Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Güləbrişin (İpək və ya Lənkəran akasiyası)-
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Güləbrişin (İpək və ya Lənkəran akasiyası)
- Lənkəran güləbriĢini
- Ġspaniya gümüĢotu
- Köküyumrulu günəbaxan
- Kürən günotu
- Yunan güyəməsi
- Herikgülü
- Böyük herikgülü
- Həmişəcavan (bax:Bağamburc) Hibiskus (Suriya gülü)
- Hortenziya (Yapongülü)
31
Güləbrişin (İpək və ya Lənkəran akasiyası)- Fabakimilər (Paxla-kimilər) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Albizzia», rus dilində «Alğbiüiə» adlanır. Bəzi növlərinin qiymətli oduncağı və aşı maddəsi, yaxud saponinlə zəngin qabığı vardır. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. Azərbaycan florasında Lənkəran güləbriĢini növü geniş yayılmışdır. MNB-da kolleksiyası vardır. Güləvər (Öküzöldürən)- Kəpənəkçiçəkkimilər (Mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Centaurea» adlanır. Lüğəti mənası kentein-öküz, tauros-öldürmək deməkdir. Çiçəkləri və yarpaqları zəhərli olduğundan mal-qara, xüsusən öküz yedikdə zəhərlənib öldüyündən, bitkiyə bu adı vermişlər. Rus dilində «Vasilek» adlanır. Balverən bitkidir. Toxumlarında 28,2%-ə qədər qatı yağ vardır. Ət məhsullarının konservləşdirilməsində ədviyyat kimi istifadə olunur. Azərbaycan florasında 30 növü bitir. Gülxətmi- Əməköməcikimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Alcea» adlanır. Lüğəti mənası alce-qüvvət deməkdir. Rus dilində «Ştok-roza» adlanır. Xalq təbabətində gülxətminin qurudulmuş çiçəklərinin dəmlənməsindən soyuqdəymədə sinə yumşaldıcı kimi, başın tükünün tökülməsinə qarşı, habelə sidik yollarının iltihabında və s. istifadə edirlər. Qara-qırmızı ləçəklərindən rəng alınır. Gülxətminin kökündən dərman hazırlanır. Azərbaycan florasında 8 növü vardır ki, bunlardan cəhrayı növü mədəni şəraitdə becərilir.
latın dilində «Lathyrus», rus dilində «Çina» adlanır. Lüğəti mənası 2 yunan sözünün birləşməsindən əmələ gəlmişdir, belə ki, la-çox, thuros-cəlb edən deməkdir. Yem bitkisidir. Tərkibində 21,6% protein və 17,1% zülal vardır. Kənd təsərrüfatı heyvanları tərəfindən yaxşı yeyilir. Bal-verən bitkidir. Yarpaqlarında 205 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan flora-sında 18 növü bitir. Gülünbahar(Saqqızotu)-Kəpənəkçiçəkkimilər (Mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Calendula», rus dilində «Noqotki», «Kalendula» adlanır. Dərman gülünbaharı qiymətli dərman və boyaq bitkisi kimi istifadə olunur. Çiçəklərdən alınan boyaq maddəsi yeyinti sənayesində, yağ və qənnadı məmulatlarının hazırlanmasında və eləcə də yun iplərin boyanması məqsədilə istifadə olunur. Gülünbahardan müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün təbabətdə geniş istifadə edilir. Dərman kimi tinktura (iltihab prosesi zamanı ağız boşluğunu qarqara etmək) və məlhəm halında (çiban, yara və xoraların müalicəsində) istifadə edilir. Azərbaycan florasında 3 növü vardır ki, bunlardan biri də mədəni şəraitdə becərilir. MNB-da kolleksiyada becərilir.
fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Helianthus» adlanır. Lüğəti mənası helios-günəş, anthosisə çiçək deməkdir. Rus dilində «Podsolneçnik» adlanır. Balverəndir. Günəbaxanın toxumundan yağ alınır. Ondan şirniyyatda, xüsusən günəbaxan halvası hazırlayırlar. Yarpaq və gövdəsində 26,4 qamm A vitamini, yarpağında 55-153,2 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. MNB-da Köküyumrulu günəbaxan növünün kolleksiyası vardır.
«Krasodnev» adlanır. Qiymətli bəzək bitkisidir. Xalq arasında çiçəklərinin qurusundan çay kimi dəmləyib içir və yeməyə qatırlar ki, rəngini və tamını yaxşılaşdırsın. Soyuğa, xəstəlik və zərərvericilərə qarşı davamlı bitkidir. Azərbaycan florasında Kürən günotu növü bitir. MNB-da növ və çeşidləri becərilir.
adlanır. Lüğəti mənası peri-ətrafına, plecein isə burulmaq deməkdir. Rus dilində «Obvoynik» adlanır. Hündürlüyü 12 m-ə çatan sarmaşan bitkidir. Şaquli yaşıllaşdırmada çox qiymətlidir.
32
Yarpağı, çiçəyi və toxumu zəhərlidir. Süd şirəsində kauçuk olur. Azərbaycan florasında Yunan güyəməsi növü geniş yayılmışdır MNB-nın kolleksiyasında vardır. Güyənə (Toyçiçəyi, Süleyman möhürü)- Zanbaqkimilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Polygonatum» adlanır. Lüğəti mənası polic-çox, qonum-künc, kənar deməkdir. Rus dilində «Kupena», «Solomonova peçatğ» adlanır. Dekorativ bitkidir. Cavan zoğ və kökümsovu suda təmizlənir, sonra bişirilmiş və yağda qızardılmış halda istifadə olunur. Bəzək-bağçılığında bordyur bitkisi kimi ağac və kol bitkiləri arasında əkilir. Gül dəstəsi və çiçək kompozisiyalarında istifadə olunur. Azərbaycan florsında 3 növü bitir. MNB-da 2 növün kolleksiyası vardır.
adlanır. Lüğəti mənası dixa-ayrı-ayrı, stiloc-sütuncuq deməkdir. Rus dilində «Dixostilis» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü bitir.
bağlarda becərilirlər. Yüksək dekorativliyi ilə yanaşı torpağı göbələk xəstəliklərindən sağlamlaşdırır. Yarpaq və gövdəsi askorbin turşusu (C vitamini) ilə zəngindir. Qönçə və çiçəklərindən ədviyyat kimi istifadə olunur. MNB-da Böyük herikgülü növü kolleksiyada vardır. Herniyar- Qərənfilçiçəkkimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Herniaria» adlanır. Lüğəti mənası qernia-yırtıq (qrıja) deməkdir. Rus dilində «Qrıjnik» adlanır. Hamar herniyarın tərkibində qlükozid-herniarin, herniarin-saponin, kumarin və alkaloidlər vardır. Azərbaycan florasında 4 növü bitir. Heterasiya- Kəpənəkçiçəkkimilər (Mürəkkəbçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Heteracia» adlanır. Lüğəti mənası heteros-sökmək, ayırmaq, aralamaq, achenia isə toxumca deməkdir. Azər-baycan florasında ġovis heterasiya növü bitir.
adlanır. Heyvanın meyvəsində C vitamini, şəkər, aşı və s. maddələri vardır. Xalq təbabətində heyvanın meyvəsi və toxumlarından ürək-damar, mədə-bağırsaq sistemi xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Heyva şirəsindən ödqovucu vasitə, qanazlığında qüvvətverici qida, göz xəstəliklərində, qanlı öskürəyə qarşı müalicə əhəmiyyətli dərman kimi istifadə edilir. Onun toxum, yarpaq və zoğlarından çay dəmləməsindən uşaqlıq qanaxmasına, bronxial asma xəstəliyinə və ürək ağrılarına qarşı sakitləşdirici vasitə kimi geniş istifadə olunur. Heyvadan mürəbbə, kompot, povidlo, marmelad, jele, cem və s. hazırlanır. Azərbaycan florasında Adi heyva növü bitir. MNB-da kolleksiyada 1 növü becərilir. Həlməl- Həlməlkimilər fəsiləsinə aid olub, çoxillik ot bitkisidir. Bitki latın dilində «Zygophyllum», rus dilində «Parnolistnik» adlanır. Zəhərli olub, mal-qara tərəfindən yeyilmir. Zəhərlilik dərəcəsi tərkibində olan saponin maddələrinin və alkaloid birləşmələrinin miqdarından asılıdır. Adi həlməlin tərkibi 5,94% su, 11,95% kül, 10,17% protein, 16,66% sellüloza və s.-dən ibarətdir. Yarpaqlarında 25-70 mq% C vitamini, meyvəsində isə 10 mq% C vitamini vardır. Adi həlməlin təzə tər yarpaqlarından yetişdirici, yumşaldıcı məlhəm kimi istifadə edilir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi Adi həlməldir. Həmişəcavan (bax:Bağamburc) Hibiskus (Suriya gülü)- Əməköməcikimilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Hibiscus», rus dilində «Qibiskus» ad-lanır. Dekorativ, dərman və lifli bitkidir. Yaşıllaşdırmada tək-tək, qrupla park və bağlarda əkmək üçün qiymətlidir. Azərbaycan florasında 4 növü vardır ki, bunlardan 3-ü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində vardır. Hortenziya (Yapongülü)- Daşdələnkimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Hydrangea» adlanır. Lüğəti mənası latın dilində qidor-su, alqeyon isə qab deməkdir. Rus dilində «Qortenziə», «Qidranqeə» adlanır. Toxumları, qələmləri, kök pöhrələri ilə çoxaldılır. Azərbaycan florasında Bağ hor-tenziya növü bitir. MNB-da şüşəbəndlərdə kolleksiyası vardır.
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|