143
minən 85%) təşkil edir. Bunun bioloji fəallığı 100 götrülərsə,
α─formanınkı 53 və γ─formanınkı isə 27-dir. Karotinlər karbo-
hidrogenlərə aid olub,
emprik tərkibi
56
40
H
C
olur.
A vitamini insan və heyvan orqanizmində karotindən
əmələ gəlir. Bağırsağın selik təbəqəsində və qaraciyərdə
karotinazanın iştirakı ilə bir molekul β – karotindən hidrolitik
parçalanma nəticəsində 2 molekul, α─, və γ─karotindən isə bir
molekul A
1
vitamini (və ya retinal) əmələ gəlir.
A
1
vtamini tsiklik biratomlu doymamış spirtdir. Oksigenli
mühitdə tez pozulur. Təmiz halda açıq-sarı rəngli kristallik mad-
dədir, 63
0
C-də əriyir. Suda həll olmur, lakin yağlarda, efirdə, xlo-
roformda, asetonda və s. yağ həlledicilərində yaxşı həll olur. Bu-
C
─ CH
3
CH
2
H
2
C
H
2
C
H
3
C
CH
3
─ CH
3
CH
2
H
2
C
H
2
C
CH
3
H
3
C
─ CH
3
H
2
C
H
2
C
CH
3
H
3
C
CH
3
CH
3
│
─ CH ═ CH─ C ═ CH─ CH═ CH─ O ═ CH
─ CH═CH─C═CH─CH═CH─C═CH─CH
│ │ ║
CH
3
CH
3
║
CH
CH
3
CH
2
OH
CH
3
CH
3
β─karotin
A
1
─vitamini
CH
2
144
nun izomerləri də vardır. A
2
vitaminindən bunun fərqi nüvəsində
əlavə (2-ci) ikiqat rabitənin olmasıdır.
Şirin su hövzələrində yaşayan balıqların yağında bioloji
təsirinə görə retinola oxşar maddə tapılmışdır. Bu maddənin
bioloji təsiri retinola nisbətən zəifdir. O kimyəvi quruluşuna görə
retinoldan bir ədəd doymamış ikiqat rabitənin olması ilə fərqlənir
və bununla əlaqədar dehidroretinol adlanır.
Balinaların qaraciyərində orqanizmə
A vitamini kimi təsir
göstərən bir maddə alınmışdır.
Bu maddə A
3
vitamini adlanır.
A qrupu vitaminləri zülalların, nuklein turşularının müba-
diləsində, bəzi hormonların (insulinin) fəallaşmasında, oksidləş-
mə-reduksiyalaşma proseslərində iştirak edir.
A vitamini orqanizmdə asanlıqla oksidləşmə və reduksiya
reaksiyasına uğrayaraq müvafiq aldehidə və əksinə-spirtə çevrilir,
konfiqurasiyasını dəyişdirərək trans formadan sis formaya keçir.
A vitamininin aldehid forması (sis izomeri) opsinlə birlə-
şib rodopsin (görmə purpuru) əmələ gətirir. Bu görmə prosesini də
başa çatdırır. Rodopsin işığın təsirilə opsinə və A vitamininin sis –
formasına ayrılır. Sonuncu isə izomerləşərək trans formaya və A
vitamininin aldehid forması isə reduksiyalaşaraq spirt forma-sına
çevrilir.
Qaranlıqda bu proseslər əksinə gedir. Bu çevrilmələri
sxematik aşağıdakı kimi göstərmək olar:
H
O
+2H
─2H
R─CH
2
OH
R─C
Retinaldehidrogenaza
Retinol
Retinal