A
A
A
Azzzzwwwwrrrrbb
b
baaaayyyyccccaaaan
n
n
nllllaaaa W
W
W
Wllllaaaaqq
q
qwwww
A
A
A
Avvv
vrrrroo
o
op
p
p
paaaad
d
d
daaaa M
M
M
Mwwwwrrrrkk
k
kwwwwzzzzllllwwww]]]]m
m
m
miiii]]]] M
M
M
Miiiiqq
q
qrrrraaaassssiiiiyyy
yaaaa N
N
N
Nwwwwzzzzwwwwrrrriiiiyyy
yyyy
ywwwwssssiiiin
n
n
nwwww E
E
E
Ettttiiiirrrraaaazzzz
T
T
T
Tu
u
u
urrrr H
H
H
Heeeeyyyyeeeerrrrd
d
d
daaaah
h
h
hllll
Mwnbw: Azerbaijan International jurnal\ - AI 3.1 (Yaz 1995)
© Azerbaijan International
1994-c^ il noyabr\n sonlar\nda Doktor Tur Heyerdahl Azwrbaycana swyahwt etdi. Digwr i]lwrlw yana]\ o, bir
daha Qobustan\n qwdim ma`aralar\nda qay\q petroqliflwrini g=rmwk istwyirdi.
Heyerdahl ilk dwfw olaraq Azerbaijan International jurnal\n\n swhifwlwrindw onda yaranan ]^bhwlwri
ictimaiyywtw [atd\r\r. Tur Heyerdahl\n fikrincw Azwrbaycanl\lar onun do`ma =lkwsi Norve[ dw daxil
olmaqla b^t^n Skandinavl\lar\n wcdad\ ola bilwr.
Bir [ox illwr mw]`ul oldu`um qlobal twdqiqatda Azwrbaycan milli rol oynama`a ba]lay\b. Mwndw yaranan
]^bhwlwr ondan ibarwtdir ki, indi Bak\ wtraf\nda yerlw]wn Azwrbaycan Respublikas\ bir zamanlar dwnizlw
swrhwdlwnwn vw Asiya vw Avropadak\ mwntwqwlwrw mal vw m^hacirlwr g=ndwrwn b=y^k vw dinamik bir
xalqdan qalmad\r.
Wrwbistan yar\madas\n\n wtraf\nda olan ^[ b=y^k sivilizasiyan\n art\q eram\zdan wvvwl 3000-ci ildw y^kswk
dwrwcwdw inki]af etmi] vw tw]kil olunmu] s^lalw ]wklindw yaranmas\ vw onlar\n hwr ^[^n^n bir-birinw
bwnzwmwsi uzun zaman mwni twwcc^blwndirirdi. Belw bir twwss^rat yaran\r ki, qohum kahin-h=kmdarlar =z
wtraflar\nda olan h=rmwtli adamlarla hwr hans\ bir wrazidwn daha primitiv s^lalwnin hakimiyywtdw oldu`u
vw ya mwdwni cwhwtdwn daha az inki]af etmi] tayfalar\n yerlw]diyi wrazilwrw gwlwrwk, burada yerli whaliyw =z
hakimiyywtlwrini qwbul etdirirdilwr.
Qay\q Petroqliflwr
Bws onlar haradan gwlmi] olard\lar? “Sivilizasiyal\ insan ^[^n s\f\r n=qtwsi” varm\? Bir ne[w vaxtd\r ki, mwn
wminwm ki, bu m=c^zwnin a[mas\ ]^bhwsiz b^t^n d^nyada geni] yay\lm\] materik sahillwrindw vw adalarda
vw hwtta Saxara swhras\n\n dwrinliklwrindw qurumu] su yollar\nda tap\lan tarixdwn wvvwlki qay\q
petroqliflwrindwdir. Petroqliflwr vw qay\qlar\n qaya twsvirlwri insan memarl\`\n\n ilk n^munwlwridir vw hwtta
ya]ay\] mwskwni vw mwbwdlwrdwn wvvwlw aiddir. Mwn belw twsvirlwrw ekvatordan a]a`\da Polineziyadan
Arktik qur]aqda }imali Norve[wdwk olan wrazilwrdw rast gwlmi]wm. Hwr yerdw onlar bir daha s^but edir ki,
vwh]i twbiwt i[wrisindw yollar yaranandan min il wvvwl qay\qlar ilkin insan\n hwyat\nda [ox b=y^k rol
oynay\b. Onlardan twhl^kwsizlik vw nwqliyyat vasitwsi kimi istifadw ediblwr.
2
+z ke[mi]imiz haqda bilmwmwyimiz [ox dwh]wtlidir. Insan fwaliyywtinin 2 milyon ili wrzindw buz yaran\b
vw wriyib, torpaq wmwlw gwlib vw yoxa [\x\b. Me]w [^r^nt^s^, swhra qumu, [ay [=k^nt^s^ vw vulkanik
p^sk^rmwlwr yerin wvvwlki swthinin b=y^k hisswsini nwzwrdwn gizlwmi]di. Dwniz swviyywsi dwyi]mi]dir; hal
haz\rda planetimizin 70% su alt\ndad\r vw sualt\ arxeologiya sahil wrazilwrdw hwlw yeni ba]lay\r. Biz dwnizin
dwrinliklwrindw k=hnw amfora vw digwr y^klw batm\] gwmilwr tapma`a =yrw]mi]ik. Lakin okean\n dibindw
digwr insan qal\qlar\n\n a]kar edilmwsi fwrziyywsi isw hwlw dw elmi fantastik yaz\[\lar\n m=vzusu olaraq
qal\r.
Norve[ vw Azwrbaycanda Eyni Petroqliflwr
Ola bilmwz ki, ilkin Azwrbaycanl\lar\n Xwzwr dwnizi vw Rus [aylar\ boyunca yuxar\ hwrwkwt edwrwk twsvir
etdiklwri gwmi petroqliflwri min il sonra Norve[ boyunca Vikinqlwrin wcdadlar\n\n qoyduqlar\ twsvirlwrlw
eynidir. Skandinaviyada qay\q petroqliflwrinin iki m^xtwlif n=v^ m=vcuddur. Onlardan hwr ikisi Norve[dw
geni] yay\l\b. Bu n=vlwrdwn biri Qobustanda olan qaya twsvirlwrinw bwnzwyir. O, gwminin wsas\n\ yaradan
sadw oraq ]wkilli xwtlw vw sonra da g=ywrtwdw gwmi heywtini vw ya qald\r\lm\] avarlar\ g=stwrwn ]aquli
xwtlwrlw g=stwrilmi]dir.
Mw]hur “Qatlanan Qay\qlar”
Digwr gwmi n=v^ isw demwk olar ki, q\sa vw b=y^k g=vdwsi, taxtadan olan daxili qurulu]a malik “dwridwn
olan qay\qd\r.”
Belw bir qay\`\n ad\ Islandiyal\ Snor Sturlasonun 1241-ci ildw =l^m^ndwn wvvwl yaz\ya ald\`\ Norve[
saqalar\nda qeyd olunmu]du (Snor, Norve[in Vikinq h=kmdarlar\n\n saqalar\. Ingilis twrc^mwsi: J. M.
Stenersens Forlaq, Oslo 1987). Saqada deyilwnw g=rw Vikinq h=kmdarlar\ Odin adl\ ierarxdan t=rwmi]lwr.
Odin par[a kimi qatlana bilwn Skitblatnir (Skidbladner) adl\ gwmidw gwlmi]di. Odin “Aser” adl\ torpaqdan
gwlmi]di vw ona [ox vaxt “Asa-Odin” deywrwk m^raciwt edirdilwr. Snorun saqas\nda Aser kimi tan\nan
whalinin wfsanwvi torpaqlar\n\n dwqiq yeri verilmi]dir. O torpaq Qafqaz da`lar\ vw Qara dwnizdwn ]wrqdw
yerlw]ir. Hwmin saqada deyildiyinw g=rw qatlana bilwn qay\`\n sahibi Odin b^t^n adamlar\ ilw birgw oradan
]imala do`ru hwrwkwt edwrwk Rusiya, Saksoniya vw Danimarkan\ ke[di vw Isve[w gwldi. O, Isve[dw vwfat
etdi. O indi Siquna adlanan qwbir^st^ twpwcikdw basd\r\l\b. Asa-Odinin qay\`\ ilw saqas\ vw onun yol
qeydlwri Skandinav tarix[ilwri twrwfindwn orta wsrlwrdw uydurulmu] mif kimi qwbul edilirdi. Buna
baxmayaraq Skandinavlar Qafqazl\ hesab olunur. Lakin bwlkw dw Odinin qay\`\ Aser torpa`\n\n do`rudan
da Xwzwr dwnizi yax\nl\`\nda Qafqaz da`lar\ndan ]wrqdw yerlw]diyini g=stwrir. Wslindw eram\zdan wvvwl 5-ci
wsrdw Yunan tarix[isi Herodot d^z Asa-Odinin saqas\nda Aserlwrin mwskwni kimi verilwn yerlwrdw i]lwdilwn
heyrwtamiz qatlanan qay\qlar\ twsvir etmi]dir. Hwmin wrazilwr hal-haz\rda Azwrbaycan vw Ermwnilwrin
torpaqlar\na uy`un gwlir. Herodot yaz\rd\ ki, bu wrazidw swyahwt edwn tacirlwr dwrilw =rt^lm^] taxta vw
qam\]dan qurulan qay\qlardan istifadw edirdilwr. Qay\qlar o qwdwr b=y^k idi ki, gwmi heywti vw y^kdwn
wlavw onlar bir vw ya iki ba] uzunqulaq da da]\ya bilirdi. Onlar [ay boyunca a]a`\ ^zwrwk Babilistanda =z
mallar\n\ vw taxtan\ sat\r, sonra isw gwlwcwk swyahwtlwrinw haz\rla]maq ^[^n [ay boyunca yuxar\ qay\tmaq
mwqswdilw dwrilwri qatlayaraq onlar\ uzunqulaqlara y^klwyirdilwr.
3
}ifahi Wnwnw yoxsa Na`\l?
}wxswn mwn wminwm ki, Snor uydurulmu] mif deyil, ]ifahi tarixi yaz\ya alm\]d\r vw art\q Skandinav
wcdadlar\m\n onlar\n sonradan Vikinq basq\nlar\ vw ya twdqiqatlar\ zaman\ deyil, wvvwlcwdwn gwldiklwri yeri
tapmaq vaxt\ gwlib [at\b. Wlbwttw ki, onlar buz d=vr^ sona [atd\qdan sonra buzlaqlar\n alt\ndan
gwlmwyiblwr. Demwli, onlar cwnubdan k=[^blwr. Onlar Qafqaz tipinw aid olduqlar\ndan vw onlar\n
wcdadlar\n\n Qafqaz da`lar\ndan cwnuba vw T^rkiywdwn ]imala yol qeydlwri saxland\`\ndan mwn g^man
edirwm ki, indiki Azwrbaycanl\lar vw Nors saqalar\ndak\ Aserlwr eyni k=klwrw malikdir vw mwnim
wcdadlar\m da buradan wmwlw gwlib.
He[ ]^bhw yox ki, Skandinav vw Azwrbaycanl\lar\n yaz\lmam\] tarixi gwmilwr vw gwmi[iliklw ba]lam\]d\r.
Onlar\n hwr ikisi su yollar\na [\xa bilirdi vw bu da onlara uzaqlara swyahwt etmwk vw digwr mwskwnlwri
=yrwnmwk imkan\ verirdi. Azwrbaycanl\ [ox asanl\qla =z daxili dwnizlwrindwn qwdimdw sivilizasiyan\n
b=y^k mwskwnlwrinw ^zw bilwrdi. Oradan isw o zamanlar da gwmi[iliyw yarayan Volqa [ay\ ilw Moskva
[ay\na gedw bilwrdilwr. Moskva [ay\n\n mwnbwlwri Riqada Baltik dwnizinw t=k^lwn Dvina [ay\n\n
mwnbwlwrinw [ox yax\nd\r. Riqada isw ilk xristian Norve[ Vikinq h=kmdar\ Olav Truqvason anadan
olmu]du.
Avropal\ deyil, Qafqazl\y\q
Onda bu o demwkdir ki, twqribwn 4000 il wvvwl ]imali-qwrbi {indw basd\r\lan vw indi {inli arxeoloqlar
twrwfindwn tap\lan Qafqazl\lar\n gwldiklwri mwrkwz ]imali Avropa deyil, Azwrbaycan olmu]dur. Hwmin
Qafqazl\lar h^nd^r, sar\ sa[l\, g=y-g=z vw Qafqazl\ cizgilwrinw malik olduqlar\na g=rw {in arxeoloqlar\
onlar\n ]imali Avropadan gwldiklwrini d^]^n^rlwr ([ox g^man ki, bu swhv fikirdir). M^asir Azwrbaycan
alimlwrinin dediklwrinw g=rw Qobustan Muzeyindw dw da] d=vr^ ov[ular\ twrwfindwn twsvir edildiyi kimi
Azwrbaycan\n yerli whalisi sar\ sa[l\ vw a`bwniz olmu]lar. Lakin sonradan Roma vw Wrwb i]`allar\
nwticwsindw hal-haz\rda m=vcud olan Azwrbaycan tipi meydana gwlmi]dir.
{indw tap\lm\] 4000 min il ya]a malik mumiyalar\n y^kswk swviyywli mwdwniyywtinw gwldikdw isw, demwk
olar ki, belw bir erkwn d=vrdw }imali Avropada he[ bir xalq\n mwdwniyywti o dwrwcwdw inki]af etmwmi]di.
Lakin dwridwn d^zwldilmi] qay\qlar vasitwsilw uzun zaman Babilistanda ticarwt aparan Azwrbaycanl\ tacirlwr
o dwrwcwdw inki]af edw bilwrdi.
Avropa-Mwrkwzli Perspektivdwn Kwnarda
Bir alim kimi biz Avropal\lar\n wsas\n\ qoydu`u orta wsrlwr bax\]\ndan wl [wkmwliyik. Bu bax\]a wsaswn biz
=z wcdadlar\m\z\ d^nyan\n qalan hisswsini a]kar edwnlwr kimi twsvir edirik. Krit dwniz[ilwri Yax\n }wrqdwn
cwnubi Avropaya wlifba vw sivilizasiya gwtirmwmi]dwn wvvwl Asiya, Afrika vw Mwrkwzi Amerikada wlifba vw
dwniz[iliyw malik inki]af etmi] sivilizasiya m=vcud idi. Avropa tarixinin ba]lanmas\ndan wvvwl Afrikadan
olan dwniz[ilwr Kanar adalar\nda, Amerikadan olan swyahwt[ilwr Vest Hinddw mwskunla]m\] vw ya]amaq
m^mk^n olan hwr bir Hind vw Sakit okean\ adalar\nda Asiya vw Amerika whalisi mwskwn salm\]d\r.
Gwmi[iliyw malik olub erkwn ticarwti vw mwdwni meyllwri wtrafa yayan vw formala]maqda olan
sivilizasiyan\n wsas hisswsini tw]kil edwn Avropa deyil, mwhz Azwrbaycan olmu]dur.
4
Twqribwn be] min il bundan wvvwl Misir, }umer vw Hind vadilwrindw qwflwtwn ba] verwn mwdwni
partlay\]dan wvvwlki insan tarixinw dair bir [ox ]ey hwlw dw ayd\n deyil. Lakin bir g^n inki]af etmi]
texnologiya nwticwsindw b^t^n suallara cavab qum vw dwnizin alt\nda tap\la bilwr. Alimlwr hwmin tarixdwn
wvvwlki k=klwri vw wlaqwlwri m^wyywn etmwk ^[^n indiki Azwrbaycan\n yerlw]diyi wrazinin xarici wlaqwlwrini
=yrwnmwlidirlwr.
______
Twrc^mw: G^lnar Aydwmirova
Veb ^[^n haz\rlayan: Arzu A`ayeva
Dostları ilə paylaş: |