45
Qıfotu- Kəndirçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində
«Vinca»
adlanır. Lüğəti mənası vincere-qalib gəlmək deməkdir. Rus dilində «Barvinok» adlanır.
Dekorativ bitkidir. Xalq təbabətində yarpaqlarından qızdırmaya qarşı və qankəsən dərman kimi
istifadə olunur. Qıfotu həlim halında diş ağrıları zamanı və ağız yaxalamaq üçün istifadə olunur.
Yarpaqlarında 26 mq% C vitamini vardır. Bitkinin qarışığından hazırlanan raunatin və rezelpin
həbləri qan təzyiqini normallaşdırır. MNB-da 2 növü becərilir.
Qıfsəbət- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki
latın dilində «Serratula», rus dilində «Serpuxa» adlanır. Çiçəklərinin forması qıfvarı səbətə
oxşadığından belə adlanır. Çox dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 7 növü bitir.
Qıjı- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Nasturtium» adlanır. Lüğəti mənası nasus-burun, torquere-əziyyət vermək deməkdir. Rus
dilində «Jeruxa» adlanır. Tər yarpaqları qi-dada vəzəri kimi istifadə olunur. Toxumlarında xardal
yağı və qlükozid si-nergin vardır. Mal-qara tərəfindən yeyilmir. Qıjının şirəsi yod, dəmir, fosfor
və s. İlə zəngindir. Qıjı dərman bitkisi kimi maddələr mübadiləsinin yaxşı-laşmasında və
avitaminozda istifadə olunur. Azərbaycan florasında Dərman qıjısı növü yayılmışdır.
Qırğıotu(Şahin,qızılquş,tərlan)- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçək-
lilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Hieracium» adlanır. Lü-ğəti mənası
hierax-şahin, qızılquş, tərlan deməkdir. Rus dilində «Əstrebinka» adlanır. Yun və iplərin
boyanmasında, həmçinin dekorativ bit-ki kimi çiçək kompozisiyalarının bəzədilməsində geniş
istifadə olunur. Azər-baycan florasında 70 növü vardır.
Qırxbuğum (Qızılcıq, yolotu)-Qırxbuğumkimilər fəsiləsindəndir. Bitki
latın dilində «Polygonum», rus dilində «Qreçişnik», «Qoreü» adlanır. Azər-baycanın əksər
rayonlarında qırxbuğumdan çiy və bişirilmiş halda qida kimi geniş istifadə olunur. Ondan dovğa,
buğlama, aş, kətə və s. hazırlanır. Qırxbuğum həm də qiymətli dərman bitkisidir. Əsasən
sidikqovucu dərman kimi də istifadə olunur. Tər yarpaqlarında 216 mq% C vitamini vardır. Xalq
arasında qırxbuğum otundan hazırlanmış xörəklər mədə-bağırsaq xəstəlik-lərinin müalicəsində
istifadə edilir. Onun yarpaqları çıxıq və sınıqlarda, çiban tipli yaralarda təpitmə kimi
əvəzolunmazdır.
Qırtıc- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Colpodium» adlanır.
Lüğəti mənası kolpodek-dirsək deməkdir. Rus dilində «Kolğpodium» adlanır. Çəmən (qazon)
bitkisi kimi əhəmiyyətlidir. Azərbaycan florasında 4 növü yayılmışdır.
Qızçiçəyi- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan
birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Bellis» adlanır. Lüğəti mənası bellis-gözəl
deməkdir. Rus dilində «Marqaritka» adlanır. Qızçiçəyinin müxtəlif rəngli çiçəklərindən istifadə
etməklə ayrı-ayrı çiçək kompozisiyaları yaratmaq mümkündür. Xüsusi düzəldilmiş iri
güldanlarda əkib eyvanları, şüşəbəndləri, sərgi zallarını bəzəmək, bayram tədbirlərində istifadə
etmək olar. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da 2 növü və bir neçə çeşidi (sortu)
becərilir.
Qızılağac- Tozağacıkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Alnus», rus dilində
«Olğxa» adlanır. Qabığı parçanın müxtəlif rənglərə boyanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında
205,1 mq% C vitamini vardır. Qozasından alınan cövhər kolit (yoğun bağırsağın iltihabı) və
dizenteriyanın müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü vardır. MNB-nın
kolleksiya sahəsində becərilir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir.
Qızılçətir-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan bir-illik və ikiillik
bitkidir. Bitki latın dilində «Centaurium» adlanır. Lüğəti mənası kentaurion-qırmızıçiçək bitkinin
adı ilə bağlıdır. Rus dilində «Zolototısəçnik» adlanır. Çox dekorativ bitki olub bəzək-bağçılıqda
və gülçülükdə müxtəlif çiçək kompozisiyalarında geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5
növü bitir. MNB-da kolleksiya sahəsində əkilib becərilir.
Qızılləçək- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan
46
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Ancathia» adlanır. Lüğəti mənası ankos-ti-kanlı, ilişən
deməkdir. Rus dilində «Ankaüiə» adlanır. Azərbaycan flora-sında Odvarı qızılləçək növü
yayılmışdır.
Qızılsaqqal- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Chrysopogon»
adlanır. Lüğəti mənası xrizos-qızıl, poqon isə saqqal deməkdir. Rus dilində «Zolotoborodnik»
adlanır. Vegetativ orqanlarında efir yağı vardır. Azərbaycan florasında Ssikada qızılsaqqal növü
vardır.
Qızılsarmaşıq- Qızılsarmaşıqkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik bitkidir. Bitki latın
dilində «Cuscuta», rus dilində «Povilika» adlanır. Kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün zəhərli
sarmaşıqdır. Qızılsarmaşığın, o cümlədən birsütuncuqlu qızılsarmaşığın gövdəsində 34,3 mq% C
vitamini vardır. Azərbaycan florasında 8 növü yayılmışdır.
Qızıl səbət-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir.
Bitki latın dilində «Solidago» adlanır. Lüğəti mənası solidare-möhkəmləndirmək deməkdir. Rus
dilində «Zolotarnik» adlanır. Vitaminli bitkidir, tərkibində A və C vitaminləri vardır. Balverəndir.
Balı qızılı-sarı rəng-də olub, xoş dada malikdir. Gövdəsinin qabığından, yarpaq və çiçəklərindən
boyaqçılıqda müxtəlif rənglərin alınmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir.
Qızüzümü- Üzümçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Parthenocissus» adlanır.
Lüğəti mənası partenos-toxunulmamış, cissos-sar-maşıq deməkdir. Rus dilində «Deviçiy
vinoqrad» adlanır. Tez böyüyən kol-şəkilli sarmaşan bitkidir. Şaquli yaşıllaşmada geniş istifadə
olunur. Azər-baycan florasında BeĢyarpaq qızüzümü növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır.
Qonaqotu- Qonaqotukimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Passiflora», rus dilində
«Strastoüvet», «Passiflora» adlanır. Çox dekorativ sarmaşan bitkidir. Bəzən ona Şahin ulduzu və
ya tacı deyirlər. Toxumları və qələmləri ilə çoxalır. Azərbaycan florasında Atlı qonaqotu növü
yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.
Qoturotu- Fırçaotukimilər fəsiləsinə aid olan ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində
«Knautia», rus dilində «Korostavnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır.
Qovotu- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın
dilində «Cerinthe» adlanır. Lüğəti mənası kerinthos-arı yemi və ya arı mumu (vərəmum)
deməkdir. Rus dilində «Voskovnik» adlanır. Azərbaycan florasında Kiçik qovotu növü
yayılmışdır.
Qovuqca- Qovuqcakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Utricularia» adlanır. Lüğəti
mənası utriculus-qovuqcuq, qabarcıq deməkdir. Rus dilində «Puzırçatka» adlanır. Azərbaycan
florasında Adi qovuqca növü bitir.
Qoyunboğan- Novruzçiçəyikimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir.
Bitki latın dilində «Lysimachia», rus dilində «Verbeynik» adlanır. Yarpaq və çiçəkləri xalq
təbabətində qanaxmaya qarşı və tezsağaldıcı dərman kimi istifadə olunur. Gövdəsindən müxtəlif
rənglərdə: sarı, yaşıl, qara, qəhvəyi və s. boya alınır. Kökümsovunun tərkibində saponin vardır.
Azərbaycan florasında 3 növü bitir.
Qoyunqulağı- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki
latın dilində «Silene», rus dilində «Smolevka» adlanır. İlk yazda qoyunqulağının yerüstü hissəsi
sürətlə inkişaf edir. Ondan başqa göyərtilərlə birlikdə kətə, sıxma, buğlama bişirilir. Kökləri
saponin maddəsi ilə zəngindir. Xalq arasında qurudulmuş yarpaqlarının dəmləmələrindən diş
ağrılarında istifadə edilir. Bəzək bitkisi kimi çiçək kompozisiyalar yaratmaq üçün istifadəyə
yararlıdır. Qoyunqulağı toxumları ilə çoxalır. Azərbaycan florasında 49 növü yayılmışdır.
Qoz- Qozçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində
«Juglans», rus dilində «Orex»
adlanır. Dünya miqyasında geniş yayılmış, meyvələrinin yüksək qidalılıq xüsusiyyətinə və
oduncağının mebel sənayesində böyük əhəmiyyətinə görə çox qədimdən insanlar tərəfindən
qiymətləndirilmiş və geniş sahələrdə becərilmişdir. Qozun ləpəsində 30-75% yağ, 8,0-21% zülal,
16% sulu karbonlar, 0,3 mq% B
1
, 30-50 mq% C və həmçinin az miqdarda A
1
,
B
2
, E və P
vitaminləri vardır. Ləpədən yüksək keyfiyyətli yağ alınır. Yetişməmiş kal, xırda meyvələrindən