Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SSRİ EA AzF Xəbərləri
Bu mövzuda ilk tədqiqatlardan biri də Fazil Seyidova məxsusdur. Onun ‚Azərbaycanın Görkəmli Simaları‛ 5 adlı məqaləsində bir sıra azərbaycanlı alim və təsəvvüf ərbabının bioqrafiyası qeyd olunmuşdur. Həmçinin Ziya Bünyadovun ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛ 6 , ‚Novıye Materialı o Vidnıx Deyatelyax Azerbaydjana ve Epoxu Srednevekovya‛ 7 və ‚Novıye Materialı o Vidnıx Deyatelyax Azerbaydjana‛ 8 adlı məqalələri də sözü gedən mövzuya dair sanballı tədqiqatlardandır. Mərhum akademik bu məqalələrində Cəmaləddin Qıfti, Səlahəddin Səfədi, Şəmsəddin Səxavi, İbnü’l-Fuvati kimi orta əsr ərəb müəlliflərinin əsərlərindəki azərbaycanlı alim, ədib və dövlət xadimlərinin bioqrafiyalarına dair materialların tərcüməsini oxucuya çatdırmışdır. Bu mövzuda qələmə alınmış ən həcmli əsər heç şübhəsiz Məhəmməd Əli Tərbiyətin (1875-1940) Danişməndani-Azərbaycan adlı əsəridir. Əsər farscadan Azərbaycan türkcəsinə tərcümə edilərək 1987-ci ildə Bakıda nəşr olunmuşdur. Məhəmməd Əli Tərbiyətin bu əsəri, tədqiqat metodu baxımından xırda qüsurların olmasına rəğmən, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin bioqrafiyası sahəsində yazılmış ən həcmli əsərdir. Lakin əsər Azərbaycan dilinə tərcümə edilərkən müəyyən xətalara da yol verilmişdir. Hər şeydən əvvəl qeyd edim ki, müəllif istifadə etdiyi mənbələri dəqiqliklə oxucuya çatdıra bilməmişdir. Yəni mənbələrin adı müəllif, cild, səhifə, nəşr yeri və ili göstərmədən qeyd olunmuşdur. Yer, şəxs, əsər və.s adlarına səhifəaltı qeydlərdə (deepnotes) aydınlıq gətirilməmişdir. Mütərcimlər, məncə heç lüzum yox ikən, mənbə adlarını tərcümə etmək zərurəti hiss etmişdirlər. Halbuki mənbə adlarının tərcümə edilmədən, olduğu kimi qeyd olunması tədqiqat üsulunun təməl qaydalarından biridir. Üstəlik mənbə adlarının tərcüməsində səriştəsizlik açıq-aşkar sezilir. Məsələn ‚Zeyli- Şəqaiq‛ ‚Lalə Sapı‛ kimi tərcümə olunmuşdur. Halbuki bu yuxarıda haqqında məlumat verdiyimiz Taşköprüzadənin Şəqaiqü’n-Numaniyyə adlı əsərinə yazılmış bir neçə zeyldən, yəni əlavədən hansısa biridir. M. Tərbiyət bunun hansı müəllifin ‚zeyl‛i olduğunu qeyd etməyərək sadə ‚Zeyli-Şəqaiq‛ yazmış, mütərcimlər isə bunu hərfi
5 SSRİ EA AzF Xəbərləri. Nr. 9, Bakı 1944, ss. 40-45. 6 AzSSR EA Xəbərləri. Tarix, fəlsəfə və hüquq ser., Nr. 2, Bakı 1979, ss. 61-66. 7 AzSSR EA Xəbərləri. Tarix, fəlsəfə və hüquq ser., Nr. 2, Bakı 1980, ss. 59-67. 8 AzSSR EA Xəbərləri. Tarix, fəlsəfə və hüquq ser., Nr. 3, Bakı 1980, ss. 62-68. tərcümə etmişdirlər 9 . Müəllifin yol verdiyi və mütərcimlərin də tənqidi-müqayisəli tədqiqat aparmadan tərcümə etdikləri digər bir xəta məşhur həkim Qəzənfər Təbrizinin yaşadığı dövrlə bağlıdır. M. Tərbiyət Qəzənfər Təbrizi haqqında ‚hicri qəməri XII-XIII (XVIII-XIX) əsrin alimlərindəndir‛ 10 deyə qeyd etmişdir. Halbuki Qəzənfər Təbrizi miladi XIII əsrdə Anadoluda yaşamış və mövlana Cəlaləddin Ruminin şəxsi həkimlərindən biri olmuşdur 11 .
monoqrafiyaların da mühüm hissəsini təşkil etmişdir. Bunlardan Ziya Bünyadovun Azərbaycan Atabəyləri Dövləti adlı əsərinin adını çəkə bilərik. Burada müəllif Eldənizlərin hakimiyyəti illərində (1136-1225) Azərbaycanda yaşamış tanınmış elm, mədəniyyət və incəsənt xadimlərinin həyat və fəaliyyətləri ilə bağlı təfərrüatlı məlumat vermişdir. Belə əsərlərdən biri də Sara Aşurbəylinin Şirvanşahlar Dövləti adlı monoqrafiyasıdır. Əsər VI- XVI əsrlər Şirvanın siyasi, iqtisadi və mədəniyyət tarixi ilə bağlı sanballı tədqiqatlardan biridir. Burada həmçinin sözü gedən dövrdə Şirvanda yaşamış görkəmli elm, mədəniyyət və incəsənət xadimləri haqqında da məlumat verilmişdir. Son iki əsər azərbaycan və rus dillərində bir neçə dəfə nəşr olunmuşdurlar. Malik Mahmudovun Ərəbcə Yazmış Azərbaycanlı Şair və Ədiblər adlı əsərində orta əsrlərdə yaşamış bir sıra azərbaycanlı şair, ədib, elm və mədəniyyət xadiminin həyat və elmi yaradıcılığı dərindən araşdırılmışdır. Bu əsər 1983 və 2006-cı illərdə Bakıda nəşr olunmuşdur. Malik Mahmudovun Xətib Təbrizinin Həyat və Yaradıcılığı adlı əsəri də sözü gedən mövzuda aparılmıs dəyərli tədqiqatın nəticəsidir. Əsər tanınmış azərbaycanlı ədib, şair, mühəddis, müfəssir Əbu Zəkəriyya Yəhya Təbirizinin həyatı və elmi fəaliyyəti ilə bağlı ən böyük tədqiqatdır. İranlı tədqiqatçı alim Səid Nəfisinin müəllifi olduğu Tarixi-Nəzm və Nəsr dər İran və dər Zebane-Farisi adlı iki cildlik əsər farsca əsər qələmə almış alim, şair, mütəfəkkir və.s görkəmli şəxslərin həyat və elmi yaradıcılığı ilə bağlı dəyərli məlumatları ehtiva edir. Bunların arasında çox sayıda azərbaycanlı da var.
9 Bax: Məhəmməd Əli TƏRBİYƏT, Danişməndani Azərbaycan, (Trc. İ. Şəms-Kəndli Q), s. 189, Bakı 1987. 10 Bax: TƏRBİYƏT, Danişməndan, s. 65. 11 Süheyl ÜNVER, Selçuklu Tababeti, s. 66, 93, Ankara 1940. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|