Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ġstivanəvi hülpə
- Alçaq xamerops
- Adi xamırmaya
- Qafqaz xanımotu
- Çöl xardalı
- Kanada xırdaləçəyidir . Xiyar (Yelpənək)
- Adi xiyar
33
Hülpə- Qırtıckimilər (Taxıllar) fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Imperata», rus dilində «İmperata» adlanır. Kağız sənayesində istifadə olu-nur. Mal-qara tərəfindən yaxşı yeyilir. Çiçək qrupları quru buket üçün yarar-lıdır. Azərbaycan florasında Ġstivanəvi hülpə növü bitir.
dilində «Crucianella» adlanır. Lüğəti mənası crux-xaç deməkdir. Rus dilində «Krestovniüa» adlanır. Azərbaycan florasında 5 növü bitir.
çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Senecio», rus dilində «Krestovnik» adlanır. Xaçgülünün bir neçə növlərinin tərkibi qiymətli alka-loidlə zəngindir. Dərman bitkisidir. Dərman məqsədilə bitkinin bütün hissə-lərindən müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunur. Azərbaycan flo- rasında 18 növü bitir.
Lüğəti mənası xamai-alçaq, rops-kol deməkdir. Rus dilində «Xamerops» adlanır. Alçaq boylu kol bitkisidir. Avropanın cənubunda xameropsun yarpağından səbət hörülməsində və şlyapa hazırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycan florasında Alçaq xamerops növü bitir. MNB-da kolleksiyada vardır.
latın dilində «Humulus», rus dilində «Xmelğ» adlanır. Lüğəti mənası latın dilində humus-torpaq, qrunt deməkdir. Bitki yerə sərildiyindən ona bu ad verilmişdir. Efir və aşılayıcı maddələrlə zəngindir. Budaq və yarpaqları ağır metalların ionlarını özündə adsorbsiya etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Xamırmayanın çiçək qrupunun tərkibində və qozalarında lupulin vardır. Lupulin pivənin hazırlanmasında, pivəyə acılıq, ətir, şəffavlıq verilməsində və uzun müddət saxlanılmasında istifadə olunur. Təbabətdə lupulin sidik kisəsinin qıcıqlanmasında sakitləşdirici, ağrıkəsici kimi, yara xəstəliklərində məlhəm kimi istifadə olunur. Yazda cavan zoğları qidada istifadə olunur. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında Adi xamırmaya növü bitir. MNB-nın kolleksiyasında vardır. Xanıməli (Rododendron, azaliya)- Erikakimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Rhododendron» adlanır. Lüğəti mənası rhodon-qızılgül, dendron-ağac deməkdir. Rus dilində «Rododendron», «Azaliə» adlanır. Dekorativ bitki kimi bağlarda geniş yayılmışlar. Yarpaqları heyvanlar tərəfindən yeyildikdə zəhərlənmə ilə nəticələnir. Dərman bitkisidir. Onun yarpağından sidikqovucu və tərlədici dərman kimi, həmçinin yel, podaqra, titrətmə və digər xəstəliklərə qarşı istifadə olunur. Yarpağından hazırlanmış preparat homeopatiyada istifadə olunur. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Xanımotu- Badımcançiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik ot bitkisidir. Bitkiyə bəzən meşə gözəli də deyilir. Bitki latın dilində «Atropa» adlanır. Lü-ğəti mənası a-inkar etmə «yoxdur», trepein isə yönəltmək, çevirmək, dön-dərmək deməkdir. Rus dilində «Krasavka», «Belladonna» adlanır. Zəhərlidir. Bitkinin bütün hissələrində alkaloidlər (atropin, hissiamin və s.) vardır. Yarpaq və köklərindən mədənin xora xəstəliyində, öd daşı xəstəliyində, babasil, nevralgiya və bronxial astmada istifadə edilən spazmolitik və ağrıkəsən dərman hazırlanır. Tərkibində olan atropin göz bəbəyinin böyüdülməsində istifadə edilir. Yarpaqlarında 20,3 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan florasında Qafqaz xanımotu növü bitir. Xardal- Kələmkimilər (Xaççiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sinapis» adlanır. Lüğəti mənası sinapi-xardal deməkdir. Rus dilində «Qorçiüa» adlanır. Çöl xardalının cavan yarpaqları qidada salat və ispanaq kimi istifadə olunur. Xardalın toxumlarından qənnadı, konserv və ətriyyat sənayesində istifadə edilən yağ, tibdə xardal spirti kimi işlədilən efir yağı alınır. Balverən bitkidir. Azərbaycan florasında Çöl xardalı növü bitir.
bitkidir. Bitki latın dilində «Onobrychis», rus dilində «Gsparüet» adlanır. Dağlıq rayonlarda yanacaq kimi istifadə olunur. Yarpaqlarının gümüşü rəngli, çiçəklərinin rəngbərəng olması bitkinin bəzək-bağçılıqda və çiçəkçilikdə geniş istifadə olunması üçün çox yararlıdır. Quraqlığa 34
davamlı, balverən bitkidir. Torpağı azotla zənginləşdirməklə bərabər, həm də bütün yazlıq bitkilərin sələfidir. Qiymətli yem bitkisidir. Azərbaycan florasında 22 növü bitir. Xaş-xaş- Xaşxaşkimilər fəsiləsinə aid olan birillik, ikiillik və çoxillik bit-kidir. Bitki latın dilində «Papaver», rus dilində «Mak» adlanır. Şərq xaşxaşının iri çiçəkləri dekorativ məqsədlə bağlarda geniş surətdə əkilir. Çiçəklərinin tərkibində alkaloid readin və morfin vardır. Özüyayılan xaşxaşın qurudulmuş çiçəklərindən sakitləşdirici vasitə kimi istifadə olunur. Bir çox növlərinin toxumlarında 46-56% yağ, 20%-dək zülal olur. Yağından qənnadı və konserv istehsalında, ətriyyat sənayesində, rəssamlıqda rəng hazırlan-masında, toxumlarından isə çörəkbişirmədə istifadə edilir. Azərbaycan flora-sında 20 növü vardır ki, bunlardan biri mədəni şəraitdə becərilir.
Lüğəti mənası qala-süd, antos-çiçək deməkdir. Azərbaycanın bir çox rayonlarında yerli əhali bitkiyə «qarçiçəyi», yaxud «südçiçəyi» deyirlər. Rus dilində «Podsnejnik» adlanır. Xədicəgülü tibdə və xalq təbabətində geniş istifadə olunur. Bitkinin soğanaqlarında və yarpaqlarında 0,07% qalantamin alkaloidi vardır. Bu alkaloiddən alınan dərmanlar iflic, mərkəzi sinir sisteminin pozuntularında, hərəkət üzvlərinin fəaliyyətdən düşməsi, uşaqlarda haram ilik xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur. Soğanaqları zəhərlidir, yeyildikdə arasıkəsilmədən qusma baş verir. Azərbaycan florasında 2 növü bitir. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilmişdir. MNB-nın kolleksiyasında saxlanılır.
da deyilir. Bitki latın dilində «Symphytum», rus dilində «Okopnik» adlanır. Dərman xəndəkotunun kök və kökümsovunda alkaloid və aşı maddələri vardır. Tibbdə və baytarlıqda iltihaba qarşı və qankəsən dərman kimi istifadə edilir. Azərbaycan florasında 3 növü bitir. Xəşənbül (Barınc)- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan bir-illik və ikiillik bitkidir. Bitki latın dilində «Melilotus», rus dilində «Donnik» ad-lanır. Tərkibində efiryağlı maddə-kumarin olduğundan heyvanlar tərəfindən 1-2 gün həvəslə yeyilmir. Sonralar onlar bitkini həvəslə yeyirlər. Şoran tor-paqları azotla zənginləşdirir. Yarpaqlarından mətbəx ədviyyatlarında istifadə olunur. Yarpaqlarında 240-370 mq% C vitamini vardır. Azərbaycan flora-sında 7 növü bitir. Xımı- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəkkimilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bit-kidir. Bitki latın dilində «Pastinaca» adlanır. Lüğəti mənası pastus-yem de-məkdir. Rus dilində «Pasternak» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü bi-tir.
ikiillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Erigeron» adlanır. Lüğəti mənası eri-erkən, geron- löhnə deməkdir. Rus dilində «Melko-lepestnik» adlanır. Gövdə və yarpaqlarından «eriqeron yağı» alınır ki, bu-nun tərkibində də limonen vardır. Yarpaqlarında 18,9 mq% C vitamini və 0,84% kauçuk vardır. Azərbaycan florasında 7 növü bitir. Bunlardan ən əhə-miyyətlisi Kanada
Bitki latın dilində «Cucumis», rus dilində «Oqureü» adlanır. Geniş yayılmış tərəvəzdir, qidada çiy və duza qoyulmuş halda istifadə olunur. Xiyarın tərkibində 94-97% su, 0,8-1,6% azotsaxlayan maddələr, 0,03-0,2% yağ, 0,7-1,5% şəkər, 1-1,6% digər azotsuz ekstrakt maddələr, 0,3-0,6% kül və s. vardır. Meyvəsində 10-20 mq% C vitamini, 0,87-1,5 qamm B 1 vitamini və qabığında isə 0,8 qamm A provitamini vardır. Azərbaycan florasında Adi xiyar növü vardır ki, bu da mədəni şəraitdə becərilir. Xoraotu- Fabakimilər (Paxlakimilər) fəsiləsinə aid olan ikiillik və çox-illik bitkidir. Bitki latın dilində «Anthyllis», rus dilində «Əzvennik» adlanır. Qiy-mətli yem bitkisidir. Tərkibində 15,3% protein, 2,5% yağ, 26,3% sellüloz və 45,4% azotsuz ekstrakt maddələr vardır. Çiçəklərindən göy boya alınır. Xalq təbabətində mədə-bağırsaq xoralarının müalicəsində istifadə olunur. Azər-baycan florasında 2 növü bitir.
Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|