Ön sözün müəllifi: İsa Həbibbəyli
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəngəzurun Ermənistana verilməsi haqqında qərar haqqında mən fikirlərimi dəfələrlə bildirmişdim. Bu gün də demək istəyirəm ki, böyük səhv və
- “Bundan sonra da elə əsərlər yaranmalıdır ki, o əsərlər Ermənistanda yerləşən həmin torpaqların Azərbaycana məxsus olmasını daim
- TƏRCÜMƏ VƏ NƏŞRİYYAT-POLİQRAFİYA MƏRKƏZİ
75 bu güzgüdə xristian dünyasının himayə etdiyi, zəhərli ilan kimi qoynunda bəslədiyi erməni adlı nankor qonşularımız necə varsa, eləcə riyakar, əyri görünürdü. Elə bil ki, Ə.Abasov “Zəngəzur”u yazmaqla həm də uzaqgörənliklə ötən əsrin sonlarında xalqımızın yenidən soyqırımı, etnik təmizləmə siyasətinə məruz qalacağını gö- rüb bizə vaxtında dərs verir, duyuq salmağa çalışır, bu dərs- lərdən ibrət almağa, ayıq-sayıq olmağa, çağırırdı. Ə.Abasov yaxşı bilirdi ki, çar və bolşevik Rusiyasının ağalığı dövründə 1905-1920-ci illərdə Azərbaycanın tarixi mahalı olan Zəngəzurda silahlı erməni dəstələrinin törətdiyi qırğınlar nəticəsində on mindən çox müsəlman qətlə yetiril- miş, 115 müsəlman kəndi yer üzündən silinmişdi. Zəngəzur mahalının Qafan, Gorus, Qarakilsə (Sisian), Meğri rayonları 1920-ci ildə xalqın iradəsinə zidd olaraq, Moskva və Tiflis- də oturan ermənipərəst qüvvələrin siyasi qərarı ilə zorla Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistana verilmişdi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tarixi torpaqlarımızın zorla qonşu dövlətə birləşdirilməsinə dəfələrlə münasibətini ifadə edib: “Zəngəzurun Ermənistana
Görkəmli siyasi xadim Heydər Əliyev yazarlarımız qarşısında bu vəzifəni qoyurdu: “Bundan sonra da elə
Əyyub Abasov da “Zəngəzur” romanını məhz bu fikirlə yazmışdı ki, heç nə unudulmamalı, heç kim yaddan çıxma- malıdır, pis pis, yaxşı yaxşı kimi tarixdə qalmalıdır.
76 ƏYYUB ABASOVUN DÜNYAYA GÖZ AÇDIĞI ŞƏKİ KƏNDİ HAQQINDA Şəki Zəngəzurun və Sisiyanın ən qədim və ən böyük azərbaycanh kəndlərindən biri idi. Kəndin iki min ilə yaxın yaşı olduğu güman edilir. "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Şöklü Məlikin və Babəki Afşinə satan Səhl ibn Sumbatın şəkili olduqları barədə fikirlər də mövcuddur. Şəki adı eramızdan öncə VII əsrdə Qafana gəlmiş sak tayfalarınm adı ilə bağlıdır. Şəki kəndinin cənubunda, kənddən 700-800 m aralıda Darvaza döşü (akademik Ziya Bünyadov bu yeri "Darvaza- təpə" adlandırır) deyilən bir təpəlikdə Şəki qalası olmuşdur. Həmin qalanın qalıqları son vaxtlara qədər qalmaqda idi. Şəki kəndi Sisyan rayon mərkəzindən 5 km şimal-qərbdə yerləşir. Şəkidən 3 km şərqdə Qızılcıq, 4 km şimal-qərbdə isə erməni kəndi Əngələvid yerləşirdi. 1988-ci ildə Şəkidə azərbaycanlı ailələrinin sayı 190, əhalisi isə 1.930 nəfər olub. Kənddə böyük üç mərtəbəli məktəb, 500 nəfərlik klub, kitabxana, idarə binası, poçt, tibb məntəqəsi, univermaq, iki ərzaq mağazası, məişət evi, əma- nət kassası, su dəyirmanı, ATS və s. social, iaşə obyektləri var idi. Kənddə 2 yerdə məscid olmuşdur. Lakin 1918-ci ildə bu məbədlərin hər ikisi yandırılmışdır. Məscidlərin uçuqları son dövrlərə qədər qalırdı. Kəndin yaşlı adamların dediklərinə görə, məscidlərdən biri sünni, digəri şiə məscidi olmuşdur. Şəkidə olan qədim alban kilsəsi 1975-ci ildə ermənilər tərəfindon dağıdıldı və onun yerində Böyük Vətən müharibəsində həlak olanlara abidə qoydular. Kənd qəbiris- tanlığında obada hörmətlə adı çəkilən, böyük soy-kökə ma- lik Seyid Mir Hüseyn ağanın günbəzi var idi. 1988-ci ildən sonra günbəz də, qəbristanlıq da dağıdılmışdır. Məşhur Qo- şundaş abidəsi Şəki kəndindən 3 km cənub-şərq tərəfdədir.
77 Kəndin cənub tərəfində yerləşən "Şamaxı" deyilən bir qədim yaşayış yeri də var idi. Deyilənə görə, Şamaxı kəndi VIII-IX əsrlərdə salınnıış, Əmir Teymurun qoşunları tərəfin- dən yerlə yeksan edilmişdir. Şamaxıdan tapılmış qədim qə- bir daşları üzərində 800-cü illərə aid tarixin olduğu qeyd edilmişdir. Kəndin aşağı hissəsində onlarla bulağın birləş- məsindən Şəki çayı əmələ gəlir. Çay kənddən 1 km aşağıda yerləşən 36 min kvt-luq Şəki SES-ni işlədir. Kənd ətrafında çoxlu bulaqlar, o cümlədən Xor-xor bulaq, Güllü bulağı, Gözə bulağı, Tələli bulağı, Göy bulaq, Çınqıllı bulaq, Südlü bulaq, Qoşa göl deyilən xırda göl vardı. Əsas dərələr bun- lardır: Vəng dərəsi, Şor dərə, Sel dərəsi, Qızılcıqla sərhəddə Ayı dərəsi. Başqa yer adları: Pirin döşü, Ramazan düzü, Də- və ölən, Dəvə boynu, Təpə arası, Örəncə (köhnə kənd yeri), Balaşın çalası, Qaraxanbəyli, Fərmaıun quşu, Almurad ka- hası, Cəfərin bağı, XəIil kahası,Qızıl qaya (hündürlüyü 50 m-ə yaxın), Kaftar qaya və s. 1918-ci il avqustun 15-də kəndin camaatı arpa biçini vaxtı Andranikin dəstəsinin qəfil hücumuna məruz qalmış, xeyli tələfat vermişdir. Sağ qalan əhali əsasən Araz boyu ra- yonlarda (Qubadlı, Cəbrayıl, Füzuli) məskunlaşmışdır. Kənddən 23 ailə Yevlaxa gəlmiş, 2-3 ailə Şəki rayonunun Daşbulaq kəndinə, 2-3 ailə isə Naxçıvana köçmüşdür. Bun- lardan Yevlaxa və Daşbulağa köçənlər geri qayıtmamışlar. Arazqırağı rayonlarda yerləşən əhalinin yarıdan çoxu yolu- xucu xəstəliklərdən tələf olmuş, qalanı isə 1921-22-ri illərdə kəndə qayıtmışdır. Üç yüz təsərrüfatdan təqribən 150-si geriyə dönməmişdir. Kənddə sovet hökuməti qurulana qədər böyük ruhani məktəbi olub. Axund Isgəndər adlı şəxs orada dərs deyirmiş. Yaşlılann dediyinə görə, yaylağa gələn tərəkəmələr yaylaq- dan qayıdana qədər öz uşaqlarını o məktəbə qoyurmışlar. İlk sovet ibtidai məktəbi 1928-ci ildə açılıb. Böyük Vətən müharibəsində 300-dən çox şəkili iştirak edib, bunlardan 125-i geri qayıtmayıb. 1930-40-a illərdə Qardaşxan Bəylə- 78 rov və onun qardaşı Bəhmən Bəylərov Sovet hökumətınin əleyhdarları kimi təqib edilmiş, qaçaq düşmüşlər. Qaçaq Qardaşxan təkcə Zəngəzurda deyil, ətraf bölgələrdə də ta- nınmış, öz igidliyi ilə ad çıxarmışdır. Şəki kəndindən onlarla tanınmış alim və ictimai-siyasi xadim, şöhrətli əmək adamı çıxmışdır. Şəki ermənilərlə qarışıq kənd olduğundan, 1988-ci il hadisələri bu kənddə özünü çox qabarıq şəkildə göstərmiş- dir. 1988-ci ilin fevral ayından başlayaraq, Şəkidə ermənilər tez-tez anti-azərbaycan mitinqləri təşkil edir, azərbaycan- lılan qorxudur, təhqir edir, söyür, evlərini daşlayır, mal-hey- vanını oğurlayır və onları digər təzyiqlərə məruz qoyurdular. Həmin ilin yayından başlayaraq, Şəki azərbaycanlıları tədri- cən köçüb getməyə başladılar. Noyabrın sonları şəkililərin öz ata-baba yurdlarında yaşadıqları axırıncı günlər olmuş- dur. Noyabnn 24-dən 25-nə keçən gecə Şəki camaatı Kilsəlı dağı aşaraq, Laçın rayonunun Minkənd kəndinə getmişdir. Qarlı dağ aşırımını keçərkən bir neçə nəfər qar uçqununa düşmüş, donub ölmüşdür. Şəki camaatı hal-hazırda Naxçı- van, Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şəki, Mingəçevir və s. şəhər və rayonlarda məskunlaşmışdır. Mənim dünyaya göz açdığım, ayaq açıb ilk yeridiyim, konül verib ilk sevdiyim Qubadlı rayonunun 35 evlik Saray kəndində 1918-ci ildə ermənilərin əlindən qaçıb canlarını qurtarmış 3 Şəkili də pənah gətirib, burda məskunlaşıb ev- eşik, oğul-uşaq, nəvə-nəticə sahibi olmuş, dünyadan köç- müşdülər. Biri Əyyub Abasovun bacısı Həmidə nənəydi. Nəvəsi Nüşabə müəllimə qardaşım Dostəli müəllimin ömür- gün yoldaşıdır. O biri uca boylu, cantaraq Balay kişiydi, qaçqın gələndən Bala bəyin mülkündə nökərçilik eləmişdi, sovet hökuməti qurulandan sonra bəylik evinin sahibi olmuşdu. Qızı Nubarı da bəy oğlu Arifə ərə vermişdi. Şəkili üçüncü gəlmə arıq-sısqa, amma cəld, qıvraq Əliş kişiydi. Uşaqlıqdan kəndimizin qoyun sürüsün otarırdı, halal 79 adam idi, gec evlənmişdi, oğlu Sabitlə sinif yoldaşı idim. Heç vaxt yadımdan çıxmaz. 10-11 yaşım olardı. Mal nobatına getmişdim. Dərəyuxarı örüşdə yanıqlı səs məni özünə tərəf çəkirdi. Əliş dayının özünü xəlvətə verib bir qayaya söykənib üzü Zəngəzur dağlarına tərəf yanıqlı səslə zümzümə elədiyin gördüm. Uşaq marağı məni bürüdü. Səssiz-səmirsiz, xəlvətcə mümkün qədər yaxına gəldim, ilk dəfəydi ki, ağlayan kişi görürdüm; ahıl yaşda Əliş dayının göz yaşları yanaqlarından üzüaşağı axırdı, sakit səslə dizinə döyə-döyə ağı deyirdi...Evə gələn kimi böyüklərimdən ilk soruşduğum Əliş dayının niyə ağladığın soruşmaq oldu. – Ermənilər 18-ci ildə ailələrində hamını qırıblar, güc-bəla qaçıb gəlib bizim kəndə pənah gətirib, heç kimi qalmayıb, görmürsən heç kəsə qaynayıb qarışmır, qaradinməz, həmişə fikirlidi, bizim kəndə gələndən belədi-dedilər. O zamandan bu üç “gəlmə”yə qarşı ürəyimdə hər zaman sevgi, mərhəmət, hörmət olub. Və sonra tale bu didərginlik ağrı-acısın bizə də yaşatdı, yaşatmaqda davam edir... Əyyub Abasov da, kürəkəni tanınmış alim Cahangir Qəhrəmanov da bizim kənddə, evimizdə qonaq olmuşdular. Babam Hacı Fətəli Əfəndinin ərəb dilində əlyazmalarını, ərəb ölkələrindən, Osmanlı dövlətindən gətirdiyi, sovet hö- kumətinin qorxusundan gizli saxlanılan kitablarını oxuyub tanış olmuşlar, onun mütaliəsinə heyranlığını bildirmişlər. Aranlı-yaylaqlı, barlı-bərəkətli, axar çaylı, bol bulaqlı, dağlı, dərəli-təpəli, qonaq-qaralı Zəngəzur elimizlə, kəndi- mizlə bağlı hər şey unudulmaz xatirələrimdir. Əyyub Aba- sov kimi...
80 MƏN İSƏ ONLARI HEÇ ZAMAN UNUTMAYACAĞAM…
Bu 6 söz 2 cildlik “Zəngəzur” romanının “Epiloq”unun son sətridir. Əyyub Abasov görüb yaşadıqlarını, el-obasının, doğma- əzizlərinin ağrı-acılarını ömrü boyu unutmadı, tariximizin yaddaşına köçürdü, qısa ömründə onu gecə-gündüz rahat buraxmayan Zəngəzur faciələrini “Zəngəzur”da əbədiyyətə, bədii ədəbiyyatın yaddaşına əbədi həkk elədi, bununla da ədəbiyyatımızın vicdanlı, obyektiv, istedadlı yazarlarından biri oldu, bəşəriyyətin ən böyük faciələrindən birini yaşamış Azərbaycan xalqının dərdli yazıçısı, dərdimizi yazan ədibi oldu!
Ruhu şad olsun!
81
82
83
Əyyub Abasov uşaqları ilə (soldan sağa- Zemfira, Gülzar, Güllər) Əyyub Abasovun ailəsi (ayaq üstə - Zemfira, Güllər, oturublar Kamilə, Gülzar) 84
Əyyub Abasov həyat yoldaşı Kamilə ilə 85
Naxçıvan ədəbiyyat cəmiyyətinin heyət idarəsi 86
Eyyub Abasov 87
Əyyub Abasovun dəfn mərasimindən 88
89
90
oturublar – Elxan, Cahangir, Zemfira Abasova (Qəhrəmanova) Zemfira Əyyub qızı 91
Azərbaycanın Küveytdə fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Elxan Qəhrəmanov xanımı, professor Aytən Qəhrəman və qızı Afətlə. 12 iyul 2013-cü il. 92
Abasova Gülzar Əyyub qızı qızları və nəvələri ilə Abasova (Nağı-zadə) Güllər Əyyub qızı nəvəsi Nəzrin ilə 93
Abasova (Nağı-zadə) Güllərin oğlu Cavadın ailəsi Abasova (Nağı-zadə) Güllər Əyyub qızının nəvələri Rəsul və Mikayıl 94
95 96
Kitab «Mütərcim» Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində səhifələnmiş və çap olunmuşdur.
Çapa imzalanıb: 10.06.2016. Format: 84x108 1 / 32 . Qarnitur: Times. Həcmi: 6 ç.v. Tiraj: 300. Sifariş № 117. Qiyməti müqavilə ilə.
VƏ NƏŞRİYYAT-POLİQRAFİYA MƏRKƏZİ
596 21 44; 497 06 25; (055) 715 63 99 e-mail: mutarjim@mail.ru
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|