O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
Yüklə 59,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
p r i n s i p i — a b s t r a k s i y a l a s h v a b u b i l a n b i r g a , o l d i n g i t i z i m n i n g b e h i s o b s i g n a l l a r i n i u m u m l a s h t i r i s h v u j u d g a keladi. S h u n d a n s o ‘ng, a n a s h u u m u m la s h ti r i l g a n y a n g i sig n allar t a g ‘in an a liz va s i n t e z q ilinaveradi. F ik r y u ritish n in g u m u m l a s h ti r i s h operatsiyasi h a r xil asoslarga k o ‘ra turlarga b o ‘lib o ‘rganiladi. Umumlashtirish Mazmuniga ko‘ra Elementar Empirik Tushunchali Nazariy Fikrning yo‘nalishiga ko‘ra Umumiydan xususiyga Yakkadan umumiyga va undan xususiyga Umumiydan xususiyga va o ‘sha umumiydan yanada umumiyga Kamroq um um iydan yanada umumiyga Yagona umumiy holatdan yanada umumiyroqqa 18 Psixologiya 273 www.ziyouz.com kutubxonasi U m u m l a s h t i r i s h n i m a z m u n i g a k o ‘ra t u s h u n c h a l i u m u m l a s h t i r i s h v a y a q q o l - k o ‘rg a z m a li y o k i e l e m e n t a r u m u m la s h tiris h tu rig a ajratish q abul q ilinga n. T u s h u n c h a li u m u m la s h ti r i s h o rq a li obyektiv q o n u n iy a t l a r n i n g m u h i m belgilariga q arab birlashtirish amalga oshiriladi. B u n d a m u h im be lg ila r u m u m l a s h ti r i l i b , obyektiv q o n u n i y a t l a r n i o c h ish m u m k in b o ‘ladi. Y a q q o l k o ‘rgazmali u m u m la s h tiris h d a narsa v a h o d i s a l a r t a s h q i h a m d a y a q q o l b e l g i l a r i b o ‘y i c h a u m u m la s h ti r i l a d i. K o n k re tla s h tir is h . U m u m i y , m a v h u m b e l g i v a xususiyatlarni y a k k a , y o l g ‘iz o byektlarga ta tb iq qilish bilan ifo d a la n a d ig a n fikr y u r it i s h operatsiyasi in s o n n i n g b a r c h a y u m u s h l a r i d a faol is h tir o k etadi. Voqelik q a n c h a l ik ko n k re t (y a q q o l) sh a k ld a ifo d a la n s a , in so n u n i s h u n c h a l i k o so n a n g la b yetadi. 0 ‘z i n i n g g e n e tik kelib c h iq ish ig a q a ra g a n d a , kishilar d a s t a w a l t e v a r a k - a tr o f n i a n iq belgilariga asoslanib, k o n k r e t h o lid a aks e ttirg a n la r , yaqqol o b ra z la rg a suyanib t a s a w u r qilish i m k o n iy a tig a ega boMganlar. S h u bois, hozirgi k u n g a q a d a r k o n k r e tl ik belgisi liar q a n d a y in s o n zoti u c h u n e n g y a q in belgi b o ‘lib hisoblanadi. C h u n k i a n i q voqelik kishini aqliy z o lr b e r is h l ik d a n , irodaviy ta n g lik d a n va stress h o l a t d a n forig‘ q iladi. S h u n in g u c h u n b o l s a kerak, o d a m e n g m u r a k k a b q o n u n h a m d a t u s h u n c h a l a r n i k o n k re tlik d a r a ja s ig a a y l a n t i r i s h g a h a r a k a t q iladi. M a s a l a n , in s o n „ q i y m a t “ t u s h u n c h a s i n i „ o d a m n i n g q a d r - q i m m a t i “ , „ to v a r n i n g q i y m a t i“ s h a k lid a k o n k re tla sh tira d i va h okaz o. Psixologiya f a n id a m a z k u r fikr yuritish operatsiyasiga q u y id a g ic h a t a ’r if b e r ila d i: K onkre tla shtirish h o d isa la rn in g ic h k i b o g ‘lan ish i v a m u n o s a b a t l a r i d a n q a t ’i n a z a r , b ir t o m o n l a m a t a ’k i d l a s h d a n iborat fikr yuritish operatsiyasidir. P s ix o lo g la rn in g t a d q i q o t la r i k o 'r s a t is h i c h a , k o n k r e t lashtirish o d atda ikki xil vazifani bajaradi. Dastlabki vazifasiga taallu q li m iso llar k e ltirib , unin g psixologik m e x a n iz m in i k o 'rsa tish ig a h a r a k a t q ila m iz . M as a la n , o lq u v c h i l a r „ q o r a “ d e g a n so‘zni ishlatgan paytlarida ko‘z o 'n g id a b itu m , ko‘mir, a s fa lt kabi q o r a r a n g d a g i n a rsa va h a y v o n l a r n i g a v d a - 274 www.ziyouz.com kutubxonasi lantirishlari m u m k in . S h u n in g d e k , u la r „ h a r a k a t “ d e g a n ib o ran i ishlatganlarida, o d a m n i , m a s h in a n i, h a y v o n l a r n i , suv va sam o ly o t kabilarni t a s a w u r qila oladilar. K e y in c h a lik e s a h a r a k a t t u s h u n c h a s in i n g k o ‘lam i k en g a y ib b o r a d i va b i o l o g i k , i j t i m o i y v a h o k a z o h a r a k a t l a r k o ‘z o l d i g a keltiriladigan b o ‘ladi. K o n k re tla s h tirish n in g ik k in c h i vazifasi q u y id a g i m is o l- la rd a o ‘zining y o rq in ifodasini lo padi. M a s a la n , k is h ila r k e t m o n , b e lk u ra k , p a n s h a x a n i clehqonchilik a s b o b l a r ig a ; igna, bigiz, a n g ish v o n a va tik u v m a s h in a s in i tikuv a s b o b lariga; lola, a tirg u l, b i n a f s h a , b u l d a n e j n i gulga\ d a f t a r , r u c h k a , chizg*ichni o'quv q u ro lla rig a kiritadilar. D e m a k , bu misollarda konkretlashtirish operatsiyasi u m u m i y v a y a k k a belg ilari k a m b o ‘lgan u m u m i y l i k n i o c h i s h d a n a m o y o n b o ‘ladi. U m u m a n , k o n k r e tl a s h t i r i s h a b s t r a k s i y a l a s h n i n g k o n t r a s t h o la ti boMib, i n s o n b ilish f a o l i y a t i d a m u h i m a h a m i y a t kasb etadi. Tasniflash. In s o n n in g bilish faoliyatida m u h i m o ‘rin t u t u v c h i fik r y u r i t i s h o p e r a t s i y a l a r i d a n b i r i t a s n i f l a s h h is o b la n a d i. Bir t u r k u m n a r s a l a r ic h id a b i r - b i r i g a o ‘x- sh a sh la rin i b o s h q a t u r k u m d a g i l a r i d a n farq qilish ig a q a r a b , n a rs a la rn i tu rk u m la rg a a jra tish tizim i tasniflash d e b a ta la d i. B u n g a D . l . M e n d e l e y e v n i n g „ E l e m e n t l a r n i n g d a v r i y t i z i m i “ ja d v a li ta s n ifla s h u c h u n y o r q i n n i i s o l d i r . O l i m e l e m e n t l a r n i a t o m o g 'i r l i g i o r t i b b o r i s h i g a , k i m y o v i y sifatlarining b ir tipdaligiga v a b o s h q a b e lgilariga q a r a b ta rtib bilan joy lash tirib c h iq q a n . F a n d a n a rsa va h o d i s a l a r n i n g ta b i a t in i i f o d a l o v c h i m u a y y a n belgini tasniflash d e b a ta s h q abul q ilin g a n . T a b i iy tasniflashga zoologiya fanidagi h a y v o n la r tasn ifig a (s u d r a l ib y u ru v c h ila r, s u te m iz u v c h ila r, s u v d a va q u r u q l i k d a y a s h o v - c h i l a r , p a r r a n d a l a r , q u s h l a r ) , b o t a n i k a d a g i o ‘s i m l i k l a r tasnifiga (b ir yillik, k o kp yillik, b u ta la r, d a r a x tl a r , o ‘t!ar, ild iz d a n k o ‘p ayuvchilar, ig n abarglilar, tikanli o ‘sim lik la r, d ukkaklilar, poliz o ‘simliklari v a b o sh q alar) ni keltirib o ‘tish m u m k i n . M a b o d o tasnifga a s o s qilib o lin g a n belgi n a r s a va www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 59,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|