6
idar
əçilik xarakterli ictimai münasibətlərin də özünəməxsus
nizama
salınmasında tətbiq edilən hüquqi təsir vasitələrindən
ibar
ətdir. Bu təsir vasitələrinə idarəçilik xarakteri məsələlərin
h
əll edilmə qaydaları, tərəflərin hüquq və vəzifələrinin müəy-
y
ən edilməsi, onun təmini qaydaları və s. daxildir.
İdarəçilik xarakterli ictimai münasibətlərin nizama
salma metodu üçün aşağıdakılar daha çox xarakterikdir:
a)T
əşkilati tabeçilik - bu, dövlət idarəçiliyi orqanları
il
ə onlara tabe olan müəssisə və təşkilatlar arasında baş verən
ictimai münasib
ətlər nəticəsində yaranır;
b)Qeyri-t
əşkilati tabeçilik - bu, vətəndaşlarla dövlət
idar
əçiliyi orqanları arasında baş verən ictimai münasibətlər
n
əticəsində yaranır;
c)Birt
ərəfli hakimiyyət-tabeçiliyi - bu kimi tabeçilikdə,
dövl
ət orqanları tərəfindən məcburi hüquqi qaydalar müəyyən
edilir.
Dem
əli, idarəçilik xarakterli ictimai münasibətlərin
hüquqi c
əhətdən nizama salma dairəsini inzibati hüququn
predmeti mü
əyyən edir, metod isə həmin nizama salmanın
vasit
əsidir.
2.İnzibati hüququn dövlət hüququnun digər
sah
ələri ilə nisbəti
Az
ərbaycan dövlət hüquq sistemləri içərisində-dövlət
hüququ xüsisi yer tutur. Dövl
ət hüququnun normaları ölkə-
mizd
ə ictimai münasibətlərin hüquqi cəhətdən nizama salın-
masının əsasını təşkil edir. Daha doğrusu, dövlət hüququ di-
g
ər hüquq sahələrinin prinsiplərini özündə əks etdirir. Belə ki,
Az
ərbaycan Respublikasının içtimai quruluşunu və dövlət qu-
ruluşunu, hakimiyyət orqanlarının, digər dövlət orqanlarının
sistemini, v
ətəndaşların hüquq və vəzifələrini özündə əks et-
dir
ən Azərbaycan R. Konstitusiyası öz əksini dövlət hüqu-
7
qunda tapır.
Öz növb
əsində, idarəçilik prosesində meydana çıxan
içtimai münasib
ətlər inzibati hüquq normaları ilə nizama
salınmasından, inzibati hüquq-dövlət hüququna yaxından
bağlıdır. Bundan səvayı, inzibati hüquq əmək hüququ ilə,
maliyy
ə hüququ ilə, mülki hüquq ilə, cinayyət hüququ və sair
hüquq sah
ələri ilə sıx bağlıdır.
İnzibati hüquq digər hüquq sahələri ilə nisbəti haq-
qında söylədiklərimizə yekun olaraq aşağıdakı nəticələrə gəl-
m
ək olar.
1)İnzibati hüquq hüququn digər sahələri kimi hüquq
sisteminin
əsas sahəsi olan dövlət hüququna əsaslanır.
2)İnzibati hüquq hüququn digər sahələri ilə qarşılıqlı
əlaqədədir.
3)İnzibati hüquq nizama saldığı ictimai münasibətlərə
(predmetin
ə) görə hüququn digər sahələrindən fərqlənir.
4)İnzibati hüquq dövlət hüququnun ən mühüm sahə-
l
ərindən biridir. Bu, onunla izah olunur ki, inzibati hüquqla
nizama salınan ictimai münasibətlər dövlət həyatında mühüm
əhəmiyyət kəsb edir.
5)İnzibati hüquq öz həcminə görə dövlət hüququnun
ən böyük sahələrindən biridir. Çünki, inzibati hüquqla həddən
ziyad
ə içtimai münasibətlər nizama salınır.
6)İnzibati hüquq digər hüquq sahələrinə nisbətən də-
yişəndir. Bu, cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar olaraq dövlət
idar
əçiliyi sahəsində ictimai münasibətlərin dəyişməsi ilə izah
olunur.
7)İnzibati hüquq dövlət hüququnun mürəkkəb sahələ-
rind
ən biridir. Bu, inzibati hüquqla nizama salınan ictimai
münasib
ətlərin müxtəlifliliyi ilə bilavasitə əlaqədardır.
8
3.İnzibati hüququn sistemi
İnzibati hüquq normaları ilə nizama salınan ictimai
münasib
ətlərin növləri olduqca müxtəlifdir. Onları biri-birin-
d
ən fərqləndirmək üçün həmin ictimai hüquq münasibətləri
nizama salma inzibati hüquq normalarının ayrı-ayrı qrup
halında sistemləşdirilməsinə ehtiyac duyulur. İnzibati hüquq
eyni m
əzmunlu inzibati hüquq normalarının ayrılıqda qrup-
laşmasına mütənasibləşdirir (təsnifatlanır).
İdarəçilik ictimai münasibətləri konkret məzmunlarına
gör
ə nizama salan inzibati hüquq normaları iki qrupa bölünür
- ümumi v
ə xüsusi hissələrə.
Ümuni hiss
ə - bütün idarəçilik fəaliyyəti üçün xarak-
terik olan ictimai münasib
ətləri nizama salan normalardan
ibar
ətdir.
Xüsusi hiss
ə - idarəçiliyin bu və ya digər sahəsini,
el
əcə də hər hansı bir funksiyasını müəyyən edən ictimai
münasib
ətləri nizama salan normalardan ibarətdir.
İdarəçilik orqanları üçün ümumi olan normalar inzibati
hüququn ümumi hiss
əsini təşkil edən müstəqil hüquq institut-
larında öz əksini tapırlar (misal: dövlət xidməti institutu, inzi-
bati m
əsuliyyət institutu və s.).
İnzibati hüququn xüsusi hissəsinin normaları isə 4 əsas
qrupa bölünür:
1)dövl
ət idarəçiliyi funksiyasının həyata keçirilməsi
sah
əsindəki münasibətləri nizama salan normalar;
2)sosial-iqtisadi sah
ədə idarəçiliayi nizama salan nor-
malar;
3)ictimai-m
ədəni quruculuq sahəsində idarəçiliyi niza-
ma salan normalar v
ə;
4)ictimai-siyasi idar
əçilik sahəsini nizama salan nor-
malar.
Öz növb
əsində, bu 4 qrup normalardan hər birisi idarə-
9
çiliyin konkret sah
əsi üzrə qruplaşır.
Qeyd edil
ən inzibati hüquq normaları biri-biri ilə
qarşılıqlı əlaqədə olmaqla, idarəçilik fəaliyyətinin düzgün
h
əyata keçməsinə xidmət edirlər. İnzibati hüququn ümuni və
xüsusi hiss
ələri vahid və ayrılmazdır. Ümumi hissənin nor-
maları xüsusi hissənin bütün sahələrinə tətbiq edilir.
4.İnzibati hüququn mənbələri
İnzibati hüququn mənbəyini – elə hüquqi aktlar təşkil
edir ki, onlar özl
ərində yalnız inzibati hüquq normalarını əks
etdirirl
ər. Bu kimi hüquqi aktlara misal olaraq aşağıdakıları
göst
ərmək olar. Azərbaycan R. və Naxçıvan M. R. Kon-
stitusiyaları, Milli Məclisin Qanunları, Azərbaycan R. Prezi-
dentinin F
ərman və Sərəncamları, Nazirlər Kabinetinin Qərar
v
ə Sərəncamları, Nazirlərin, Dövlət Komitələrinin sədir-
l
ərinin, baş idarə və birlik rəislərinin Əmr və təlimatları, Yerli
İcra hakimiyyətlərin Qərar və Sərəncamları, onların idarə
r
əisləri və şöbə müdirlərinin Əmr və təlimatları, Bələdiyyə
orqanlarının sədirlərinin Qərarları.
Lakin, inzibati hüququn m
ənbələri heç də dövlət
orqanlarının qəbul etdiyi hüquqi aktlarla məhdudlaşmır. İcti-
mai t
əşkilatların dövlət orqanları ilə birgə qəbul etdiyi və icti-
mai t
əşkilatların dövlət tərəfindən təsdiq edilən normativ akt-
ları da inzibati hüququn mənbəyi ola bilər.
Bel
əliklə, inzibati hüququn mənbəyini aşağıdakılar
t
əşkil edir:
1)Dövl
ət hakimiyyəti orqanlarının inzibati hüquq nor-
malarını özündə əks etdirən normativ aktları;
2)Dövl
ət idarəçilik orqanlarının inzibati hüquq norma-
larını özündə əks etdirən normativ aktları;
3)Dövl
ət orqanları ilə ictimai təşkilatların inzibati
hüquq normalarını özündə əks etdirən birgə normativ aktlar
Dostları ilə paylaş: |