Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qırmızı və Qara qarağatın
- Adi qaraot
- Qarğaayağı
- Sürtük qarğaayağı
- Natamam qarğagözü
- Qarğıdalı
- Alabəzək qarğu
- Qaymaqçiçək
43
istifadə edirlər. Azərbaycan florasında 6 növü vardır ki, bunlardan ikisi mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qarağat- Daşdələnkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Ribes», rus dilində «Smorodina» adlanır. Qarağat meyvələrində quru maddənin miqdarı 12,8-23,5% təşkil edir. Giləmeyvədə pektin, pentozan, sellüloza, üzvi turşular (2-3%), azotlu maddələr (0,20-1,41%) və az miqdarda A, B 1 və P vitaminləri vardır. Qarağat meyvələri təzə halda yeyilir, onlardan püre, jele, mürəbbə, marmelad, şirə, limonad, konfet, şərab və s. hazırlanır. Qarağat yarpaqları ətirli və turş olduğundan tərəvəzlərin konservləşdirilməsində ədəva kimi istifadə edilir. Qarağatdan sinqa xəstəliyi, mədə pozuntuları zamanı müalicə vasitəsi kimi də istifadə olunur. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan biri mədəni şəraitdə be-cərilir. MNB-da Qırmızı və Qara qarağatın kolleksiyası vardır. Qaraot- Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Origanum», rus dilində «Duşiüa» adlanır. Qaraotun yarpaqlarından kvas içkisinin tamını yaxşılaşdırmaq üçün, cavan zoğlarından isə ətrinə görə xiyar və pomidorun duza qoyulması zamanı istifadə edilir. Onun tərkibində 2-7% ətirli timol yağı, 258 mq%-ə qədər C vitamini, toxumlarında isə 29,15% yağ vardır. Yerli əhali yun ipləri qara və tünd-qırmızı rəngə boyamaq üçün qaraotdan istifadə edirlər. Xalq arasında baş, diş ağrıları zamanı, habelə zökəmə qarşı adi qaraot dəmlənməsi kimi içilir. Bundan əlavə onu boymadərənin qurumuş çiçəkləri ilə birlikdə (toz halında) müxtəlif dəri xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirlər. Azərbaycan florasında Adi qaraot növü becərilir. Qaratikan- Murdarçakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Paliurus», rus dilində «Derji-derevo» adlanır. Xalq təbabətində yarpaq və qabığı sidikqovucu dərman kimi, eyni zamanda qotur, dəmrov xəstəliyinə qarşı da istifadə edilir. Qaratikanın budaqları yandıqda qaraya çalan yağlı külü çıxır. O yağı pambığa hopdurub qotur, göbələk və dəmrova sürtdükdə müalicə edir. Meyvə və qabığının tərkibində aşı maddəsi vardır. Azərbaycan florasında 1 növü becərilir. MNB-da kolleksiyası vardır. Qarğaayağı- Kələmkimilər (Xaççiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Coronopus» adlanır. Lüğəti mənası korone-qarğa, ipus-ayaq deməkdir. Rus dilində «Voronğə lapa» adlanır. Cavan (tər) yarpaqları qidada vəzəri kimi, kökləri isə qaynadılmış halda istifadə olunur. Azərbaycan florasında Sürtük qarğaayağı növü becərilir. Qarğa gözü- Trillialar fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Paris» adlanır. Lüğəti mənası par-tən, bərabər, eyni deməkdir. Rus dilində «Voroniy qlaz» adlanır. Xalq təbabətində yarpaqlarından sarı və yaşıl boya alınır. Zəhərli bitki olub, tərkibində saponin, parstifin vardır. Azərbaycan florasında Natamam qarğagözü növü becərilir. Qarğa soğanı- Süsənkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Gladiolus» adlanır. Lüğəti mənası gladius-qılınc deməkdir. Rus dilində «Şpajnik» adlanır. Qarğasoğanının kərpicvarı və adi növlərinin soğanaqlı yumruları qaynadılmış halda yeyilir. Xalq təbabətində soğanaqlı yumrularından qızılçaya qarşı yarasağaldan, diş və böyrək daşı xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunur. Azərbaycan florasında 6 növü becərilir. MNB- da 5 növün kolleksiyası vardır.
«Kukuruza», «Mais» adlanır. Qidada qızardılmış və qay-nadılmış halda, saçaqları böyrək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Qarğıdalı unundan qoğal, kökə hazırlanır. Azərbaycan florasında bostan bit-kisi kimi müxtəlif çeşidləri becərilir. Qarğu- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Arundo», rus dilində «Arundo» və ya «Trostnik» adlanır. Kökümsovunun tərkibində alkaloid vardır. Xalq təbabətində tərlədici və sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur. Dekorativ bitkidir. Gövdəsindən çəpərlər hazırlanır, yaşayış komaların (cobustan) üzərini örtür və müxtəlif musiqi alətləri hazırlanır. İri buynuzlu mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Azərbaycan flo-rasında Qamışvarı qarğı növü becərilir. MNB-da Alabəzək qarğu növünün kolleksiyası vardır. 44
Qarpız- Boranıkimilər (Qabaqkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Citrullus», rus dilində «Arbuz» adlanır. Qarpız meyvələri çox şəkərli, sərinləşdirici olub, aclığı və susuzluğu aradan qaldırır. Qarpızda 8-12%, bir meyvəsində isə 1-1,5 kq təmiz şəkər olur. Bu şəkərin yarısı saxaroza, yarısı qlükoza və fruktozadan ibarətdir. Ona görə qarpız meyvələri insanı şəkər xəstəliyindən mühafizə edir. Qarpızda B 1, B
, PP, C vitaminləri, kalium, manqan, kalsium, dəmir və s. minerallar vardır. Bu duzlar qanın hemoqlobinini artırır, tənəffüsü asanlaşdırır. Qarpızdan şərab, mürəbbə, sukat, nardək hazırlanır. Xırda meyvələri duza qoyulur, toxu-mundan 40%-dək yağ almaq olur. Azərbaycan florasında: Adi və Yemlik (mal-qara üçün) qarpız mədəni şəraitdə geniş əkilib becərilir.
dilində «Xvoh» adlanır. Xalq təbabətində sidikqovucu dərman kimi istifadə olunur. Bataqlıq qatırquyruğunun tərkibində alkaloid qrupundan olan ekvizetin olduğuna görə zəhərli hesab olunur və mal-qara tərəfindən yeyilmir. Azərbaycan florasında 6 növü vardır. MNB-da kolleksiya sahəsində vardır.
Bitki latın dilində «Crambe» adlanır. Lüğəti mənası krambe-kələm deməkdir. Rus dilində «Katran» adlanır. Yarpaqları və cavan zoğları qidada bişməmiş halda istifadə olunur, ətrinə görə gül kələmini xatırladır. Azərbaycan florasında 6 növü yayılmışdır. Qayaotu- Dovşankələmikimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sempervivum» adlanır. Lüğəti mənası simper-həmişə, vivum-diri deməkdir. Rus dilində «Molodilo», «Jivuçka» adlanır. Dekorativ bitkidir. Yarpağından alınmış şirə üzə al-qırmızı rəng və təravətlik verir. Cavan (tər) yarpaqları qidada kahı (salat) kimi istifadə olunur. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan 2 növü MNB-da becərilir. Qaymaqçiçək- Qaymaqçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Ranunculus» adlanır. Lüğəti mənası rana-qurbağa deməkdir. Rus dilində «Lötik» adlanır. Zəhərli bitkidir. Azərbaycan florasında 33 növü yayılmışdır.
adlanır. Lüğəti mənası potens-qüvvətli, qüdrətli, əzəmətli deməkdir. Rus dilində «Lamçatka» adlanır. Dekorativ bitkidir. Yarpaqlarının tərkibində C vitamini, köklərində isə ətirli efir yağı vardır. Xalq təbabətində qan damarlarının daraldılmasına istifadə olunur. Nektarlıdır. Bitkinin bütün hissələrində aşı maddələri vardır. Azərbaycan florasında 31 növü bitir.
dilində «Falcaria», rus dilində «Rezak» adlanır. Cavan zoğları çiy halda yeyilir. Eyni zamanda duza qoyulur. Tərkibində efir yağı vardır. Azərbaycan florasında 1 növü vardır.
deməkdir, rus dilində «Qusinıy luk» adlanır. Mal-qara üçün yaxşı yem bitkisi hesab olunur. İlk yazda çiçəklərin az olduğu vaxt yaşıllaşdırma üçün çox əlverişlidir. Azərbaycan florasında 18 növü bitir. Qəlbotu- Lamiasiyakimilər (Dodağaçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan birillik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Acinos» adlanır. Lüğəti mənası akinos-toxum deməkdir. Rus dilində «Duşevka» adlanır. Efir yağlı dərman bitkisidir. Yarpaqlarında 230 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Qərənfil- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Dianthus», rus dilində «Qvozdika» adlanır. Gözəl çiçəklərinə görə gül dəstəsi düzəltmək, çiçəkliklər salmaq üçün geniş istifadə olunur. Fiziki və əqli çatışmamazlıqlarda, qəbzlikdə, ciyər xəstəliklərində (vərəmdə), qadın xəstəliklərində, qoturluqda, mədə yaralarında, iltihablı yaralarda, revmatizm, artrit, diş ağrılarında istifadə olunur. Eyni zamanda qıcolmaya qarşı və dəridə yaranan iltihabın aradan götürülməsində təsirli dərman vasitəsidir. Azərbaycan florasında 26 növü vardır ki, bunlardan 3 növü və 10 çeşidi (sortu) MNB-da becərilir.
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|