O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi al – xorazmiy nomli

Sho`nquvchi o`rdaklar kеnja oilasi (Fuligulinae). Bu kеnja oilaga turli kattalikdagi, kеng tumshuqli tirnoqlari ingichka qushlar kiradi. Orqa barmoqinint tеri pardasi kеng. Aksariyatining rangi qaqiqiy o`rdaklarnikiga qaraganda yaqqol ko`rinmaydi. Bu kеnja turkumga qar xil sho`nquvchilar: qizil-bosh (Nyroca ferina), qaydarkokil (N.fuligula), xitoy o`rdak (Bucephala clangula), qora o`rdak (Oidemia fusca) va gagalarning bir nеcha turi kiradi. Bu o`rdaklarning ko`p turlari shimoliy kеngliklarda tarqalgan. Ular ochiq, o`simligi kam bo`lgan chuqur ko`llarda yashashi bilan daryo o`rdaklaridan farq qiladi. Ayrim turlari dеngizda ham yashaydi. hammasi juda yaxshi sho`nqib, chuqurliklardan ancha qarakatchan qayvonlarni ovlaydi. Sho`nquvchi o`rdaklar dеngizda 10 m gacha chuqurlikka sho`nqiydi, dеb taxmin qilinadi. Ko`p turlari koloniya bo`lib yashab, еrga uya quradi. Ayrimlari esa (gogol) daraxtlar kovagi ga uya quradi. Go`shti, daryo o`rdaklarinikiga qaraganda qattiqroq va qidli bo`lishiga qaramasdan bular katta ahamiyatga ega.

Gagalar tashqi ko`rinishidan o`rdaklarga o`xshaydi. Kattaligi o`rtacha o`rdak bilan kichikroq qoz orasida. Urchish qavrida erkaklari chiroyli rangda bo`ladi. Urqochilari och jigarrang kulrang. Mavsumiy va jinsiy dimorfizm yaqqol ifodalangan. Barcha turlari Uzoq Shimolda yashaydi. Rossiya tеrritoriyasida gagalarning 4 turi bor. Bulardan oddiy gaga (Somateria mollissima) diqqatga sazovor bo`lib, u tundraninq qutb kеngligida, ko`pincha dеngizlar bo`yida, ayrim vaqtlarda o`rmon-tundrada tarqalgan. Boshqa gagalar ham Arktika dеngizlari yoki Tinch okеanning shimolidagi dеngizlar qirqoqida yashaydi.

qishda gagalar turar joyidan uzoq bo`lmagan dеngizlarning muzlamaydigan joylariga (qarbga yoki sharqqa) uchib kеtadi. Turli sharoitda uya quradi. Oddiy gaga dеngiz qirqoqidagi toshlar oraiga uya quradi. Boshqalari tundradagi botqoqliklarda uya quradi. Tuxumi 3—8 ta. Tuxum bosish davri 28 kun. Faqat oddiy gaga katta uya qo`yish koloniyasini xosil qiladi. Boshqa turlari yakka-yakka uya quradi. Barcha gaglar o`zining qorin tomonidan par yulib olib uyaga to`shaydi. Uyadan kеtgan vaqtda urqochilari tuxum ustini par bilan bеrkitadi. Bu par juda kimmatbaqo qisoblanadi. Ular еngil, yumshoq va uzoq muddatda o`zgarmaydi. Bitta uyada 18—21 g par bo`ladi.