MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
- MİRZƏ ŞƏFİNİN MAARİFÇİLİYİ
Nəzakət Əliyeva 78 Ə.Ə.Səidzadə isə göstərir ki, həmin misralarla başlayan şeir Mirzə Şəfiyə deyil, Füzuliyə məxsusdur. Füzulini yaxşı tanıyan Bodenştedt burada da səhvə yol vermişdir. Y.Mundekin fikrincə Mirzə Şəfinin şairlik istedadı, zövqü və yaradıcılıq işi haqqında dünya şərqşünaslığında ən müfəssəl məlumat verən F.Bodenştedtdir. F.Bodenştedt Mirzə Şəfidə özünü Allaha qarşı qoymaq meyllərini, onun fəlsəfi müdrikliyini göstərir. Bəs belə olduğu təqdirdə Azərbaycan şairinin alman dilinə tərcümə olunmuş əsərlərindəki bəzi dini əlamətlər haradandır? Y.Mundek qeyd edir ki, «Mirzə Şəfi irsinə» dini ruhu F.Bodenştedt özü əlavə etmişdir. Onu məşhurlaşdıran şair, səyyah dramaturq, professor F.Bodenştedt 1849- 1850-ci illərdə dərc etdirdiyi üç cildlik «Şərqdə min bir gün» əsəri ilə özünə ölməz abidə qoymuşdur. Bundan sonra naşirlərin təşəbbüsü ilə 1851-ci ildə «Mirzə Şəfi nəğmələri» kitabı çıxmış və 1881-1922-ci illərdə həmin kitab 149 dəfə nəşr edilmişdir. 1922-ci ildən bəri «Nəğmələr» dərc edilmir. Mirzə Şəfi nəğmələri əsas Avropa dillərinə, ruscaya, hətta yəhudi dilinə tərcümə olunmuşdur. Y.Mundek M.Şəfi Vazehin həyatı haqqında Sovet ensiklopediyasında, A.Berjenin məqaləsində və son əsərlərdə verilən məlumatı təhlil edir. Y.Mundek daha sonra bildirir ki, F.Bodenştet nəinki Mirzə Şəfinin bədii əsərləri, hətta həyatı haqqında da başqa mənbələrə nisbətən bəzi dəqiq faktları qeyd etmişdir. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 79 1889-cu ildə F.Bodenştet özünün 70 illik yubileyində (O, 1819-cu ildə Hannover yaxınlığında Peynedə doğulmuşdur) demişdir ki, «Şərqdə min bir gün» kitabında öz müəlliminə sadiq qalmışdır. Guya o öz müdrik müəlliminin yolu ilə gedərək, onun fikirlərinə sadiq qalaraq çoxlu şeirlər yazmışdır. Bundan hələ xeyli əvvəl, 1874-cü ildə F.Bodenştedt «Mirzə Şəfi nəğmələrdə və həqiqətdə» məqaləsində yazmışdır ki, o, Mirzə Şəfinin bir obraz kimi təcəssüm etmişdir. F.Bodenştedtin bu iddiaları doktor Samyel Conson və şotland şairi Makfersonun böyük etirazına səbəb oldu. Bu etiraz və mübahisələr Qərbdə geniş miqyas aldı. Mübahisənin məğzi ondan ibarət idi ki, Mirzə Şəfi şeirlərini bədii gücünə qiyməti yalnız Göte kimi «Qərb-Şərq divanı» müəllifi verə bilərdi. F.Bodenştedtin şairlik istedadının zəifliyi isə çoxdan məlum idi. Sonralar Almaniyada belə bir vəziyyət yarandı ki, hətta F.Bodenştedtin özü yazdığı şeir, dram, novellaların orijinallığına hamı şübhə ilə yanaşdı. «XIX əsr alman ədəbiyyatı tarixi» əsərinin (Berlin, 1899, I nəşr) müəllifi Pixard Meyer F.Bodenştedti ittiham etməyə məcbur oldu. 1961-ci ildə Ernes Algerin Ştutqartda çap olunmuş «XIX əsrdə alman ədəbiyyatı» əsərində F.Bodenştedtin xidməti (Puşkin, Lermontov şeirlərinin, Xəyyam rübailərinin, Şekspir sonetlərinin tərcüməsi) yüksək qiymətləndirilsə də, Mirzə Şəfi irsini kölgədə qoymağa çalışmışdır... Nəzakət Əliyeva 80 Ulu öndər Heydər Əliyevin “Biz tariximizi, ədəbiyyatımızı yenidən yazmalıyıq” deməsi M.Ş.Vazeh yaradıcılığını orijinal şəkildə, yeni tərzdə işlənməsinə imkan verir. Ədəbi üfüqün sonsuzluğunda Mirzə Şəfi Vazeh Kərbəlayi Sadıq oğlunun poeziyasının Avropaya inteqrasiya olunduğu sevinc doğurur. Aydın olur ki, Şərq təfəkkürü, həmişə Qərb təfəkkürünü reallığa yönəltmişdir. Dünya mədəniyyətinin korifeylərinin Mirzə Şəfi Vazehə heyranlığı da bununla bağlıdır... MİRZƏ ŞƏFİNİN MAARİFÇİLİYİ Dövründən, ictimai-sosial və siyasi hadisələrin mürəkkəbliyindən asılı olmayaraq Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçilik poeziyadan - Nizamidən başlamış, Nəsimi maarifçiliyi özünü təsdiqləmək üçün «Ənəlhəq» deyib üsyan etmiş, bu Füzulidə yüksək zirvəyə çatmış Xətaidə formalaşmış, XIX əsrdə əvvəlki mütəfəkkirlərdən fərqli olaraq A.A.Bakıxanov və M.Ş.Vazeh kimi təşəkkül dövrü realist maarifçilərini yetirmişdir. Bu hər iki şəxsin maarifçiliyi onların müəllimliyini də özlərində ehtiva edir... Maarifçilik, sadəcə olaraq maarifi xalq kütlələri arasında yaymaqdan ibarət deyildir. Maarifçilik, tarixi inkişafın müəyyən mərhələlərində yaranan və müəyyən siniflərin mənafeyinə xidmət edən siyasi və ictimai bir hərəkatdır. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 81 Maarifçilik, ümumiyyətlə, təhkimçilik hüququnun və onun iqtisadi, ictimai, hüquq sahələrində doğurduğu nəticələrin əleyhinə çıxan və bu ictimai, quruluşun məngənəsində əzilən xalq kütlələrinin, xüsusilə aşağı təbəqənin hüququnu müdafiə edən bir hərəkat kimi tarixdə məlumdur. Əlbəttə, bu hərəkatın məramnaməsində avam kütlələri maarifləndirmək və bu yolla onlara öz hüququnu başa salıb onları oyatmaq əsas yer tutur ki, maarifçilik də bununla əlaqədardır. 1840-cı ildə M.F.Axundov Tiflis qəza məktəbində tatar (Azərbaycan) dili müəllimliyi vəzifəsindən istefaya çıxarkən öz yerinə köhnə müəllimi Mirzə Şəfini məsləhət görmüşdür. 1840-cı il mayın 3-də Tiflis qəza məktəbinin ştatlı nəzarətçisi X.Abovyan Zaqafqaziya məktəbləri direktoruna raport verir; bu raportda tatar dili üzrə azad edilmiş vəzifəni Elisavetpol müsəlmanlarından Mirzə Şəfi Sadıq oğlunun tuta biləcəyi tövsiyə edilir. X.Abovyan həmin raportda Mirzə Şəfini yaxşı bir alim və pedaqoq kimi səciyyələndirir və məktəbə onun böyük xeyir verəcəyini xüsusi olaraq qeyd edir. Lakin rəisliyin sərəncamına görə həmin vəzifəni tutmaq üçün Mirzə Şəfi imtahan verməli olur. Təşkil edilmiş imtahan komissiyası Mirzə Şəfinin gözəl biliyə malik olduğunu etiraf edir. Bütün bunlara baxmayaraq uzun əzab- əziyyətdən, süründürmədən və 1841-ci il yanvar ayında Mirə Şəfiyə and içdirdikdən sonra o öz vəzifəsini ifa etməyə başlamışdır. Mirzə Şəfi, X.Abovyanın ümid və etimadını tamamilə doğrultdu. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|