„ne mutlu tüRKÜm diyene“ atatüRK

August / Ağustos 2000 

- 

pagina / sayfa

 



Ada-Kaleh popas în trecut

După perdeaua timpului vedem cetatea 

turcească  ce  străjuia  insula  a  cărei  zidire 

hrisoavele  o  trimit  în  anul1330.  În  jurul  ei, 

case  vechi,  cu  o  arhitectură  orientală(  tipic 

anatoliană), rânduie cu oarece vedere înspre 

superba  moschee  ce  păstra  cel  mai  mare 

covor persan din România, lung de 15 m şi 

cântărind fără foarte puţin o jumătate de tonă. 

Era  darul  sultanului Abdul  Hamid  al  II-lea. 

Astăzi, covorul este încredinţat (cu mai bine 

de 30 de ani în urmă) spre păstrare la geamia 

din Constanţa. Pe insula înconjurată de apele 

bătrânului Danubius şi ocrotită de cer, pe o 

suprafaţă  ce  nu  depăşea  70  ha,  trăiau  de 

secole  vreo  500  de  turci,  dintre  care  400, 

potrivit statisticilor vremii - se spune că erau 

femei,  (puţin  probabil,  având  în  vedere  că 

insula a fost garnizoană militară otomană).

Ca  un  jurămînt  sfânt,  transmis  din 

generaţie în generaţie, toţi cei care au văzut 

lumina  zilei  în Ada-Kaleh,  chiar  dacă  o 

părăseau efemer, se întorceau la matcă în 

aşteptarea  sfârşitului  şi  a  odihnei  veşnice 

lângă strămoşii lor, în cimitirul - presărat cu 

o paletă largă de arbuşti tropicali - dominat 

de mormântul lui Miskin Baba, celebru prin 

minunile  ce  le-a  săvârşit  şi  despre  care, 

azi,  puţinii  turci  ce-au  rămas  în  Mehedinţi 

îţi deapănă cu mândrie multe legende. Dar 

şi despre Hagi Mustafa, cea mai înţeleaptă 

făptură  pe  care  a  dat-o  insula,  călător  la 

Mecca  şi  vorbitor  a  nu  mai  puţin  de  şapte 

limbi  orientale.  Prin  insula  unde  primăvara 

continuă,  un  uriaşi  coş  cu  flori  ce  parcă 

alunecă uşor pe Dunăre au păşit romanii şi 

hunii, dar şi otomanii şi habsburgii, cetatea 

purtând în pântecele ei pănă în zilele noastre 

cărămizile fortificaţiilor lui Baiazid Fulgerul şi 

Eugeniu de Savoia.

Ada-Kaleh intră în graniţele statului român 

prin  plebiscit  după  primul  război  mondial, 

când  redevine  ce  a  fost  de  demult,  adică 

insula paşnică cu pitorescul ei fermecător... 

Foarte  căutat  zilnic  de  mulţi  ,  foarte  mulţi 

turiştii împinşi de curiozitate vor a cunoaşte 

această  altă  lume  cu  obiceiurile,  datinile  şi 

cântecele ei tânguitoare ce atunci nu bănuia 

că  destinul  îi  hărăzise  împrăştierea  în  cele 

patru  vînturi.  Din  porturile  Tr.  Severin  şi 

Orşova,  navele  de  pasageri  făceau  curse 

regulate între insula de vis şi malul românesc. 

Bărcile,  aliniate  după  o  sfoară  imaginară, 

erau mereu în aşteptarea vizitatorilor îmbiaţi 

ADA-KALEH ºtearsã din memorie

încă de la sosirea cu inegalabila dulceaţă de 

trandafiri,  halva  turcească,  susan,  halviţă, 

bragă, sugiuc, rahat cu marcă necunoscută, 

moşmoane  şi  smochine,  dar  şi  cafea  fiartă 

pe nisip. Şi acei barcagii, ce parcă nu aveau 

somn, cu tunicile şi fesurile lor roşii, ecarlate, 

cu cataramele bătute în nestemate, adresând 

mereu rugăminţi să treci în insula paradisului 

„invadată”  de  chiparoşi,  migdali,  smochini, 

rodii,  moşmoni  şi  duzi  aduşi  tocmai  din 

Damasc,  dar  şi  multe  lalele  negre  şi  roze 

de  aceeaşi  predominantă  culoare,  precum 

şi  acele  fermecătoare  karaghiuluri  pe  care 

noi români, le numim... turcoaice. În această 

bogată floră aveai surpriza să-ţi iasă uneori în 

cale vipera cu corn şi scorpionul. Cu inpresia 

că te aflai într-o altă ţară, porneai pe puţinele 

şi foarte îngustele uliţe ale sătucului oriental, 

pe  sub  zidurile  boltite  ale  cetăţii  străvechi, 

pătrundei în subteranele umede despre care 

ghidul depăna istorii înfiorătoare şi avertiza că 

în ele sălăşluies duhurile,şi , obosit de rătăcire, 

te- aşezai pe una dintre băncile lungi de lemn 

din părculeţul unbros şi bine întreţinut, de unde 

admirai micuţa piaţa peste care se- aşternea, 

mare  parte  din  zi,  umbra  chiparoşilor  şi  a 

minaretului.  În  asezarea  ce-ţi  lăsa  inpresia 

unei stranii arhaităţi, deşi atît de strîmtorată 

ca întindere, existau primărie, un minispital, 

cinematograf,  cămin  cultural,  librărie,  un 

cămin  pentru  copii  şi  o  casă,  oficiu  poştal 

şi  centrală  telefonică,  un  club  o  bibliotecă 

precum şi o făbricuţă de pîine, una de ţigări şi 

alta de bomboane şi rahat fostă propietate a lui 

Ali Khadri, ultimul guvernator al Ada-Kalehului. 

Başca  siropuri  orientale,  pelteaua,  dulceţa, 

braga  ori  halviţa  multicoloră  produse  de 

fiecare familie şi oferite spre vînzare turiştilor 

şi care erau una dintre principalele surse de 

trai  ale  localnicilor.  Cumpărători  erau  mulţi 

pentu că numărul turiştilor era foarte mare...

Din acest nevinovat petic de pămînt, ude în 

amurg răzbăteau sunetele tamburinelor şi a 

dairelelor aconpaniind parcă mersul legănat 

al frumoaselor femei cu văl ce-aduceau apă 

cu  cofiţa,  n-a  mai  rămas  decăt  amintirea. 

Construcţia hidrocentralei de la Porţiile de Fier 

i-a scufundat odată cu misterele şi legendele 

lui.  Băştinaşii  s-au  mutat  la  Schela  Noua, 

Orşova,  Tr.  Severin,  Mangalia,  Medgidia, 

Constanţa,  dar  mulţi  au  plecat  în  Turcia. 

Un  destin  crud  ce-a  îngropat  şi  o  civilizaţie 

înrădăcinată  pe  aceste  meleaguri  ce  mai 

amintesc încă de legenda frumoasei Aişe din 

insula Ada -Kaleh.

Kaybolan

ADAKALE!

Tarihi Ada  Kaleh,  yeni  yapılan  baraj 

suları altında kaybolmuş! Bir takım özveri 

sahipleri, Ada  Kaleh  aşıkları, Ada  Kaleh 

sulara  gömülmezden  önce,  ada  içindeki 

miskin  Baba Türbesi,  şehitler,mezarlıklar, 

evler  ve  kale,  15  kilometre  ötede  bir 

başka adaya nakletmişler. Buraya da Ada 

Kaleh’nin aynısını inşa etmişler.

Şimdi  Türbesiyle,  mezarlıklarıyla 

ve  kalesiyle  yepyeni  bir Ada  Kaleh  inşa 

edilmiş  ama,  bu  kale  maalesef  insansız 

boş duruyor.

Ye n i   A d a   K a l e h ’ d e   b i r t a k ı m 

sosyal  yapılanmalar  gerekiyor.  Halkın 

yaşayabileceği önlemlerin alınması gerekiyor 

ve  yeni Ada  Kaleh’ye  soydaşlarımızın 

desteği gerekiyor.

Bu yeni Ada Kaleh’de yaşayan asırladır 

Türklerimiz evine dönecekler ve eski Türk 

kültürünü hatırlayacağını ümitim.

Romanya  içinde  bir  ada  ve  kale 

üzerinde iki bayrak,Türk ve Romen bayrağı 

dostça  dalganacak  ve  dünyaya  örnek 

olarak  iki  kültürün  simgesini  bir  arada 

olduğunu simgesi olacaktır.

Yakın günlerde bizim gazetemize gelen 

bir Ada  Kaleh’linin  mektubunu  tamamen 

veriyoruz.

“Bir  Hanımefendi  geldi  Turnu 

Severin’e,  Adakalemiz  sular  altında 

kaldıktan sonra çok azımız Ada Kaleh’ye 

yakınlığı dolayısı ile Turnu Severin şehrinde 

kalmış  20  civarında  Türk  ailesi  olarak, 

gençlerimiz Romen gençleriyle evlenmiş, 

onların  çocukları  Romen  okullarında 

okumuş, Türkçe konuşmayı dahi bilmeyen 

evlatlarımız  neredeyse  Türk  olduklarını 

unutmuşlardı  derken  bir  gün  bizleri 

hatırlayan, bizleri varlığıyla şereflendiren 

gayet  mütevazı  bir  HANIMEFENDI  geldi 

şehrimize.  Onu  ilk  defa  bir  televizyon 

kanalında izledik.

Acaba  yaptığı  işin  büyüklüğünün 

farkında  mıydı?  O  kadar  tabii,  o  kadar 

candan  davranıyordu  ki  sanki  40  yıllık 

komşumuz  pazar  alışverişine  çıkmışta 

geçerken  bir  içimlik  kahve  için  bize 

uğramıştı.  Tatlı  dilli,  anlayışlı,  gönülü 

sevgiyle  dolu,  geleceğe  ümitle  bakan 

ve  bizlere  de  cesaret  asılayan  bu 

hanımefendinin sayesinde sizlerin varlığını 

öğrendik  ve  çok  memnun  olduk.  Bizleri 

hatırladığınız için Gülten Abdula Hanıma 

ve onun şahsında sizlere teşekkür etmek 

istiyoruz

Inşallah bundan sonra ilişkilerimiz daha 

sıcak daha yakın bir şekilde devam eder. 

Her  zaman  evimiz  ve  gönlümüz  sizlere 

açıktır.  Başımız  üstünde  yeriniz  vardır. 

Başarılarınızın  devamını  diler  sevgi  ve 

saygılarımızı iletiriz.”

ADA KALEH TÜRKELERİ ADINA

Nüzeyyen Islamoğlu

Romanya’daki Bazı Türkoloji Çalışmaları (II)

Romen folklorunun piri sayılan ve Avrupa’da ilk olarak 

Nasrettin Hoca’nın Letaiflerini nazım şeklinde hikaye eden 

(basılışı  1851), Anton  Pann  “Türkçe,  Romence,  Rusça 

“olmak üzere üç dille bir diyalog tertip etmiş ve bunu 1848’de 

Bükreş’te  neşretmiştir.  Bu  eser  Türk  lehçelerinin  tarihini 

araştırma hususunda önemi haizdir. Bu eser Vladimir Drimba 

tarafından ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

Romen  dilinde, Türk  kökünden  gelme  unsurları  daha 

yakından  araştırmış  olanlardan  başında  “ Transilvanya’da 

Erdel’de Türkçe sözler” 1873’te , makalesini yazan G. Baritiu 

ve  G.  Polzu  ile  birlikte  “Romen  Dilinde Türkçe  Unsurlar” 

eserini kaleme alan Petre İspirescu 1886’da Beç’te Viyana’ 

toplanan VII Milletlerarası Şarkıyatçılar Kongresi’nde “Sur les 

elemants turcs en roumain” başlıklı tezinde daha çok teoretik 

ve tarih bakımından bazı problemler ileri sürmüş olan filolog 

ve tarihçi B.P.Haşdeu gibi şahsiyetler gelir.

1885  yılında  Lazar  Şaıneanu  “Romen  Dilinin  Türkçe 

Unsurları” adlı bir eser yazmıştır.Daha 15 yıl sonra aynı eseri 

daha zenginleştirmiş, tamamlamış bir şekilde “Romen Dili ve 

Kültürü Üzerine Şark Tesiri “ başlığıyla iki-üç ciltlik eser halinde 

bastırılmıştır. Bu kitabın I. kısmının methalinde umumiyetle 

Şark tesiri ve hususuyla Türk tesiri hakkında teoretik fikirler 

vardır.  İki  kısımdan  mürekkep  olan  ikinci  cilt,  halkçılık  ve 

tarihle ilgili çok zengin bir Türkçe sözlüğü ihtiva eder. Bundan 

evvel, geçen asrın sonlarında Lazar Şaıneanu ve Constantin 

Şaineanu Türk dillerinin mütelaasına teşvik ediyordu.

Romen  dilinde  birçok  sözlerin  Türk  aslından  olduğu 

keyfiyeti tahsilini İstanbul’da yapan Makedonyalı Ulahlardan 

birisi olan baş tercüman Gh. Yogu tarafından tespit edilmiştir. 

Romenler tarafından Türk dilinin öğrenilmesi ihtiyacı birtakım 

basit gramerlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur; bunların 

arasında  “Türk  -Romen Alfabesi”  başlıklı  çok  küçük  bir 

Türkçe-Romence  gramer,  öğretmen  Constantin  Petrescu 

tarafından 1877 ‘de bastırılmıştır. Üç sene sonra Bükreş’te 

“L’interprete militaire en Orient, roumain, francais, russe et 

turc”  başlığı  altında  bir  mükaleme  sôzlüğü  de  basılmıştır. 

Sonra  1905’te Adam  Catula  “Osmanlı  Dilinin  Grameri”’ni 

İstanbul’da  basmış.  1911’de  Nicolae  Papahagi  “Türk  Dili 

Grameri” bastırmıştır. “Romence ve Türkçe” mükaleme”, Gh. 

Popescu Ciocanel ve Ibrahim Themo neşretmişlerdir.

Türk Dili ve Edebiyatı üzerinde araştırmalar hususunda 

bayan Viorica Dinescu “Koçak kolonist-Bükreş civarında Türk 

Lenguistik adası” başlıklı bir makale yazmıştır.

Fakat  araştırmacıların  en  ünlüsü  Vladimir  Drimba’dır. 

Türk  diline  ve  diyalektolojisine  dair  neşrettiği  makale  ve 

araştırmalarının bazıları şunlardır: “Güney Tuna Lehçelerinde 

Türkçe’den alınma sözler” (1953), “Türk diyalektolojisi tarihi 

için Romen kaynakları” (1963), “Alphabet de la langue tatare 

parlee en Roumanie” (1957), “Türk argosundan bazı tabirlere 

dair” (1958), “Gagauz fonetiği üzerinde araştırmalar” (1961), 

“Dobruca’daki Tat diyalektiği” (1960), “Etudes Gagaouzes” 

I,II(1964), “Etimolji Cumane” (1966),

Tarihçi  Constantin  Giurescu  “Kumanlardan  Romen 

diline giren sözler: oda ve çoban sözleri“ başlıklı bir makale 

neşretmiştir.

Diyalektoloji ve Türk-Tatar folklor alanında Naci Cafer 

“Romanya’da Dobruca’daki Tatarların adetleri ve folkloruna 

dair uzun notlar” başlıklı bir etud “Studia et Acta Orientalia” 

yayınında neşretmiştir.

Romen  dilinde  mevcut  Türkçe  unsurlar  meselesine, 

yabancı araştırmacılar da meşgul olmuştur. Bu meydanda 

Heinz Wendin “Die Türkischen Elemente im Romanischen” 

(Berlin 1960) adıyla eseri vardır. Başka bir eser 1960’da Viktor 

Buescu’nun “Etymologies Roumano-Turques”’tur.

Osmanlı Türkçesi’nin dilini ve yazısını paleografyasını 

vesikalarla araştırmış olan “Osmanlı Türk Paleografyası ve 

diplomatikası” (Bükreş 1958), bundan sonra 1960 ve 1965 

yıllarında, Romen arşivlerinde bulunan “Türk Vesikalarının 

Katalogu” - (bu katalog zengin bir Türk glosarı ve sözlüğü 

mevcuttur.) neşredilmiştir. Eserin içinde bulunan 5000’den 

fazla  Osmanlı  Türk  vesikasının  kısaltılmış  metinlerinde 

kullanılan birçok Türkçe tabirlerin manası da açıklanmıştır. 

İkinci  cildin  giriş  kısmında  XIX.  ve  XXI.  yapraklarında 

lenguistik  araştırmaları  bakımından  vesikalarda  kullanılan 

dilin  ehemmiyeti  üzerinde  ısrarla  durulmaktadır.  Hep 

bu  sayfalarının  içerisinde  kategoriye  ayrılmış  Romence 

kelimeler  ele  alınarak  Türk  Dili  arasındaki  karşılıklı  tesir 

göstermektedir.

---