277
Kriptoftalm – ko‘z soqqasining, qovoqlar va ko‘z yorig‘ining sust rivojlanishi yoki
bo‘lmasligi.
Krossingover — 1 meyoz profazasida gomologik xromosomalarning qismlari bilan
almashinishi (natijada genlar va belgilarning yangi kombinatsiyalari kelib chiqadi).
Lissensefaliya (agiriya) – bosh miya yarim sharlarida egatchalar va burmalar
yo‘qligi.
Lokus — xromosomaning genetik kartasida ma‘lum genning joylashgan o‘rni.
Makroglossiya – til o‘lchamining patologik kattalashishi.
Makrosomiya (gigantizm) – tana ayrim qismlari o‘lchamining haddan tashqari
kattalashishi, bo‘yinning o‘ta novchaligi.
Makrostomiya – og‘iz teshigining o‘ta kengligi.
Makrotiya – quloq suprasining katta bo‘lishi.
Makrosefaliya – boshning haddan tashqari katta bo‘lishi.
Mendellashuvchi belgilar - G.Mendel qonuniyatlariga asosan irsiylanadigan diskret
belgilar. Bunday belgilarga odamlarda qo‘l yoki oyoq barmoqlari soni, ko‘z rangi,
ko‘rish o‘tkirligi, sepkilning mavjudligi va boshqalar misol bo‘la oladi.
Meyoz — gametalarning ytilish usuli, ytilmagan jinsiy hujayraning bo‘linishi natijasida
xromosomalar miqdorining ikki hissa kamayishi. Meyoz natijasida xromosomalarning
gaploid to‘plamga (p) ega bo‘lgan yetuk jinsiy hujayralari hosil bo‘ladi va jinsiy
ko‘payishda har bir turning xromosomalari sonining doimiyligi saqlanadi.
Mikrogeniya – pastki jag‘ o‘lchami kattaligi.
Mikrognatiya – yuqori jag‘ o‘lchami kattaligi.
Mikrostomiya – og‘iz teshigining juda torligi.
Mikrotiya – quloq suprasining kichikligi.
Mikrofakiya – ko‘z gavhari kichikligi.
Mikrosefaliya – bosh miyaning va kalla qutisining kichik bo‘lishi.
Mikroftalmiya – ko‘z soqqasi kichikligi.
Mitoz — eukariotlar uchun xos jarayon. Mitoz tufayli qizlik hujayralar teng va bir xil irsiy
axborotni oladi va har bir hujayra 2 p to‘plamga ega bo‘ladi.
278
Migratsiya — bitta populyatsiya genofondiga boshqa populyatsiyaning genotiplarining
qo‘shilishi. Buning natijasida dastlabki populyatsiyaning genetik strukturasi o‘zgarishi
mumkin.
Modifikatsiya — fenotipik o‘zgaruvchanlikning bu shakli tashqi muhit omillari ta`sirida
kelib chiqadi, genotip o‘zgarmaydi, shuning uchun ham irsiylanmaydi. Modifikatsiyalarni
o‘rganish muhit va irsiyatning rolini aniqlashda katta ahamiyatga ega. Zararli
modifikatsiyalar — morfozlar kuchli muhit omillari ta`sirida kelib chiqadi, ba`zan mutant
genning fenotipini eslatadi (fenokopiyalar). Avlod prognozini aniqlashda fenokopiyalarni
gen mutatsiyasidan ajratish muhim ahamiyatga egadir.
Mozaik — har xil genotipli hujayralardan tashkil topgan organizm, masalan 46,XX/45,XO
— Shereshevskiy — Terner sindromi bo‘yicha mozaikdir.
Mobil genlar (adashgan genlar) — hujayra genomida joyini o‘zgartira oladigan DNK
kismlari. Ular evolyutsiyada katta ahamiyatga egadir.
Mongoloid ko’z yorig’i – ko‘z yorig‘i ichki burchagining past joylashishi
Monosomiya — xromosomalarning diploid to‘plamida 2 ta gomologik xromosomalardan
birining yetishmasligi (2 p -1, masalan 45,XO).
Mutagen — mutatsiyalar chastotasini oshiruvchi fizik, kimyoviy, yoki biologik omil.
Mutant — mutatsiyani tashuvchi hujayra yoki organizm.
Mutatsiya — yangi belgi yoki xususiyatning kelib chiqishiga sabab bo‘luvchi gen,
xromosoma yoki genom darajada irsiy axborotning o‘zgarishi. Generativ mutatsiyalar
jinsiy hujayralarda kuzatiladi, irsiylanadi, somatik mutatsiyalar somatik hujayralarda
kuzatiladi, faqat o‘sha hujayra avlodlarida irsiylanadi.
Nonsens kodonlar — ma`nosiz kodonlar, informatsiya saqlamaydigan terminator
kodonlar. Bu kodonlar oqsil polipeptid zanjiri sintezining tugallanishi uchun signal
hisoblanadi.
Nukleosomalar — xromosomaning gistonlar va DNKdan tashkil topgan strukturalari.
Ko‘shni nukleosomalar bir-birlari bilan qisqa DNK qismi orqali birikadi. DNKning
giston tanachalariga o‘ralishi DNK bispirali uzunligini 7 martagacha qisqartiradi va
DNKning o‘sha qismida transkripsiyaga imkon bermaydi, 1 gen 6 ta nukleosomani o‘z
ichiga olishi mumkin.
279
Omfalotsele – kindik churrasi.
Ontogenezda jinsning differensiatsiyalanishi — shaxsning ontogenezida jinsiy belgilarning
rivojlanish jarayoni. Har xil jinsli organizmlarda (shu jumladan odamlarda) zigota ayrim
jinsga mansub xromosomalar to‘plamiga ega bo‘lsa ham jinsiy jihatdan indifferent (farqsiz)
bo‘ladi, chunki gonadalari har ikkala jins tomonga rivojlanish imkoniyatiga ega. Jins
differentsiatsiatsiyasi jinsiy gormonlar ta`sirida amalga oshadi, avval jinsiy kurtaklar, keyin
gonadalar rivojlanadi. Shuning uchun ham jins ontogenezda qayta aniqlanishi mumkin.
Odam jinsini belgilanishida gormonlar ta`siri ham kattadir. Masalan 46,XY genotipda fenotip
ayollarga xos bo‘lishi mumkin (Morris sindromi), chunki bunda nishon hujayralarida
androgenlarning retseptorlari bo‘lmaydi.
Onkogenlar — hujayraning yomon sifatli o‘zgarishiga sabab bo‘luvchi genlar.
Ontogenetika — (fenogenetika) — individual rivojlanishning irsiy asoslarini
o‘rganuvchi genetikaning bo‘limi.
Operator — repressor oqsil bilan spetsifik birikib, operon transkriptsiyasini ifoda qiluvchi
operonning oldingi qismi.
Operon — bitta yoki bir nechta strukturaviy genlar va regulyator elementlardan tashkil
topuvchi transkriptsiya birligi.
Oraliq irsiylanish - dominant va retsessiv allellarning bir xil yuzaga chiqishi, masalan,
Aa-mikroftalmiya (A-ko‘z soqqasining me`yoriy o‘lchami geni, a- anoftalmiya geni).
Bunday irsiylanish chala dominantlik deb ham ataladi (dominant allel retsessiv allelni
to‘liq bo‘g‘ib qo‘ymaganligi uchun).
Panmiksiya — populyatsiyada har xil genotipli shaxslarning tasodifiy erkin chatishishi.
Haqiqiy panmiksiya faqat ideal populyatsiyalarda amalga oshishi mumkin. Ammo ko‘p
sonli odam populyatsiyalarida ham shartli ravishda panmiksiya kuzatilishi mumkin.
Partenogenez — "qizlik ko‘payish" — jinsiy ko‘payish shakllaridan biri bo‘lib,
urg‘ochi gameta otalanmasdan ko‘payishi.
Paxinonixiya – tirnoqlar qalinlashishi.
Penetrantlik — gen ta`sirining fenotipik yuzaga chiqishining miqdoriy ko‘rsatkichi,
foizlar bilan ifodalanadi. Masalan penetrantlik 50% bo‘lsa mazkur gen 100 shaxsdan 50
Dostları ilə paylaş: |