Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli

 

39 

Xalq  təbabətində  kasnının  qurudulmuş  çiçəyi,  yar-pağı  və  kökünün  dəmlənməsindən  qaraciyər, 

öd kisəsi və sarılıq xəstəlik-lərində istifadə edilir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

            Kassiya (Səna, İskəndər yarpağı)-  Fabakimilər (Paxlakimilər)  

fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Cassia»,  rus  dilində  «Kassiə»,  «Senna»  adlanır.  Dərman 

bitkisidir.  Təbabətdə  yarpağının  şirəsindən  işlətmə  dərmanı  kimi  istifadə  olunur.  Yarpağında 

ümumi  antraqlükozidin miqdarı  0,8-1,2%,  meyvəsində  isə  1,3%-dir.  Azərbaycan  florasında  2-3 

növü bitir. 

            Katalpa-  Biqnoniyakimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Catalpa»,  rus  dilində 

«Katalğpa»  adlanır.  Katalpa  toxumlarının  tərkibində  30%-dək  eliostearin  turşusu  vardır. 

Yarpaqların  irililiyi  və  tünd-yaşıl  olması  onu  çox  dekorativ  edir.  Azərbaycan  florasında 

Yasəmənyarpaq katalpa növü bitir. MNB-nın kolleksiyasında əkilib becərilir. 

           Keçialaçı-  Yulğunkimilər  fəsiləsinə  aiddir.  Bitki  latın  dilində  «Reanmuria»,  rus  dilində 

«Reomöriə» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 

            Keçiqulağı  (Sığırquyruğu)-  Keçiqulağıkimilər  fəsiləsinə  aid  olan  iki-illik  və  çoxillik 

bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Verbascum»,  rus  dilinlə  «Korovək»  adlanır.  Dekorativ  bitkidir. 

Bağlarda geniş yayılmışdır. Azərbaycan florasında 25 növü bitir. 

            Keçiməməsi-  Zəngçiçəyikimilər  fəsiləsinə  aid  olan  ikiillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Michauxia», rus dilində  «Mişoksiə»  adlanır.  Azərbaycan florasında  Hamar keçiməməsi növü 

bitir. 

            Keçiyemliyi (Təkə saqqalı)- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) 

fəsiləsinə  aid  olan  ikiillik  və  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Scorzonera»  adlanır.  Lüğəti 

mənası  scorza-kök,  nera-qara  deməkdir.  Rus  dilində  «Kozeleü»,  «Skorüonera»  adlanır.  Yem 

bitkisidir,  yarpaqları  və  kökləri  yeyilir.  Yoğunlaşmış  kökümsovlu  bitkidir.  Köklərində  1-2%, 

yarpaqlarında 1-2,5%, gövdəsində isə 1% kauçuk olur. Çiçəkləri və  yarpaqları çox dekorativdir. 

Azərbaycan florasında 19 növü bitir. 

             Kentrantus-  Pişikotukimilər  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Kentranthus»  adlanır.  Lüğəti  mənası  kentron-mahmız,  anthos-çiçək  deməkdir.  Rus  dilində 

«Kentrantus» adlanır. Respublikamızda az bir müddətdə becərilməsinə baxmayaraq özünə çoxlu 

pərəstişkar  çiçək  həvəskarı  toplamışdır.  Çiçəyinin  rənginə,  yarpaqlarının  dekorativliyinə  görə 

bəzək-bağçılıqda  ondan  müxtəlif  kompozisiyalar  yaratmaq  mümkündür.  Azərbaycan  florasında 

Uzunçiçək kentrantus növü bitir. MNB-nın kollek-siya sahəsində əkilib becərilir. 

             Kəfrəmotu-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çox-illik  bitkidir.  Bitki 

latın dilində «Laserpitium» adlanır. Lüğəti mənası laserion-qatranlı maddə, piticein-axmaq, axıb 

getmək deməkdir. Rus dilində «Qla-dış» adlanır. Azərbaycan florasında Sərttük kəfrəmotu növü 

becərilir. 

             Kəklikotu-  Lamiasiyakimilər (Dodağıçiçəklilər) fəsiləsinə aiddir. 

Bitki  latın  dilində  «Thymus»,  rus  dilində  «Timğən»,  «Çabreü»  adlanır.  Efir  yağlı  bitkidir.  Efir 

yağının  tərkib  hissəsi  əsas  etibarilə  fenollar,  monoterpenlər,  ketonlardan  ibarətdir.  Kəklikotu 

bitkisi  dərman  vasitəsi  kimi  bir  çox  xəstəliklərin,  o  cümlədən  tənəffüs  və  həzm  sistemi 

xəstəliklərinin müalicəsində, həmçinin kulinariyada geniş istifadə olunur. Kəklikotunun efir yağı 

həzm  sisteminə  müsbət  müalicəvi  təsir  göstərir.  Onun  rozmarin  və  ya  ətirşahdan  alınmış  efir 

yağları  ilə  qarışığı  qarın  nahiyyəsinin  masajında  ağrıkəsici  kimi  istifadə  edilir.  Eyni  zamanda 

kəklikotu  yorğunluğu  aradan  qaldırır,  aşağı  qan  təzyiqi  və  qanazlığı  kimi  xəstəliklərin 

müalicəsində  mühüm  rol  oynayır.  Kəklikotu  bitkisindən  bir  çox  xəstəliklərin  müalicəsində 

istifadə  olunur.  Onun  antiseptik  xüsusiyyətlərindən  biri  də  tənəffüs  sistemi  infeksiyalarında 

(soyuqdəymə,  qripp,  öskürək,  bronxit  və  s.)  müalicəvi  təsirə  malik  olmasıdır.  Azərbaycan 

florasında 18 növü vardır. MNB-da bir neçə nö-vü əkilib becərilir. 

            Kəkrə- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan 

---

 

40 

çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Acroptilon» adlanır. Lüğəti mənası acron-iti-ləşmiş, üst qat, 

ptilon-qanad  deməkdir.  Rus  dilində  «Qorçak»  adlanır.  Azər-baycan  florasında  Sürünən  kəkrə 

növü bitir. 

            Kələm-  Kələmkimilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  ya  ikiillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Brassica»  adlanır.  Lüğəti  mənası  braso-qaynatmaq  deməkdir.  Rus  dilində 

«Kapusta»  adlanır.  Tərəvəz  bitkisidir.  Tərkibi  1,27-3,78%  azotlu  maddələrdən,0,16-0,67% 

yağdan  və  5,25—8,56%  karbohidratdan  ibarətdir.  Kələmin  yarpaqlarının  tərkibində  C  vitamini 

(10-200mq%),  A  vitamini  (38-72  qamm),  o  cümlədən  K,  B

1

,  B

2

,  və  D  vitaminləri  vardır. 

Azərbaycan  florasında  8  növü  məlumdur  ki,  bunlardan  üçü  mədəni  şəraitdə  becərilir.  MNB-da 

dekorativ sortları əkilib becərilir. 

             Kələvüç-Lamiasiyakimilər  (Dodağıçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  çoxillik  bitkidir.  Bitki 

latın  dilində  «Galeobdolon»  adlanır.  Lüğəti  mənası  gale-gəlincik,  safsar,  bdolos-pis  iy,  üfunət 

deməkdir. Rus dilində «Zelençuk» ad-lanır. Azərbaycan florasında Sarı kələvüç növü becərilir.   

            Kənaf-  Kənafkimilər  fəsiləsinə  aid  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində  «Cannabis»,  rus 

dilində  «Konoplə»  adlanır.  Gövdəsində  20%-ə  qədər  yüksək  hiqroskopiklik  qabiliyyətinə  malik 

möhkəm  texniki  lif  olan  kənaf,  əsasən  kobud  parçaların,  hörüklü  iplərin  və  yelkənli  gəmilərdə 

istifadə  üçün  kəndir  hazırlanmasında  istifadə  edilir.  Bu  parçalardan  kisə,  brezent  və  digər 

suyadavamlı  əşyalar  hazırlanır.  Azərbaycan  florasında  2  növü  vardır  ki,  bunlardan  biri  mədəni 

şəraitdə becərilir. 

            Kəndir- Kəndirçiçəklilər fəsiləsinə aid çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Trachomitum» 

adlanır.  Lüğəti  mənası  trachys-kələ-kötür,  miton-tel  deməkdir.  Rus  dilində  «Kendırğ»  adlanır. 

Lifli,  kauçukverən  və  dərman  bitkisidir.  Yarpaqlarında  0,5-2,5%-ə  qədər  kauçuk  olur. 

Azərbaycan florasında 2 növü bitir. 

            Kəndirotu-  Əməköməcikimilər  fəsiləsinə  aid  birillik  bitkidir.  Bitki  latın  dilində 

«Abutilon» adlanır. Lüğəti mənası a-inkar, bous-körpü özülü, tilos-zəif, davamsız deməkdir. Rus 

dilində  «Kanatnik»  adlanır.  Lifli  bitkidir,  kəndirindən  yelləncək,  balıq  toru  hazırlanmasında 

istifadə olunur. Azərbaycan florasında Teofrast kəndirotu növü bitir. 

            Kəpənəkçiçək- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə  

aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Aconitum», rus dilində  «Boreü», «Akonit» adlanır. 

Kəpənəkçiçəyi  dibçəklərdə,  eyvanlarda,  yeşiklərdə  əkib-becərmək  olar.  Bəzək-bağçılıqda 

güllüklər  yaratmaq  və  gül  dəstəsi  düzəltmək  üçün  istifadə  olunur.  Mal-qara  üçün  zəhərli  bitki 

hesab olunur. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 

              Kərəvüz-  Kərəvüzkimilər  (Çətirçiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  və  ikiillik  bitkidir. 

Bitki  latın  dilində  «Apium»  adlanır.  Lüğəti  mənası  apis-arı  deməkdir.  Rus  dilində  «Selğderey» 

adlanır. Kərəvüzün kökmeyvələrinin tərkibində 6,7% sulu karbonlar, o cümlədən 5% şəkər, 1,3% 

zülal, 0,1% efir yağı, 1% sellüloza, 1% kül (kalium, kalsium, fosfor, natrium və s.) elementləri, 7 

mq%  C  vitamini  və  az  miqdarda  A,  B  qrupu  vitaminləri  və  PP  vitamini  vardır.  Yarpaqları 

müxtəlif salatların hazırlanmasında, meyvə və tərəvəzlərin konservləşdirilməsində, duza, turşuya 

qoyulmasında  istifadə  edilir.  Kərəvüz  həm  də  qiymətli  dərman  bitkisidir.  Xalq  təbabətində 

kərəvüz  yarpaqlarından  alınmış  preparat  sidikqovucu  kimi  istifadə  edilir,  şirəsi  böyrək 

daşlarından azad olunmasında, həmçinin qan təzyiqinin aşağı salınmasında və şəkər xəstəliyinin 

müalicəsində  istifadə  edilməsinə  imkan  yaradır.  Ətriyyatda  geniş  istifadə  olunur.  Azərbaycan 

florasında Ġyli kərəvüz növü bitir. 

              Kəsəkotu-  Kələmkimilər  (Xaççiçəklilər)  fəsiləsinə  aid  olan  birillik  bitkidir.  Bitki  latın 

dilində  «Arabidopsis»  adlanır.  Lüğəti  mənası  arabis  və  apsis-növ  deməkdir.  Rus  dilində 

«Rezuşka» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. 

              Kəsikotu- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın 

dilində  «Libanotis»,  rus  dilində  «Poreznik»  adlanır.  Azərbaycan  florasında  Zaqafqaziya 

kəsikotu növü bitir. 

---