O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti
Zamonaviy adabiyot va tarjima masalasi
Yüklə 1,22 Mb.
|
| Zamonaviy adabiyot va tarjima masalasi
Tarjima zamonaviy dunyo uchun bag‘oyat muhim masala. Chun- ki tarjima – muloqotning eng ta’sirchan va uzoq yashovchan shak- llaridan biri, u nafaqat bir insonning o‘zga bir inson bilan, balki bu- tun boshli bir millatning boshqa bir millat bilan diydor ko‘rishuvidir. Bugungi axborot asrida, har tomonlama integratsiyalashuv tig‘izlashgan, tezlashgan zamonda madaniyatlararo muloqotsiz old- inga xotirjam bir odim ham qo‘yib bo‘lmasligini tobora chuqurroq tushunib borilayotgani – haqiqat. Jahon adabiyoti ham tarjima bilan tirik. Faqat har qanday tarjima emas, balki millat ko‘nglining, millat botiniy qiyofasining tarjimasigina o‘zini oqlaydi. “Har bir odamning yuragida o‘z xalqining jajji qiyofasi yashaydi”, degan edi A. Frey- tag. Millat guli hisoblanmish ijodkor ziyolilar faoliyatida esa (ya’ni ijodlarida) bu qiyofa o‘zining butun qirralari bilan, ayniqsa, to‘liqroq namoyon bo‘ladi. Bu qiyofa, avvalombor, millatning o‘zgarmas, barqaror tabiatini, har bir xalqning o‘zigagina xos o‘zak xususiyatla- rini o‘zida mujassam etadi. Tarjima orqali mana shu o‘zlikni tanitish kerak bo‘ladi. Bunday tanishuv esa o‘zga tillarga tarjimasiz, xorijiy tillarni mukammal bilishsiz mumkin emas. Zero, “Til robitai vosi- tai olamiyondir”. Mana, nima uchun tarjima bugun hayotu mamot masalasiga aylanib borayapti ekan. Aksi taqdirda, o‘z javharidan, turlanmaydigan asos-mohiyatidan mahrum bo‘lgan millat qiyofasiz bir holga tushib, globalizmning ayovsiz girdobiga tortiladi-da, o‘z ildizidan, bora-bora esa o‘zligidan ham ayrilib, o‘zi bor-u, nomi va shoni yo‘q odamlar to‘dasiga aylanadi. Bunday qismatni hech bir xalq aslo o‘ziga ravo ko‘rmaydi. Demak, jahonga so‘z bilan o‘zlikni namoyon qilishning birdan bir yo‘li – baland saviyali, asliyatga muqobil badiiy tarjima yo‘lidir. Biroq tarjimada ham tarjima bor. Tarjima bor – asliyatning “panjasiga panja uradi”, tarjima bor – asliyat mohiyatini to‘la yet- kazib berolmaydi. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, dunyoda har bir 335
bo‘lmaguncha ijodkor o‘zga millat uchun noma’lumligicha qolav- eradi. Hatto uning yuzlab tarjimonlari bo‘lib, har yili bittadan kitobi o‘nlab tillarga tarjima qilinsa ham, foydasi kam bo‘ladi. Aksincha, nomarg‘ub tarjima ijodkor haqidagi tasavvurni buzib, o‘quvchining nazaridan tushiradi. Demak, munosib tarjimoni paydo bo‘lmaguncha ijodkor “hech kim”. Uning faqat nomigina davralarda-yu kitoblarda- gi sanoqlarda aylanishi mumkin. Lekin hech qachon tarjima etilgan millat vakillarining yuraklariga kirib, onglarida e’zoz topmaydi. Shu ma’noda rassom yoki bastakorga havas qilish mumkin. Chunki ularning biri rang, boshqasi esa ohang tilida ijod qilishadi. Rang va ohang tili esa universal tillar hisoblanib, hamma davrlarda va barcha ellar uchun tushunarli bo‘lib qolaveradi. Ya’ni bu “til”lar tarjimaga ehtiyoj sezmaydi. Bu “til”lar tarjima hodisasidan ustun hodisalardir. (Harakat san’ati – ayrim dramatik asarlar ham shun- day. Ya’ni, masalan, so‘zsiz, mimika asosiga qurilgan spektakllarni oling). So‘z san’ati esa ayni shu yerda yuqoridagi san’atlar bilan bellasha olmay qoladi. Ayni shu yerda adabiyotning hududiga chegara uriladi. U tarjima bo‘lgandan so‘nggina “bojxona”dan chet mamlakat hududiga o‘tishi mumkin. Biroq u endi kattaroq boshqa bir dovonga duch keladiki, uning ismi o‘zga tilli, boshqa tafakkurli o‘quvchidir. So‘z san’ati namunasi muvaffaqiyat bilan tarjima etilgandagina o‘zga mamlakat o‘quvchisining yuraklariga kirishi mumkin. Shu ma’noda, asliyatda hatto har tomonlama dur- dona hisoblangan asar ham tarjimadagi o‘z muvaffaqiyatini yuzlab yillar kutishi mumkin. Ungacha esa u “yopiqliq qozon”dek sirini ichida yashirib turaveradi. Tarjima og‘ir yumush. O‘zbek shoiri Erkin Vohidov yozadi: Yüklə 1,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|