Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

 

51 

Maş (bax: Lobya) 

Meliya  (İran  yasəməni)-  Meliyakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Melia» 

adlanır. Lüğəti mənası  melia-göyrüş, vən deməkdir. Rus dilində  «Meliə»  adlanır.  İran  yasəməni 

adı ilə respublikamızda daha çox bəzək bitkisi kimi geniş yayılmışdır. Meliya qiymətli piyli-yağlı 

bitkilərdəndir. Onun çox ətirli olan çiçəklərindən keyfiyyətli efir yağı alınır. Meyvə yanlığında 4-

7%  «Marqoza»  adı  ilə  tanınan  piyli-yağ  vardır.  Bu  piyli-yağın  tərkibində  zəhərli  birləşmələr 

vardır.  Ondan  təmiz  və  şəffaf  işıqlandırıcı  yanacaq  (şam)  kimi  istifadə  olunur,  sabunbişirmə  və 

laklı  boya  istehsalı  sənayesində  işlənir.  Yarpaqlarından  yaşıl  rəng  alınır.  Yarpaqları 

qaynadıldıqdan  sonra  alınan  məhlul,  həmçinin  meyvələri  sıxıldıqdan  sonra  qalan  kütlədən 

müxtəlif  qatılıqlı  spirt  və  ya  qələvi  məhlulu,  zərərvericilərə  qarşı  ekoloji  təmiz  insektisid  kimi 

istifadə olunur. Azərbaycan florasında 1 növü vardır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Meşəçətirotu-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çox-illik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Sanicula»  adlanır.  Lüğəti  mənası  sanare-müalicə  etmək  deməkdir.  Rus  dilində 

«Podlesnik» adlanır. Azərbaycan flo-rasında Avropa meĢəçətirotu növü vardır. 

Meşə  gilası-  Gülçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Padus»,  rus  dilində 

«Çeremuxa»  adlanır.  Dekorativdir,  balverəndir,  çoxlu  tozcuq  verir.  Meyvələri  yeməlidir,  lakin 

büzüşdürücü  dada  malikdir.  Qabığından  yaşıl  boyanın  alınmasında  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında Adi meĢə gilası növü yayılmışdır. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Meşənovruzu-  Novruzçiçəyikimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Cyclamen»  adlanır.  Lüğəti  mənası  cyclos-dairə,  sahə  deməkdir.  Yeraltı  kök  yumrusu  dairəni 

xatırlatdığına  görə  bu  adı  vermişlər.  Rus  dilində  «Drəkva»,  «Üiklamen»  adlanır.  Azərbaycanda 

bitən  3  növünün  hamısı  zəhərlidir.  Tərkiblərində  saponin-siklamiretin  qlükozidi  vardır. 

Yarpaqlarında  C  vitamini  vardır.  Xalq  təbabətində  kökyumrusunun  suyundan  1-2  damcı  burun, 

alın  və  qulaq  boşluğunun  selikli  iltihabı  (qaymorit)  xəstəliklərinə  qarşı  istifadə  olunur.  Müalicə 

çox ehtiyatlı aparılmalıdır. Bir çox növləri dərman bitkisi kimi istifadə olunur. Azərbaycanda 3 

növü  bitir.  Əksər  növləri  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  bitki  kimi  keçmiş  ittifaqın  və 

Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»larına daxil edilmişdir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. 

Mərcan  gülü-  Səhləbçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Corallorhiza»  adlanır.  Lüğəti  mənası  korallion-mərcan,  riza-kök  deməkdir.  Rus  dilində 

«Ladğən»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Üçyarıq  mərcan  gülü  növü  vardır.  MNB-nın 

kolleksiya sahəsində vardır. 

Mərcəki-  Kələmkimilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Clypeola»  adlanır.  Lüğəti  mənası  clypeus,  clypeum-lövhə,  qın,  sipər  deməkdir.  Rus 

dilində «Hitniüa» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü yayılmışdır. 

Mərci-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Lens», rus dilində «Çeçeviüa» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, onlardan biri də 

mədəni şəraitdə becərilir. 

Mərəçüyüd (Qulançar)- Qulançarkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitkiyə Qazax-Gəncə zonasında 

qulançar, Qarabağ, Naxçıvan, Qərbi Azərbaycanda isə mərəvçə və  ya mərəçüyüd deyirlər. Latın 

dilində  «Asparagus»  adlanır.  Bu  sözün  mənası  fransızca  «farmakope»  olub,  dərman  hazırlamaq 

deməkdir. Fransada, Çində, Bolqarıstanda mərəçüyüdün kökümsovlarından, körpə zoğlarından və 

toxumlarından  sidikqovucu,  ürək  əzələlərini  nizamlayan,  sidik  kisəsi  və  sidik  daşı,  böyrək 

yumaqcıqlarının  iltihabı  (nefrit)  yel,  şəkər,  hərarət  salıcı,  dölsüzlük  və  prostat  (adenoma) 

xəstəliklərin  müalicəsində  istifadə  olunur.  Azərbaycanda  isə  9  növü  bitir.  MNB-nın  kolleksiya 

sahəsində becərilir və 3 növü «Qırmızı Kitab»a düşmək üçün təklif olunur. 

Mərəvcə-  Mərəvcəçiçəklilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Smilax»,  rus  dilində 

«Sassaparilğ»,  «Pavoy»  adlanır.  Azərbaycanda  əsa-sən  aran  meşələrinin  rütubətli  yerlərində 

keçilməz kolluqlar əmələ gəti-rir. Şaquli yaşıllaşdırmada əvəzsiz bəzək bitkisidir. Azərbaycanda 

bu cinsin bir növü (Smilax excelsa L.-Hündür mərəvcə)  bitir. MNB-nın kolleksiya sahə-sində 

becərilir. «Qırmızı Kitab»a salınmaq üçün təklif olunur. 

---

 

52 

Mərsin-  Mərsinkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Myrtus»,  rus  dilində  «Mirt» 

adlanır.  Qədim  dövrlərdən  efir  yağlı  bitki  kimi  becərilir.  Meyvəsi  giləmeyvədir.  Dərman 

bitkisidir.  Qabarmış  yaraların  müalicəsində  istifadə  olunur.  Ətirli  iyə  malik  olduğuna  görə  

olimpiya  qaliblərinə  zeytun,  dəfnə  və  mərsindən  çələk  bağlayırdılar.  Azərbaycanda  (Bakı, 

Mərdəkan və Naxçıvanda) Dendroloji bağlarda Adi mərsin növü introduksiya olunur. MNB-nın 

kolleksiya sahəsində vardır. 

Məryəmnoxudu- Dodaqçiçəklilər (Dalamazkimilər) fəsiləsinə aid olan 

çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Teucrium»,  rus  dilində  «Dubrovnik»  adlanır.  Dərman,  efir 

yağlı, texniki, balverən, dekorativ bitkilərdir. Azərbaycan florasında 8 növü vardır. 

Məxmərpaxla-  Fabakimilər  (Paxlakimilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində «Stizolobium», rus dilində «Barxatnıe bobı» adlanır. Qiymətli yem bitkisidir. Azərbaycan 

florasında bir növü yayılmışdır. 

Məsməsi-  Kələmkimilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Torularia»  adlanır.  Lüğəti  mənası  torula-təpəcik,  kiçik  təpə  deməkdir.  Rus  dilində 

«Çetoçnik» adlanır. Erkən yazda  yamaclarda geniş yayılır və dekorativ görünür, həmçinin mal-

qara tərəfindən yem bitkisi kimi yeyilir. Azərbaycan florasında 4 növü yayılmışdır. 

Mixəkgülü (bax Sədbər) 

Minaçiçəyi-  Minaçiçəyikimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Verbena»,  rus  dilində  «Verbena»  adlanır.  Uzun  müddət  çiçək  açan  bitki  kimi  bəzək-

bağçılıqda ətir iyi verən çiçəklərindən çiçəkliklər salmaq üçün geniş istifadə edilir. Eyni zamanda 

gül  dəstəsi  kimi  də  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  2  növü  yayılmışdır.  MNB-nın 

kolleksiya sahəsində (otaq və çöl şəraitində) becərilir. 

Misirotu-  Misirotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Tetradiclis»,  rus  dilində  «Tetradiklis»  adlanır.  Dəvələr  tərəfindən  yaxşı  yeyilir.  Azərbaycan 

florasında Ġncə misirotu növü vardır. 

Mollabaşı-Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki 

latın  dilində  «Matricaria»  adlanır.  Lüğəti  mənası  mater-ana  deməkdir.  Rus  dilində  «Romaşka» 

adlanır.  Dərman  bitkisidir.  Həliminin  dəmlənməsi  boğazın  qarqarası,  imalə  kimi,  təpitmə, 

qızdırma  zamanı  tərlədici  dərman  kimi  istifadə  olunur.  Azərbaycan  florasında  2  növü  vardır. 

MNB-nın kolleksiya sahəsində vardır.  

Moruq-  Gülçiçəklilər  fəsiləsinə  aid  olan  moruq  qiymətli  giləmeyvə  bitkisidir.  Bitki  latın 

dilində  «Rubus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  rubus-moruq,  böyürtkan,  acer-ağcaqayın  deməkdir.  Rus 

dilində  «Malina»  adlanır.  Moruq  meyvələrində  4,56-10,67%  şəkərlər,  0,62-2,17%  turşular 

(əsasən limon, alma və az miqdarda salisin və qarışqa turşusu), 0,21-0,31% aşı maddələri, 0,76-

1,90%  azotlu  maddələr, 3,44-9,38%  sellüloza, 0,14-0,78%  kül  elementləri, 40  mq% C  vitamini, 

80  mq%  müxtəlif  kaxetinlər,  B

9

,  B

12

  vitaminləri,  pektin  maddələri  və  mikroelementlər  vardır. 

Moruq meyvələrindən təzə halda istifadə olunmaqdan başqa, ondan mürəbbə, pastila, püre, şirə, 

jele,  spirtli  və  spirtsiz  içkilər  hazırlanır.  Moruq  meyvələri  çox  qədimdən  xalq  təbabətində 

qanazlığı  və  soyuqdəymə  zamanı  müalicə  vasitəsi  kimi  istifadə  edilir.  MNB-da  kolleksiya 

sahəsində vardır. 

Murdarça-  Murdarçakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Rhamnus»,  rus  dilində 

«Joster»,  «Jester»  adlanır.  Dərman,  boya,  aşı-layıcı  əhəmiyyətə  malikdir.  Meyvələrində  pektin 

maddələri, kitrə, piq-mentlər, acı maddələr, qabığında isə aşı maddələri vardır. Xalq təba-bətində 

meyvələrindən başqa qabığı da işlətmə dərmanı məqsədilə istifadə edilir. Təzə (tər) yarpaqlarında 

422,7-742,2 mq%, qurumuş yarpaqlarda isə 1140-1257 mq% C vitamini vardır. Toxumlarında 8-

12%-ə  qədər  yağ  vardır.  Azərbaycan  florasında  5  növü  vardır  ki,  bunlardan  biri  də  mədəni 

şəraitdə becərilir. MNB-da 3 növün kolleksiyası becərilir. 

Murquz-  Qırtıckimilər  (Taxıllar)  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Erianthus»  adlanır. 

Lüğəti  mənası  erion-yun,  ipək,  antoc-çiçək  deməkdir.  Rus  dilində  «Griantus»  adlanır.  Yem 

---