O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Yüklə 6,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| UO‘K: 657.622(075.8)
KBK: 65.261 ISBN © B.A.Xasanov va boshqalar, 2019 © “IQTISODIYOT”, 2019 3 KIRISH Iqtisodiyotdni liberallashtirish, globallashuv jaryonlari o‘z navbatida hisob va audit tizimining ham xalqaro gormonizatsiyasini va standartlashtirilishini talab etmoqda. Mazkur vazifani hal etish boshqaruvning muhim elementlari bo‘lgan hisob, iqtisodiy tahlil va auditning ham nazariy, metodologik va amaliy jihatlarini yagona tartiblarini belgilashni, ularni unifikatsiyalashni, muqobillikdagi tartiblarni yagona mezonlarga keltirishni taqozo qilmoqda. Xalqaro kapital va kredit bozorining shakllanishi, xorijiy investitsiyalarning ko‘payishi, eksport-import operatsiyalarining jadallashuvi, transmilliy korxonalar rolining ortib borishi bilan moliyaviy hisobotlarni tuzishning xalqaro standartlarini belgilash, hisob ma’lumotlarini qiyosiyligini ta’minlash zaruriyati tobora ortib bormoqda. Axborotlarni olish va taqdim etishning eng muhim vositasi bu moliyaviy hisobotlardir. Moliyaviy hisobotlar axborot foydalanuvchilarining keng doirasi uchun: - investitsiyalar bilan bog‘liq xatarlar, dividendlarni to‘lash, aksiyalarni sotib olish, saqlash yoki sotish haqidagi; - kreditlar va foiz to‘lovlari haqidagi; - mol yetkazib beruvchilarga tegishli bo‘lgan summalarning o‘z vaqtida to‘lanishi haqidagi; - uzluksiz faoliyati to‘g‘risidagi; - faoliyat barqarorligi va rentabelligi to‘g‘risidagi; - resurslarning taqsimlanishi, faoliyatni tartibga solib turilishi, soliqqa tortish, milliy daromadni hamda boshqa statistik ma’lumotlarni shakllantirish to‘g‘risidagi; - rivojlanish, taraqqiyot va farovonlikka erishish yuzasidan erishilgan so‘nggi yutuqlar to‘g‘risidagi axborotlar bilan ta’minlaydi. Bunday axborotlar xo‘jalik subyekti yoki tadbirkorlik subyektining moliyaviy ahvoli, uning hisobot davridagi faoliyatining moliyaviy natijasi va pul mablag‘larining aylanishi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni retrospektiv tahlil etishni va prognozlashni, moliyaviy natijalarni shakllantirgan asosiy omillar va ta’sirlar, subyekt faoliyat ko‘rsatadigan muhitdagi o‘zgarishlarga javoban qo‘llaydigan choralari, subyektning moliyaviy natijalarni saqlab qolish va ko‘paytirishga qaratilgan investitsion siyosati, dividend siyosati; uning faoliyatni moliyalashtirish manbalari va majburiyatlari holatini qamrab olgan kompleks moliyaviy tahlilini amalga oshirishni talab etadi. Moliyaviy tahlil investitsiyalar va kreditlarga doir qarorlarni qabul qilishga; subyektning bo‘lg‘usi pul oqimlariga; ularga ishonib topshirilgan resurslarga, majburiyatlarga; rahbar organlarning ishiga baho berishda biznes samaradorligi va boshqaruvning sifat menejmentiga erishishda muhim dastak vazifasini bajaradi. Moliyaviy tahlilning eng muhim obyektlariga: subyekt nazorat qilib turadigan iqtisodiy resurslari va ularning moliyaviy tuzilmasi; likvidligi; to‘lovga qobiliyati; moliyaviy ahvoli va uning kelgusidagi kutilishlari; moliyaviy natijalari va rentabelligi; pul mablag‘lari va ularning ekvivalentlari; kapital hajmi, moliyaviy va iqtisodiy salohiyati; iqtisodiy nochorlikka yuz tutmasligi, investitsion jozibadorlik; kreditga qodirlik; moliyaviy ahvoli bo‘yicha reyting baholashlar kiradi. 4 Mazkur darslik moliyaviy tahlilning nazariy, metodologik va amaliy jihatdan xalqaro normalarga mos ravishda tuzib chiqilgan. Fan doirasida nafaqat obyekt yoki predmet balki, mavzular birligiga ham alohida ahamiyat qaratildi. Fanni o‘rganish davomida talabalar boshqaruv, moliyaviy va investitsion qarorlar qabul qilish uchun xo‘jalik subyektlarida resurslardan foydalanish holatini, faoliyat samaradorligini, moliyaviy holatini hamda ularning o‘zgarishlarini, o‘zgarishlarga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash, hisob-kitob qilish, baholash yo‘llarini o‘rganadilar. Shuningdek, xo‘jalik subyektlarining moddiy, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanish holatiga, ularning ishlab chiqarish‚ tijorat va moliya faoliyati samaradorligiga, subyektlarning iqtisodiy va moliyaviy salohiyatiga, boshqaruv samaradorligiga obyektiv baho berish, faoliyatning kuchli jihatlari va zaif tomonlarini aniqlash asosida aktivlarning bugungi va kelajakdagi qiymatini oshirishda aniq boshqaruv qarorlarini tayyorlash yuzasidan zamonaviy bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantiradilar. Moliyaviy tahlil darsligi o‘z ichiga quyidagi mavzularni qamrab olgan: moliyaviy tahlil fanining nazariy asoslari; moliyaviy tahlilni tashkil etish va axborot manbalari; korxona operatsion faoliyatining tahlili; ishlab chiqarish va davr xarajatlari tahlili; buxgalteriya balansi tahlili; moliyaviy barqarorlik tahlili; kreditga layoqatlik tahlili; debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlili; moliyaviy natijalar va rentabellik tahlili; pul oqimlari tahlili; xususiy kapital tarkibi va uning tahlili; korxonalar iqtisodiy nochorligi (bankrotligi)ni baholash va tahlil qilish; korxonalar moliyaviy holatini reyting baholash va tahlil qilish; moliyaviy hisobot elementlarini bashoratlash. Har bitta mavzu keng, metodik jihatdan yangi, amaliy ma’lumotlar tahlili asosida atroflicha yoritib berilgan. Mavzuga oid mustaqil ish topshiriqlari, nazorat savollari, adabiyotlar ro‘yxati, glossariylar bilan boyitilgan. Mualliflar tarkibi darslikni yozishda yaqindan amaliy yordam bergan bir guruh professor o‘qituvchilarga jumladan i.f.n., dots. Xakimov B. ga (moliyaviy tahlilda iqtisodiy matematik usullardan foydalanish), o‘q. Quvvatov G.ga (moliyaviy hisobot elementlarini bashoratlash) o‘z minnatdorchiliklarini bildiradi. Mazkur darslik talabalarning xo‘jalik subyektlari tomonidan tuziladigan moliyaviy hisobotlar va ularning tahlilini amalga oshirishda, faoliyat va biznes samaradorligini baholashda, boshqaruvning muhim qarorlarini tayyorlashda, moliyaviy holatni kompleks baholashda, reyting baholashda, moliyaviy hisobot elementlarini prognozlashda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Darslikdan shuningdek‚ mustaqil ekspertlar, tahlilchilar, buxgalter va iqtisodchilar amaliy jihatdan keng foydalanishlari mumkin. Darslik yuzasidan o‘z fikr mulohazalaringizni mualliflarning quyidagi manziliga yo‘llashingiz mumkin va siz tomondan bildirilgan har bitta tavsiya darslikning keyingi nashrlarini yanada mukammal qilishda muhim manba bo‘lishiga umid bildirib qolamiz: Manzil: Toshkent moliya instituti, A.Temur ko‘chasi 60-A uy, audit va iqtisodiy tahlil kafedrasi, www.tfi.uz; |