Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

 

45 

Qıfotu- Kəndirçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Vinca» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  vincere-qalib  gəlmək  deməkdir.  Rus  dilində  «Barvinok»  adlanır. 

Dekorativ  bitkidir.  Xalq  təbabətində  yarpaqlarından  qızdırmaya  qarşı  və  qankəsən  dərman  kimi 

istifadə olunur. Qıfotu həlim halında  diş ağrıları zamanı və ağız yaxalamaq üçün istifadə olunur. 

Yarpaqlarında  26  mq%  C  vitamini  vardır.  Bitkinin  qarışığından  hazırlanan  raunatin  və  rezelpin 

həbləri qan təzyiqini normallaşdırır. MNB-da 2 növü becərilir. 

Qıfsəbət- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Serratula»,  rus  dilində  «Serpuxa»  adlanır.  Çiçəklərinin  forması  qıfvarı  səbətə 

oxşadığından belə adlanır. Çox dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 7 növü bitir. 

Qıjı-  Kələmkimilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Nasturtium»  adlanır.  Lüğəti  mənası  nasus-burun,  torquere-əziyyət  vermək  deməkdir.  Rus 

dilində «Jeruxa» adlanır. Tər yarpaqları qi-dada vəzəri kimi istifadə olunur. Toxumlarında xardal 

yağı və qlükozid si-nergin vardır. Mal-qara tərəfindən yeyilmir. Qıjının şirəsi yod, dəmir, fosfor 

və  s.  İlə  zəngindir.  Qıjı  dərman  bitkisi  kimi  maddələr  mübadiləsinin  yaxşı-laşmasında  və 

avitaminozda istifadə olunur. Azərbaycan florasında Dərman qıjısı növü yayılmışdır. 

Qırğıotu(Şahin,qızılquş,tərlan)-  Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçək-            

 lilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Hieracium» adlanır. Lü-ğəti mənası 

hierax-şahin,  qızılquş,  tərlan  deməkdir.  Rus  dilində  «Əstrebinka»  adlanır.  Yun  və  iplərin 

boyanmasında,  həmçinin  dekorativ  bit-ki  kimi  çiçək  kompozisiyalarının  bəzədilməsində  geniş 

istifadə olunur. Azər-baycan florasında 70 növü vardır. 

Qırxbuğum (Qızılcıq, yolotu)-Qırxbuğumkimilər fəsiləsindəndir. Bitki 

latın  dilində  «Polygonum»,  rus  dilində  «Qreçişnik»,  «Qoreü»  adlanır.  Azər-baycanın  əksər 

rayonlarında qırxbuğumdan çiy və bişirilmiş halda qida kimi geniş istifadə olunur. Ondan dovğa, 

buğlama,  aş,  kətə  və  s.  hazırlanır.  Qırxbuğum  həm  də  qiymətli  dərman  bitkisidir.  Əsasən 

sidikqovucu dərman kimi də istifadə olunur. Tər yarpaqlarında 216 mq% C vitamini vardır. Xalq 

arasında  qırxbuğum  otundan  hazırlanmış  xörəklər  mədə-bağırsaq  xəstəlik-lərinin  müalicəsində 

istifadə  edilir.  Onun  yarpaqları  çıxıq  və  sınıqlarda,  çiban  tipli  yaralarda  təpitmə  kimi 

əvəzolunmazdır. 

Qırtıc-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Colpodium»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  kolpodek-dirsək  deməkdir.  Rus  dilində  «Kolğpodium»  adlanır.  Çəmən  (qazon) 

bitkisi kimi əhəmiyyətlidir. Azərbaycan florasında 4 növü yayılmışdır. 

Qızçiçəyi- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Bellis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  bellis-gözəl 

deməkdir.  Rus  dilində  «Marqaritka»  adlanır.  Qızçiçəyinin  müxtəlif  rəngli  çiçəklərindən  istifadə 

etməklə  ayrı-ayrı  çiçək  kompozisiyaları  yaratmaq  mümkündür.  Xüsusi  düzəldilmiş  iri 

güldanlarda  əkib  eyvanları,  şüşəbəndləri,  sərgi  zallarını  bəzəmək,  bayram  tədbirlərində  istifadə 

etmək  olar.  Azərbaycan  florasında  2  növü  bitir.  MNB-da  2  növü  və  bir  neçə  çeşidi  (sortu) 

becərilir. 

Qızılağac-  Tozağacıkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Alnus»,  rus  dilində 

«Olğxa» adlanır. Qabığı parçanın müxtəlif rənglərə boyanmasında istifadə olunur. Yarpaqlarında 

205,1  mq%  C  vitamini  vardır.  Qozasından  alınan  cövhər  kolit  (yoğun  bağırsağın  iltihabı)  və 

dizenteriyanın  müalicəsində  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  3  növü  vardır.  MNB-nın 

kolleksiya sahəsində becərilir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. 

Qızılçətir-Kəpənəkçiçəklilər  (Mürəkkəbçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  bir-illik  və  ikiillik 

bitkidir. Bitki latın dilində «Centaurium» adlanır. Lüğəti mənası kentaurion-qırmızıçiçək bitkinin 

adı ilə bağlıdır. Rus dilində  «Zolototısəçnik» adlanır. Çox dekorativ bitki olub bəzək-bağçılıqda 

və gülçülükdə müxtəlif çiçək kompozisiyalarında geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 5 

növü bitir. MNB-da kolleksiya sahəsində əkilib becərilir.  

Qızılləçək- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

---

 

46 

çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Ancathia»  adlanır.  Lüğəti  mənası  ankos-ti-kanlı,  ilişən 

deməkdir.  Rus  dilində  «Ankaüiə»  adlanır.  Azərbaycan  flora-sında  Odvarı  qızılləçək  növü 

yayılmışdır. 

Qızılsaqqal-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Chrysopogon» 

adlanır.  Lüğəti  mənası    xrizos-qızıl,  poqon  isə  saqqal  deməkdir.  Rus  dilində  «Zolotoborodnik» 

adlanır. Vegetativ orqanlarında efir yağı vardır. Azərbaycan florasında Ssikada qızılsaqqal növü 

vardır. 

Qızılsarmaşıq- Qızılsarmaşıqkimilər  fəsiləsinə  aid  olan birillik,  ikiillik  bitkidir. Bitki  latın 

dilində  «Cuscuta»,  rus  dilində  «Povilika»  adlanır.  Kənd  təsərrüfatı  bitkiləri  üçün  zəhərli 

sarmaşıqdır. Qızılsarmaşığın, o cümlədən birsütuncuqlu qızılsarmaşığın gövdəsində 34,3 mq% C 

vitamini vardır. Azərbaycan florasında 8 növü yayılmışdır. 

Qızıl  səbət-Kəpənəkçiçəklilər  (Mürəkkəbçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir. 

Bitki latın dilində «Solidago» adlanır.  Lüğəti mənası solidare-möhkəmləndirmək deməkdir. Rus 

dilində «Zolotarnik» adlanır. Vitaminli bitkidir, tərkibində A və C vitaminləri vardır. Balverəndir. 

Balı qızılı-sarı rəng-də olub, xoş dada malikdir. Gövdəsinin qabığından, yarpaq və çiçəklərindən 

boyaqçılıqda müxtəlif rənglərin alınmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

Qızüzümü-  Üzümçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Parthenocissus»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  partenos-toxunulmamış,  cissos-sar-maşıq  deməkdir.  Rus  dilində  «Deviçiy 

vinoqrad»  adlanır.  Tez  böyüyən kol-şəkilli sarmaşan  bitkidir.  Şaquli  yaşıllaşmada  geniş  istifadə 

olunur. Azər-baycan florasında BeĢyarpaq qızüzümü növü bitir. MNB-da kolleksiyası vardır.  

Qonaqotu-  Qonaqotukimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Passiflora»,  rus  dilində 

«Strastoüvet», «Passiflora» adlanır. Çox dekorativ sarmaşan bitkidir. Bəzən ona Şahin ulduzu və 

ya  tacı  deyirlər.  Toxumları  və  qələmləri  ilə  çoxalır.  Azərbaycan  florasında  Atlı  qonaqotu  növü 

yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir.  

Qoturotu- Fırçaotukimilər fəsiləsinə aid olan ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində 

«Knautia», rus dilində «Korostavnik» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü vardır. 

Qovotu- Sümürgənkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Cerinthe»  adlanır.  Lüğəti  mənası  kerinthos-arı  yemi  və  ya  arı  mumu  (vərəmum) 

deməkdir.  Rus  dilində  «Voskovnik»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Kiçik  qovotu  növü 

yayılmışdır. 

Qovuqca- Qovuqcakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Utricularia» adlanır. Lüğəti 

mənası  utriculus-qovuqcuq,  qabarcıq  deməkdir.  Rus  dilində  «Puzırçatka»  adlanır.  Azərbaycan 

florasında Adi qovuqca növü bitir. 

Qoyunboğan-  Novruzçiçəyikimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik,  ikiillik  və  çoxillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Lysimachia»,  rus  dilində  «Verbeynik»  adlanır.  Yarpaq  və  çiçəkləri  xalq 

təbabətində qanaxmaya qarşı və tezsağaldıcı dərman kimi istifadə olunur. Gövdəsindən müxtəlif 

rənglərdə: sarı, yaşıl, qara, qəhvəyi və s. boya alınır. Kökümsovunun tərkibində saponin vardır. 

Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 

Qoyunqulağı- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki 

latın dilində «Silene», rus dilində  «Smolevka»  adlanır.  İlk  yazda qoyunqulağının  yerüstü hissəsi 

sürətlə  inkişaf  edir.  Ondan  başqa  göyərtilərlə  birlikdə  kətə,  sıxma,  buğlama  bişirilir.  Kökləri 

saponin  maddəsi  ilə  zəngindir.  Xalq  arasında  qurudulmuş  yarpaqlarının  dəmləmələrindən  diş 

ağrılarında  istifadə  edilir.  Bəzək  bitkisi  kimi  çiçək  kompozisiyalar  yaratmaq  üçün  istifadəyə 

yararlıdır. Qoyunqulağı toxumları ilə çoxalır. Azərbaycan florasında 49 növü yayılmışdır. 

Qoz-  Qozçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Juglans»,  rus  dilində  «Orex» 

adlanır.  Dünya  miqyasında  geniş  yayılmış,  meyvələrinin  yüksək  qidalılıq  xüsusiyyətinə  və 

oduncağının  mebel  sənayesində  böyük  əhəmiyyətinə  görə  çox  qədimdən  insanlar  tərəfindən 

qiymətləndirilmiş və geniş sahələrdə becərilmişdir. Qozun ləpəsində 30-75% yağ, 8,0-21% zülal, 

16%  sulu  karbonlar,  0,3  mq%  B

1

,  30-50  mq%  C  və  həmçinin  az  miqdarda  A

1

,

 

B

2

,  E  və  P 

vitaminləri  vardır.  Ləpədən  yüksək  keyfiyyətli  yağ  alınır.  Yetişməmiş  kal,  xırda  meyvələrindən 

---