Oruc Ġbadlı Aliyə Zərgərli
Lıq (Həsilotu, həsir otu)-
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Lıq (Həsilotu, həsir otu)
- MeĢə lığı
- Sibir liqulariya
- Qanadlı liqustikum
- Ləbləbi lobu
- Lopatikan (Yatıqqanqal)
- Silindrik lüffa
- Mahmızlalə
- Maklyura (Meymun çörəyi, Meymun alması)
- Tüklü və ġırımlı çiçək malabayla
49
Lıq (Həsilotu, həsir otu)- Cilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bit-kidir. Bitki latın dilində «Scirpus», rus dilində «Kamış» adlanır. Səbətin, ayaqaltı həsirin və şlyapanın toxunmasında istifadə olunur. Azərbaycan flo-rasında MeĢə lığı növü vardır.
rus dilində «Klubne-kamış» adlanır. Yem bitkisi olub, mal-qara tərəfindən yeyilir. Dəniz lıqvərin kök yumruları nişasta ilə zəngindir, qızardılmış və qaynadılmış halda yeyilir. Bitki toxunmada da istifadə olunur. Azərbaycan florasında 4 növü vardır. Liqulariya- Kəpənəkçiçəklilər (Mürəkkəbçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Ligularia» adlanır. Lüğəti mənası ligula-qılçıq deməkdir. Rus dilində «Liquləriə», «Buzulğnik» adlanır. Azərbaycan florasında Sibir liqulariya növü yayılmışdır. MNB-da kolleksiya sahəsində vardır. Liqustikum- Kərəvüzkimilər (Çətirçiçəklilər) fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Ligusticum», rus dilində «Liqustikum» adlanır. Azərbaycan florasında Qanadlı liqustikum növü vardır. Limon- Sədokimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Citrus» adlanır. Lüğəti mənası kitrion-afrika mənşəli sözün mənasını verir. Rus dilində «Üitron» adlanır. Limon bir meyvə bitkisi olmaqla bərabər, öz yaşıl yarpaqları ilə örtülü binaları və otaqları yaşıllaşdırmaq üçün də qiymətlidir. Limon meyvələri çox qədimdən tibbidə geniş istifadə edilir. Meyvələrdən qulaq dibi şişləri (sinka), nəfəs yollarının, mədə-bağırsaq yollarının, podaqra xəstəlikləri zamanı geniş istifadə edilir. Meyvə qabığından alınan efir yağları ətriyyat istehsalında və təbabətdə geniş istifadə edilir. Efir yağı meningit (beyin qişalarının iltihabı), qarın yatalağı xəstəlikləri törədən müxtəlif mikro-orqanizmlərə qarşı güclü antibiotik kimi geniş işlənir. Azərbaycan florasında 4-5 növü mədəni şəraitdə becərilir. MNB-nın istixanalarında becərilir.
latın dilində «Dolichos», rus dilində «Dolixos» adlanır. Qə-dim qida və yem bitkisi olub, Afrika və Asiyada yayılmışdır. Azər-baycanda mədəni halda becərilən Ləbləbi lobu növü vardır.
dilində «Phaseolus», rus dilində «Fasolğ» adlanır. Lobyanın qın və meyvələrində amin turşuları, saxaroza, üzvi və yağ turşuları, askorbin turşusu, mineral duzlar, zülal vardır. Göy lobya ana südünü artırır, qan azlığı və ümumi zəiflik hallarında istifadə edilir. Lobyanın qırmızı dənli meyvələri bədəndə istilik əmələ gətirir, sidikqovucu və südqovucu xassəyə malikdir. Lobyanın quru dənində 30-35% zülal vardır. Cavan lobya qınları duza, sirkəyə qoyulur və salatlarda istifadə edilir. Lobya qədim dərman bitkilərindəndir. Xalq təbabətində təzə lobya dənini kiçik açıq yaraların üzərinə qoymaqla müalicə edirlər. Azərbaycan florasında 3 növü mədəni şəraitdə becərilir.
ləsinə aid olan birillik bitkidir. Bitki latın dilində «Bidens» adlanır. Lüğəti mə-nası bis- gücləndirilmiş, ikiqat artırılmış, dens-diş deməkdir. Rus dilində «Çereda» adlanır. Dərman bitkisidir. Yarpağında acılıq vardır ki, bu da iş-tahanın artırılmasında və həzmin yaxşılaşmasında istifadə olunur. Toxum-larının tərkibində 11%-ə qədər yağ vardır. Azərbaycan florasında Üç-
dilində «Lupinus» adlanır. Lüğəti mənası lupus-canavar, qurd deməkdir. Rus dilində «Lupin» adlanır. Sarı lupinin toxumlarının tərkibində alkaloidlər və mal-qarada xəstəlik yaradan «lyupinoz» vardır. Qışdan sonra və həmçinin güclü yağışdan sonra sarı lupinin zəhərliliyi itir. Azərbaycan florasında 4 növü mədəni şəraitdə becərilir.
latın dilində «Luffa», rus dilində «Löffa» adlanır. Deko-rativ bitkidir. Meyvələrindən lif, papaq, hamam üçün maçalka, çanta ha-zırlanmasında istifadə olunur. Azərbaycanda mədəni halda
50
Mahmızçiçək- Qaymaqçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Delphinium», rus dilində «Jivokostğ» adlanır. Dekorativ bitkidir. Azərbaycan florasında 13 növü vardır. Mahmızlalə- Xaş-xaşçiçəklilər fəsiləsinə aid olan çoxillik kökü yumrulu bitkidir. Bitki latın dilində «Corydalis» adlanır. Lüğəti mənası koric-dəmir mahmız adlanır. Çiçəklərinin formasına görə mahmıza oxşadığından belə adlandırılır. Rus dilində «Xoxlatka» adlanır. Mahmızlalənin əksər növləri müxtəlif çiçək kompozisiyası yaratmaq üçün yaşıllaşdırmada geniş tətbiq oluna bilər. Bitki toxumları və kökyumruları vasitəsilə çoxalır. Azərbaycan florasında 6 növü vardır. MNB-nın kolleksiyasında Erideli növü becərilir. Azalma, itmə təhlükəsi olduğuna görə Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil edilməsi təklif olunur.
dilində «Maclura», rus dilində «Maklöra» adlanır. Meyvələri, yarpaqları çox dekorativ olduğundan Abşeronda və Azərbaycanın bir çox rayonlarında, xüsusən Kür-Araz düzənliyində dekorativ ağac kimi istifadə edilir. Sərt tikanları olduğuna görə Aran rayonlarında canlı çəpər məqsədilə yaşıllaşdırmada tətbiq edilir. Meyvələri yeməlidir. Ondan oynaq xəstəlikləri müalicəsi üçün istifadə olunur. Yarpaqlarında 90,5-91,9 mq%, meyvələrində isə 17,7 mq% C vitamini olur. Azərbaycan florasında 1 növü yayılmışdır. MNB-da becərilir.
«Maqnoliə» adlanır. Yarpaq və çiçəklərinin bəzəkliliyi, meyvələrinin yaraşıqlılığına görə yaxşı kol bitkisi sayılaraq, əsasən xiyabanların salınmasında istifadə edilir. Bir çox növləri otaqları yaşıllaşdırmaq üçün istixana və dibçəklərdə əkilir. Azərbaycan florasında 1 növü vardır. MNB- nın kolleksiya sahəsində becərilir.
dilində «Malabaila», rus dilində «Malabayla» adlanır. Azərbaycan florasında: Tüklü və ġırımlı çiçək malabayla növü vardır. Maldili (Qayaotu)- Dovşankələmikimilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Opuntia», rus dilində «Maldili», «Opunsiə» adlanır. Kaktus deyəndə bir çoxları məhz bu bitkini təsəvvür edirlər. Tikanlı yarpaqlı formalı gövdəsi malın dilinə oxşadığına görə bu adı vermişlər. Bu cinsin növləri aqrotexniki qulluq qaydalarına çox tələbkar deyil. Çiçəkləri iri olduğundan onları balaca otaqlarda yetişdirmək bir qədər çətindir. Maldilinin bəzi növləri Abşeronda açıq şəraitdə becərilir. MNB-nın kolleksiya sahəsində becərilir. Mamırotu- Qərənfilçiçəklilər fəsiləsinə aid olan birillik və çoxillik bitkidir. Bitki latın dilində «Sagina», rus dilində «Mşanka» adlanır. Azərbaycan florasında 3 növü yayılmışdır. Mantar palıdı- Fıstıqçiçəklilər fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Querucus suber», rus dilində «Dub probkovıy» adlanır. Sənayenin bir çox sahələrində işlənən təbii mənşəli mantar daha çox mantar palıdından alınır. Bu mantar yaxşı sıxılır və açıldıqda isə yenidən öz əvvəlki formasını alır, elastik olmaqla bərabər xüsusi dada və iyə malik deyildir. Suyu və havanı buraxmır, istiliyi və səsi uda bilir, zəif turşuluğa və qələvi mühitə davamlıdır. Bu xüsusiyyətlərinə görə mantar gəmiçilikdə, təyyarəqayırmada, şərabçılıqda, yeyinti sənayesində geniş istifadə olunur. Mantarın tərkibi suberindən (58%), sellülozadan (22%), liqnindən (12%) və digər maddələrdən ibarətdir. Hazırda mantar palıdı respublikanın bir çox meşə təsərrüfatlarında becərilir. MNB-nın kolleksiyasında vardır.
dilində «Oleniy orex» adlanır. Fındıq meyvələrinin tərkibində 59-70% yağ, 11-18% zülal, 3-8% sulu karbonlar, 2-3% mineral duzlar, 12,31% sellüloza, 13-17% azotlu maddələr və vitaminlər vardır. Fın-dıq yağından ətriyyatda, rəssamlıqda, sabun və şam hazırlanmasında istifadə edilir. Meyvə qabığından təbabətdə işlənən kömür alınır. Azər-baycan florasında 3 növü yayılmışdır. MNB-da 5 növünün kolleksiyası var-dır. Marsiliya- Marsiliyalar fəsiləsinə aiddir. Bitki latın dilində «Marsilea», rus dilində «Marsiliə» adlanır. Azərbaycan florasında 2 növü yayılmışdır. Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|