Nsan özü üçün nə varsa hava, su, maddi nemətlər, sənaye üçün xammal və
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Parnik (istilik) qazları v ə onların iqlim d əyi şm əsin ə t əsiri
- Tullantısız istehsal
radiochazlar, televzorlar, məişət cihazları, açıq ərazilərdə isə elektrik nəqliyyatı, yüksək gərginlikli eletkrk xətləri, transformatorlar, radiolokator stansiyaları elektromaqnit çirklənməsinə səbəb olur. Elektromaqnit sahəsinin antropogen mənbələri 2 qrupa bölünür: 1 qrup- generasiya olunan (0-3 km) ən yüksək gərginlikli mənbələr; 2 qrup – 3 kHs –200 Qhs diapazonunda mikrodalğalar daxil olmaqla radiogərginlikli diapazonlarda generasiya olunan şüalardır. Bunlardan canlılar üçün ən təhlükəlisi radiolokatorlar (hava əlaqəsi, gəmiçlik nəqliyyat radiolokatorları, hava nəqliyyatına nəzarət) sayılır. Elektromaqnit şüalarının canlılara təsirinə kömək edən amillərdən biri atmosfer ionlaşmasıdır. Atmsoferdə olan ionlar 3 yerə bölünürlər: ağır, orta və yüngül ionlar. Atmosferin 1 sm 3 -da ağır ionlar 64 %, orta ionlar 20%, yüngül ionlar isə 10% təşkil edir. onlar atmosferin özündə saxladığı temperaturdan asılı olaraq dəyişir: ağır ionlar qışda daha çox, yayda az, yüngül ionlar isə qışda az, yayda çox olur.
Atmosferdə bəzi qazlar, o cümlədən su buxarı parnik (istixana) effekti yaratmaqla fərqlənir, onlar yer səthinə yüksək dərəcədə Günəş radiasiyası buraxmağa qabildir. Yer səthinin orta temperaturu +15 0 S təşkil edir. Parnik effekti olmasa idi o, -18 0 S olardı. Odur ki, parnik effekti Yerdə həyatın mövcuduğu üçün ə sas mexanizmlərdən biridir. Parnik effekti yaratmaqda atmosferdə olan su buxarı aparıcı rol oynayır. Bu baxımdan, atmosferdə yüksək konsentrasiyada olan qazlar böyük rol oynayır. Əsas parnik qazları aşağıdakılardır: karbon 2-oksid (CO 2 ), azot
oksidləri, xüsusilə NO 2 , metan (CH 4 ) və troposfer ozonu (O 3 ). Sonuncu yüzillikdə bu təbii qazların miqdarı artmışdır. Atmosferə əlavə olaraq qlobal ekosistemin təbii komponenti olmayan digər qazlar da daxil olur (ən əsası insan tərəfindən sintez ediən xlor-flüor üzvi birləşmələri, freonlar və s. aiddir). Son 200 ildə, xüsusiə 1950-ci illərdən sonra insan fəaliyyəti atmosferdə parnik effektli qazların konsentrasiyasının artmasına səbəb olur. Bu qaz qarışığı radiasiyanı udur və əks etdirir. Odur ki, Yerin iqliminə təsir etmək qabiliyyətinə malikdir. Behruz Melikov Behruz Melikov Turşulu (turş) yağışlar. Turşulu yağışlar ifadəsi ilk dəfə 1872-ci ildə R.Smit tərəfindən qeyd olunmuşdur. Turşulu yağışların əsas komponentləri azot və kükürd oksidlərinin (SO 2 və NO) aerozolları sayılır. Amonyak da (NH 3 ) turşulu yağışların əsas komponentlərindəndir. Turşulu yağışlar həm təbii, həm də antropogen mənşəli olur. Turşulu yağşların əmələ gəlməsinə səbəb olan təbii mənbələrə vulkan püskürmələri, şimşək çaxması və ildırım, meşə yanğınları, biogen ifrazatı, torpağın deflyasiyası və s. aiddir. Avropa və Şimali Amerikada qazıntı yanacaqlarından çox istifadə olunduğundan bu ərazidə dünyada atmosferə buraxılan maddələrin 70%-i düşür və bu turşulu yağışın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Turşulu yağışın əsas yayıldığı vilayətlər - sənaye rayonları sayılır (Şimali Amerika, Qərbi Avropa, Yaponiya, Koreya, Çin, Rusiyanın sənaye rayonları). ndiyə qədər məlum olan ən turş yağış Kanadada (pH 2,4) və ABŞ-ın Los-Anjelos şəhərində (pH 2,3) qeydə alınmışdır. Antropogen amillərin güclənməsi ilə əaqədar atmosferdə parnik qazlarının artması onların parnik effektivliyini də yüksəldəcəkdir. 2100-cü ilə qədər yerüstü havanın temperaturunun təxminən 2 0 S artması gözlənilir. Azərbaycanda iqlim dəyişkənliyi qlimin tərəddüdü və dəyişkənliyi problemi müasir dövrdə bəşəri əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın ərazisində il ərzində ən maksimal müsbət normalar fərqi müşahidə edilmişdir (0,77±0,39 0 ). 1961-1990-cı illərdə orta illik temperaturlar Azərbaycan ərazisində 02-0,6 0 S intervalda artmışdır. 10 il ərzində (1990-2000) temperatur daha 0,41 0 S artmışdır. 1997-ci ildə Azərbaycan ərazisinin təqribən 1/3- ni əhatə edən leysan yağışları, sel-subasma hadisələri 15 nəfərin həlakı ilə nəticələnmişdir. Azərbaycan Respublikası tərəfindən 1992-ci ildə BMT-nin Rio-de- Janeyroda (Braziliya) keçirilən “Ətraf mühit və inkişaf” konfransında “ qlim dəyişmələri üzrə çərçivə konsepsiyası”-nı imzalamış, 1995-ci idə Milli Məclis tərəfindən ratifikasiya edilmiş, 2000-ci ildə bu Konvensiyanın həyata keçirilməsi Behruz Melikov Behruz Melikov mexanizmini təyin edən Kioto (Yaponiya) protokolunu imzalanmışdır. Konvensiyadan irəli gələn öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün 1997-ci ildə iqlim dəyişilmələri üzrə Dövlət Komissiyası yaradılmışdır. Respublikamızda parnik qazlarının azaldılması üçün texnologiyalara Milli tələbat müəyyənləşdirilmiş, iqlim üzərində sistematik müşahidələrin hazırki
vəziyyəti və
potensialı qiymətləndirilmişdir. Hazırda Azərbaycan iqlim dəyişmələri üzrə Şərqi Avropa və keçmiş SSR dövlətləri ilə birlikdə parnik qazlarının inventarlaşdırılmasının keyfiyyətlərinin təkmilləşdirilməsi üçün Milli potensialın yaradılması üzrə regional layihəsinin ilkin mərhələsində iştirak edir. Azərbaycan Respublikasının ərazisində atmosfer havasının mühafizəsi sahəsindəki vahid dövlət siyasəti müəyyənləşdirilir və həyata keçirilir. Atmosfer havasının mühafizəsinə dair məqsədli dövlət proqramlarına və Azərbaycan Respublikasının bu sahədə beynəlxalq öhdəliklərinə müvafiq olaraq atmosfer havasına zərərli maddələrin atılmasının azaldılması, həmçinin belə azalmanın həyata keçirilmə müddətləri dövlət tərəfindən müəyyən edilir.
Hazırda bir çox qabaqcıl ölkələrdə təbii resurslardan səmərəli istifadə etmək məqsədilə ayrı-ayrı təsərrüfat və sənaye komplekslərindən tullantısız məhsul almağa yönəldilən texnologiyadan geniş istifadə olunur. Elmi-texniki inkişaf dövrü olmasına baxmayaraq hələ də sənaye proseslərinə cəlb edilən xammalın yalnız 5-10%-ə qədəri son məhsula çevrilir, qalan 90-95 %-ə qədəri isə tullantı kimi ətraf mühitə atılır. Deməli, xammal ənənəvi sənaye məhsullarının alınmasına yox, atılan tullantılara xidmət edir. Bununla əlaqədar istehsalın ekolojiləşdirilmə-sinə böyük ehtiyac vardır. Belə istehsalın məqsədi tullantıların azaldılaraq ləğv edilməsi, az tullantılı, hətta sənayenin bəzi sahələrində tullantısız istehsal yaratmaqdır. Hazırda bir çox alimlər ətraf mühitin mühafizəsində tullantısız texnologiyaya keçilməsini vacib sayırlar. Tullantısız Behruz Melikov Behruz Melikov Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|