ki, Avropa Birliyinin faiz gəlirləri üzrə standartlarının Azərbaycanın bank sektoruna köçürülməsi mümkün deyil. Amma uzunmüddətli perspektivdə vergitutmanın təməl prinsiplərinə və inteqrasiya proseslərinin yaradacağı yeni reallıqlara da göz yummaq olmaz. Nəzərə alınmalıdır ki, artıq Azərbaycan banklarında 12 mlrd. əmanət saxlanır. Aydındır ki, bu depozitlər üzrə ödənilən faizlər bir çox hallarda vergiyə cəlb edilən başqa gəlirlərdən - əmək haqlarından, mükafatlardan və s.-dən yüksək olur. Bu və başqa 87
cəhətlərə görə perspektivdə faiz gəlirlərinə vergi güzəştlərinin ləğvi və eyni zamanda bu gəlirlərdən gəlir vergisinin aşağı dərəcəsi ilə vergitutma məqsədəuyğun hesab oluna bilər. Qanunvericiliyin göstərilən istiqamətdə təkmilləşməsi vacib sayılmalıdır. Xarici maliyyələşmə mənbələri – kredit və səhm buraxılışı hesabına maliyyələşmə arasındakı vergi fərqlərinin azaldılması mövcüd qanunverici reallıqların qorunmasını və ya bir sıra xarici ölkələrdə istifadə edilən digər bir üsulun - imputasiya sisteminin tətbiqini tələb edir. Yəni məsələ dividend ödənişlərinin vergidən azad edilməsi müddətinin artırılması ilə də, səhmdarın gəlir vergisi üzrə öhdəliyini korporasiyanın mənfəət vergisinə müvafiq azaltmasına imkan verən hüquqi əsaslarla da həll oluna bilər. kinci həll – imputasiya sistemi təkcə səhm maliyyələşməsi ilə bank krediti maliyyələşməsi arasındakı fərqlərin azaldılması baxımından maraqlı deyil. Biz bilirik ki, banklar korporativ sektora aiddir və bankın səhmdarları da potensial olaraq ikiqat vergitutmaya məruz qalırlar. Böyük Britaniya, Fransa, Kanada, taliya, Finlandiya və s. ölkələrdə son zamanlara qədər tətbiq olunan imputasiya sistemi ikiqat vergitutmanın zərərini minimallaşdırmağa yönəlib. mputasiya sisteminin tətbiqi zamanı səhmdar öz gəlir vergisi ödənilən mənfəət vergisi hesabına qismən azalda bilir. Məsələn, bankın səhmlərinin 1%-inin sahibi gəlir vergisi üzrə öhdəliyini mənfəət vergisinin 1%-i həcmində – 20 min manat azalda bilir. Beləliklə, imputasiya sisteminin qanunverici təsbiti də məqsədə müvafiq ola bilər, ancaq qeyd etməliyik ki, bu sistemin praktik tətbiqi arzu edilən nəticələri verməyib. Qlobal kapital bazarlarında bu mexanizm tam fəaliyyət göstərə bilməyib. Bu cəhətlər imputasiya sisteminin tətbiqinin səmərəliliyinə əsaslı şübhələr doğurur və buna görə də iddia edə bilərik ki, məsələnin ən düzgün həlli dividend ödənişlərinin uzunmüddətli perspektivində vergitutmadan azad edilməsidir. Ə vvəllər ölkədə tətbiq edilən məcburi ehtiyat normaları dünyanın başqa ölkələri ilə müqayisədə olduqca yüksək idi və ölkə kredit təşkilatları yüksək dərəcəli impliçit vergitutmaya məruz qalırdılar.Qlobal maliyyə böhranı bu məsələyə baxışı dəyişdi. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|