Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
271 
yüks
ək vəzifələrinə namizədləri seçməyə, eləcə də konfrans-
lara, t
əmsilçi yığıncaqlara nümayəndələri seçməyə və, yaxud 
referendumda mü
əyyən mövqeyi seçməyə şərait yaradan üsul 
v
ə  vasitələrin ümumi prossesi. Hər bir təşkilatın,  birliyin 
özünün daxili  prosedur  qaydası  vardır,  lakin dövlət  əhəmiy-
y
ətli seçki və  referendumlara  sеçkilərin təyin  еdilməsini, 
sеçki  komissiyalarının  (mərkəzdə  və  yеrlərdə) təşkil  еdil-
m
əsini,  sеçki  dairələrinin (məntəqələrinin) təşkil  еdilməsini, 
sеçicilərin siyahısının tərtibatını, namizədlərin irəli sürülməsi 
v
ə qеydiyyatını, sеçkiqabağı təbliğat-təşviqat kompaniyasının 
aparılmasını, səsvеrmənin və ya rеfеrеndumun kеçirilməsini, 
s
əslərin hеsablanmasını, sеçkilərin nəticələrini rəsmən qеydi-
yata  alınmasını  və  bəyan  еdilməsini və  əgər  lazım  gələrsə, 
s
əsvеrmənin təkrar  kеçirməsini (və  əlavə  olaraq,  sеçkilərin 
n
əticələrinə  görə  təntənəli surətdə  hüquqi qüvvəyə  minməsi 
m
ərasimin kеçirilməsini) daхil еtmək olar.  
SEKULYARİZASİYA  (fransız  sécularisatio,  son  latın 
saecularis-düny
əvi)  -  obyektiv mənası:  kilsə, monastir mül-
kiyy
ətinin,  əmlakının,  torpaqlarının  onlardan  müsadirə 
ed
ərək, (dünyəvi) dövlət  hesabına  verilməsi (keçirilməsi); 
müxt
əlif  sosial  institutların  (təhsilin, mühakimənin, kəbinin) 
kils
ədən  ayıraraq,  (dünyəvi)  sivil  orqanların  idarəçiliyinə 
keçirilm
əsi, subyektiv mənası  isə; cəmiyyətin həyatının 
müxt
əlif sahələrinin, ictimai münasibətlərin, ictimai və fərdi 
şüurun  dini  ideologiyanın  təsirindən azad edilməsi. Dini 
t
əsirin zəifləməsi cəmiyyətdə  baş  verən dəyişiliklərdə  əks 
olunur: elm, f
əlsəfə, hüquq, mədəniyyət, maarif, incəsənət, 
əxlaq və s. kilsənin tabeliyindən çıxır.  
“S.”  anlayışı  ilk  dəfə  orta  əsrlərdə  Qərbi Avropada 
meydana g
əlmişdir.  Lakin,  bəzi hallarda siyasi təcrübədə, 
h
ətta müasir dövrdə S.-nın əksi prosesini (yəni dinin təsirinin-
c
əmiyyətin siyasi, mədəni həyatına artması) müşahidə olunur. 
SELEKTORAT 
(latın  selectio-seçmə, seçilmə)  -  aparıcı 

---

 
272 
(dövl
ət) vəzifələrinə  namizədlərin seçilməsi ilə  məşğul  olan 
bir qrup (dair
ə) şəxs. “S.” termini elita nəzəriyyəsində, elitaya 
seçimin  (yığımın)  müxtəlif sistemlərini xarakterizə  etmək 
üçün istifad
ə  edilir. S.-ın  baris  nümunəsini nümayəndəçi 
(t
əmsilçi) orqanlara seçkilərə siyasi partiya adından namizəd-
l
ərin irəli sürülməsi üçün yaradılan xüsusi qurumun simasın-
da görm
ək olar; S.-ın bir qədər fərqli nümunəsini İran İslam 
Respublikasının  (İİR)  Ali  rühani orqanın  timsalında  görmək 
olar, h
ərçənd S. seçim ilə  bağlı  olduğu  təqdirdə,  adı  gedən 
orqan Ali dövl
ət  orqanlarının  vəzifələrinə  seçim ilə  məşğul 
olmur, daha d
əqiq desək, lazım bilmədiyi, “xoşu gəlmədiyi” 
şəxsləri seçkilərdən (namizəd qismində) kənarlaşdırmaq  ilə 
m
əşğuldur.  
SENAT 
(latın  senatus, senex-qoca sözündən)  -  1) Qədim 
Romada Ali dövl
ət  orqanlarından  biri;  zadəganlar  şurası. 
T
əqribən e.ə. VI əsrdə  patrisi nəsillərinin  ağsaqqallar  şurası 
əsasında  yaradılmışdır;  çar  yanında  dövlət  şurasından  ibarət 
idi; Respublika dövründ
ə bəzi hüquqları komitsiyalara (xalq 
yığıncaqlarına) keçmişdir. S. səlahiyyətlərinə siyasi, iqtisadi, 
h
ərbi və  s. məsələlərə  Ali rəhbərlik  daxil  idi;  İmperiya 
dövründ
ə  S.-ın  hüquqları  daha  da  məhdudlaşdırılmış, 
Diokletianın  dövründə  Romada  şəhər  şurasına  çevrilmişdir; 
2) inqilaba q
ədər ki Rusiya imperiyasında I Pyotr tərəfindən 
boyarlar  duması  əvəzinə  yaradılmış  hökumət (inzibati) ida-
r
əsi, sonradan isə,  -  Ali Məhkəmə  orqanı;  3)  iki  palatalı 
Parlament sistemli dövl
ətlərdə  yuxarı  palatanın  adı.  Bəzi 
ölk
ələrdə  S. bir-başa  (ABŞ,  İtaliya),  yaxud  çoxdərəcəli 
(Fransa) seçkil
ər yolu ilə  xalq tərəfindən  formalaşır,  digər 
ölk
ələrdə isə, dövlət başçısı bütünlüklə (Kanada, İordaniya), 
yaxud qism
ən (İrlandiya) təyin edir. 
SENTRALİZM (latın centrum-mərkəz) - bax mərkəzçilik. 
SENZURA 
(latın  censura, censere-siyahıya  alma,  köçürmə 
sözünd
ən)  -  qeyri demokratik siyasi-hüquqi rejimli dövlət-

---

 
273 
l
ərdə; 1) insanlara müəyyən fəaliyyət növü ilə məşğul olma-
sına  dövlət tərəfindən  qadağan  edilməsi; müəyyən (əsasən 
siyasi) f
əaliyyət növü ilə məşğul olmaqdan ötrü qabaqcadan 
“müvafiq dövl
ət orqanı” ilə razılaşdırılması tələbi; 2) kütləvi 
informasiya vasit
ələri  (KİV)  (mətbuat,  teleradio  verlişləri), 
teatr quruluşları, kütləvi sərgi salonları və s. şəraitdə müvafiq 
materialların,  senarilərin  nümayiş  etdirilməməsindən öncə-
dövl
ət nəzarətindən (S.-sından) keçirilməsi və yalnız razılığın 
alınandan  sonra  nümayiş  etdirilməsi; 3) həmin dövlət 
n
əzarətini həyata keçirən, dövlət (hökumət) tərəfindən təsis 
v
ə maliyyələşdirilən xüsusi dövlət orqanı. 
  S.-qeyri-demokratik dövl
ətlərə xas olsa da, o, həm də, 
demokratik dövl
ətlərdə  də  (misal: müharibə  vəziyyətində), 
t
ətbiq edilə  bilər. Bəzi hallarda milli, dini mintalitet, əxlaq 
b
əhanəsi - S.-nın tətbiq edilməsindən ötrü sui-istifadə edilir. 
SEPARATİZM  (fransız  séparatisme,  ltatın  separatus-ayri, 
t
ək sözündən)  -  ayrılmağa  çalışma.  Dövlət  əhalisinin (əksər 
halda)  milli  azlıqlarının  və  ya müəyyən  ərazidə  yaşayan 
sakinl
ərinin ümumi dövlətdən  ayrılmağa  və  müstəqil dövlət 
(v
ə  ya hər  hansı  bir  muxtariyyət)  qurmağa  yönəlmiş  fəaliy-
y
əti. S.-in iki praktik növü bəllidir; vivil S.-yəni zorakılığa əl 
atmadan qanunun imkan verdiyi bütün üsul v
ə  vasitələrdən 
istifad
ə etməklə (misal: Məhkəmələrə müraciət etmə; iclaslar, 
toplanışlar, piket və mitinqlər keçirmə, imza toplama və s.) öz 
(S.) m
əqsədlərini həyata keçirmə və; aqressiv S.-yəni zorakı-
lıq vasitələri ilə (o cümlədən; terror, sabotaj, diversiya, hərbi 
qiyam v
ə, nəhayət (vətəndaş)  müharibəsi üsul və  vasitələri 
il
ə) öz (S.) məqsədlərini həyata keçirmə. S.-in  motivasiyası 
qismind
ə; ümumi dövlət  şəraitində  vətəndaşların  (milli 
azlıqların)  yaşaması  üçün  dözülməz  şəraitin, o cümlədən, 
diskriminasiyanın  (ayrı-seçkiliyin)  olması;  əvvəllər müstəqil 
(v
ə  ya muxtar) siyasi subyektin sakinlərinin həmin müstə-
qilliyi (muxtariyyatı) itirilməsi ilə yanaşı müəyyən hüquqların, 

---