Nsan özü üçün nə varsa hava, su, maddi nemətlər, sənaye üçün xammal və
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
xeyli çikrlənib. çməli suyun mənbələri olan – Temza, Sena, Selda, Reyn, Elba, Oder, Visla kimi çaylar öz gözəlliklərini çoxdan itirmişlər. Onların sahillərində Avropada ən iri kimya sənayesi zavodları fəaliyyət göstərir. Bu çaylara hər il 100 min tonlarla fosforit, 1,5 mln.ton təhlükəli azot birləşmələri atılır. Son vaxtlar çaylarla Şimal dənizinə 11 min ton qurğuşun, 28 min ton sink, 950 min ton mişyak, 335 ton kadmiy və 75 ton civə axıdılmışdır. Ağır metallar qrunt faunasını (balıqqulağı, xərçəng, dəniz ulduzu) məhv edir, balıq və suitilərdə təhlükəli şişlər ə mələ gətirir. Dünya su ehtiyatının beşdə biri, keçmiş ttifaqın şirin su ehtiyatının isə 70 %-ni təşkil edən, dünyada ən dərin tektonik göl Baykala ən dəhşətli təhlükə törədən, orada tikilmiş sellüloz-kağız kombinatıdır. Kombinatın fəaliyyəti nəticəsində ekoloji itgi hər gün milyon manatlarla hesablanır. Baykaldan həyəcanlı xəbərlər verilir;balıqların qırılması, Selenqa çayında ikibaşlı balıqların və üzgəcsiz balıqların əmələ gəlməsi, dayazlaşma, Baykal xərçənginin (suyu özündən buraxaraq gölü şəffaf və təmiz edən) sayının xeyli azalması və s. Dəniz mühitində aşağıdakı çirkləndiricilərə rast gəlmək olar: - Xəstəlik törədən mikroorqanizmlər - (bakteriyalar, birhüceyrəlilər, viruslar və göbələklər). Onlardan ən çoxu çirkab sularla yayılır; - bərk tullantılar-tullantıların emalı zamanı qalıq, həmçinin, işlədilməyən və ya müddəti keçmiş sənaye məhsullarıdır. ABŞ alimlərinin məlumatına görə hər il dünya okeanına 6,6 mln. tona qədər müxtəlif zibil atılır ki, onların da, əsas kütləsini plastmas əşyalar təşkil edir; - istilik tullantıları – dəniz mühiti ilə əlavə istiliyin kontaktından onun səciyyəsi dəyişir və bu canlı orqanizmlər üçün zərərli ola bilər: - şirin su və duzlar-şirin suyun çox olması ciddi problem yaratmır, lakin əgər saflaşdırmaya meyilli olan zonaya düşərsə problem yarada bilər; - zəhərlər-qeyri-üzvi zəhərlər adətən sənayedə xəstəlik törədən orqanizmləri və ya yosunları məhv etmək üçün istifadə olunur. Üzvi zəhərlər isə dənizə qəsdən və təsadüfən atılmış müasir kimyəvi maddələrdən ən təhlükəlisidir (biosid- Behruz Melikov Behruz Melikov fungusidlər, herbesidlər, insektisidlər, podensidlər, həmçinin, karbohidrojenlər, neft məhsulları və sənaye kimya məhsulları); - neft-təbii maneyə malik, üzvi zəhərlərə aid və uzun müddət ərzində bioloji yolla parçalanan maddələrdir; - gübrələr-ən çox yayılanı azot və fosfor birləşmələridir. Onlar ətraf mühitdə həmişə mövcud olmuşdur və onların bəziləri çürüyən orqanizmdən ayrılaraq təbii yolla mühitə qayıdır; - radioaktivlik-radioaktiv maddələr dəniz mühitinə nəinki uran istifadə olunan atom stansiyalarının işləməsi şəraitində və başqa növ fəaliyyətlə, həm də, kömürün yandırılması kimi adi şəraitdə də düşürlər; - turşular və qələvilər – turşu və qələvilərin dənizə atılması ekoloji sistemin balansına zərərli təsir edir. Dəniz suyunun normal turşuluğu təqribən 8,0% olur, yəni dəniz suyu zəif qələviləşmiş olur. - estetik baxımdan – xoşa gəlməyən görüntülü və iyli tullantılar cəlbedici deyillər; - nəqliyyat gəmiçiliyi-mütəxəssislər qeyd edirlər ki, Okeana düşən neft məhsullarının əksəriyyətini motorlu qayıqların mühərriklərində daxili yanma şə raitində işlənmiş yağlar təşkil edir. Neftin tankerlərdən qəza nəticəsində dağılması və daşması prosesi də baş verir. ri tankerlər yüklərini boşaltdıqda gəminin dinamik xüsusiyyəti xeyli dəyişir. Belə ki, onun çəkisi azalır və onun idarə olunma xüsusiyyəti tam yüklə dolu olmasını tələb edir. Ona görə əksəriyyət tankerlərə ballast su vurulur. Tanker neft götürməyə hazırlaşanda ballast su dənizə buraxılır və o sularla dənizə xeyli miqdar neft tullantıları atılır; - sənayedə suların çirklənməsi; - çirkab suların təmizlənməsi sistemi; - kənd təsərrüfat mənbələri (süni gübrələr, heyvanların çirkabı, pestisidlər, herbesidlər və asılı hissəciklər); - istirahət zonalarındakı çirkləndiricilər; - tikinti və s. zamanı yaranan çirkləndiricilər. Bir çox tədqiqatçılar hesab edirlər ki, tullantıların basdırıldığı yerlər gələcəkdə insanların təkrar istifadə edə bilməsi üçün əlçatan yerdə olsun. Behruz Melikov Behruz Melikov Yaponiyada tullantıları pasportlaşdıraraq, ciddi nömrələnmiş konteynerlərə yığıb bir-birinə yaxın adaların arasında suyun dibinə üst-üstə endirilməsi və səthə bir neçə metr qalmış üstünün gətirilmə torpaqla doldurulması sınaqdan keçirilir. Bunun nəticəsində həm adalar birləşdirilir, yeni torpaq sahəsi əldə edilir, həm də ə n vaciblisi, gələcək nəsillər üçün hazırda istehsalı mümkün olmayan təkrar istehsal xammal bazası yaradılmış olur. Bəzən hesab edirlər ki, radioaktiv tullantıların basdırıldığı ərazilər yaşayış yerlərindən çox uzaqda olmalıdır. Görünür ikuinci üsul daha təhlükəsizdir. Hazırda cəmiyyətin ictimai fəaliyyəti və canlıların həyatı üçün vacib olan içməli su problemi ən vacib məsələlərdən biridir. Son vaxtlar sənaye və mətbəx axarlarının çirkablarının 90%-dən çoxu bilavasitə su hövzələrinə axıdılır. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində açıq sularda iki minə yaxın zərərli maddələr olduğu aşkar edilmişdir. Torpaq və havada olan zərərli maddələrin əksəriyyəti qar və yağış suları vasitəsilə açıq su hövzələrinə qaytarılır. ri sənaye müəssisələrində, xüsusilə, böyük sənaye şəhərlərində (Tokio, London, Paris, Nyu-York) yağış sularında müşahidə edilən civə, mərgümüş və qurğuşunun miqdarı qonşu ərazilərdən 100-1000 dəfə artıqdır. Hazırda açıq sularda DDT-in miqdarı 500 000 tondan artıqdır. Göründüyü kimi, suların çirklənməsi təhlükəsi artır. Azərbaycanın su hövzələrinin mikrobiooji cəhətdən öyrənilməsinə 1958-ci ildən başlanmışdır. Respublikamızın əsas su arteriyası olan Kür çayı öz axımı boyu üç hissəyə: yuxarı, orta və aşağı hissələrə bölünür. Orta və aşağı Kür uzun illərdən bəri dəfələrlə tədqiq edilmiş, yuxarı Kürün tədqiqinə isə ilk dəfə 1965-ci ildə başlanmış, həmin işlər 1974-76-cı illərdə, 1984-86-cı illərdə təkrar edilmişdir. Gürcüstanın ən iri sənaye mərkəzlərindən olan Tbilisi və Rustavi şəhərlərinin çirkabları Kür çayına axıdılır. Son vaxtlar ES-lərin işləyən aqreqatlarının soyudulması nəticəsində qızdırılmış sular da çirkab sular sırasında su hövzələrinə daxil edilir. Respublikamızın ərazisinə qədər Araza sol sahil boyu Ermənistanın çayları qarışır. Arazın əsl mənada bəlası da buradan başlayır. Yerevan şəhərindən keçən Behruz Melikov Behruz Melikov
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|