Prakseologiczne
Yüklə 218,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
MYŚLENIE PRAKSEOLOGICZNE. .. 167 [7] Słowo „apatia” pochodzi od greckiego czasownika pateo, oznaczające- go „czuć”, „odczuwać”, „być wrażliwym”. Przedrostek „a” oznacza w nim negację. Zgodnie z tym apateia wyraża „uczuciową obojętność”, „stan niepodatności na wzruszenia”, „spokój wewnętrzny” 12 . W gruncie rzeczy taki stan ducha jest czymś pozytywnym, a nawet wręcz koniecznym, gdyż umożliwia (samo)refleksję. O potrzebie tak pozytywnie rozumianego za- trzymania się i nabrania dystansu do siebie i własnego działania mówił Kardynał Wyszyński w homilii wygłoszonej w dniu Święta Pracy 1 maja 1971 roku w Warszawie: „Taka jest bowiem właściwość człowieka, że nie poprzestaje nigdy na tym, co osiągnie, ale szuka czegoś więcej. Jest to owocem ludzkiej refleksyjności i rozumności. W ten sposób powstają nowe programy, a dawne, w części lub w całości zrealizowane, ujawnia- jąc braki, zmuszają do nowych przemyśleń, planów i projektów” 13 . Ta konstatacja Prymasa nie straciła nic na aktualności. Źle pojmowana i źle wykonywana praca może spowodować, że człowiek niczym się nie inte- resuje i zamyka w sobie. Stąd właśnie pochodził niepokój Prymasa, który wyrażają słowa: „Człowiek stał się niewolnikiem maszyny. Wprawdzie jest on przez nią wyręczany, ale jednocześnie uzależniony coraz bardziej od jej precyzyjnej aparatury. Chrześcijaństwo nieustanie podkreśla i ak- centuje wartość człowieka. Ewangelia stawia człowieka ponad wszystki- mi wartościami ekonomicznymi. Ktoś kiedyś powiedział: nie chodzi o to, czy człowiek doleci na księżyc, ale o to, jaki ten człowiek będzie. Dlatego tak ważne jest, by nowy człowiek był n o w y d u c h o w o! I do takie- go ujrzenia człowieka zachęca chrześcijaństwo. Pod wpływem Ewangelii filozofia jakości życia zwycięża filozofię ilości. Nie chodzi o aktywizm, ale o wartość czynu. Dlatego przez pracę człowiek ma stać się lepszy. Religia jest najważniejsza, bo upomina się o należne miejsce dla czło- wieka. To Chrystus ustala naprzód hierarchię wartości” (podkr. B.M.) 14 . 12 Por. W. Kopaliński, Apatia, [w:] Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycz- nych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1998, s. 38. 13 S. Wyszyński, Obowiązek i prawo ludzkiej pracy, [w:] tenże, Idzie nowych, dz. cyt., s. 138. 14 Tenże, Pragnienie nowych czasów, nowych spraw i rzeczy, [w:] tenże, Idzie no- wych, dz. cyt., s. 145. BARTOSZ MITKIEWICZ 168
[8] Być może w tym miejscu należałoby się dłużej zatrzymać nad sensem i wartością pracy, jednak odwiodłoby to nas od głównego wątku rozwa- żań. Dlatego pozostawiam tę sprawę do rozważenia w innym miejscu. Istnieje jednak również obraz negatywny apatii rozumianej jako bierność intelektualna, spowodowana choćby nadmiarem informacji i obowiązków. Prymas przestrzegał przed nim w przemówieniu do praw- ników na zakończenie roku 1966: „Osoba zwalniająca się z myślenia, pozwalająca innym myśleć za siebie, zwalniająca się z odpowiedzial- ności za własny rozum jest niebezpieczna dla otoczenia. Toteż nie jest dobrze, gdy człowiek zwalnia się z wysiłku myślowego i dobrowolnie się detronizuje” 15 . Wydaje mi się, że Rauchowski termin „apateizm” za- wiera tylko to negatywne znaczenie, pomijając całkowicie pozytywne skutki bezczynności. Jak wspomniałem powyżej, zjawisko atrofii myślenia dookreśla inny jeszcze termin, a mianowicie „indyferencja” 16 . Etymologicznie rzeczow- nik ten jest kalką łacińskiego terminu indifferentia, który pochodzi od czasownika zaprzeczonego indifferro – „nie różnię się”, „nie odróżniam się”. W tym świetle polskie słowo „indyferencja” należy interpretować nie tyle jako ujednolicanie czy zrównywanie, lecz dopuszczenie rozma- itości, traktowania na równi mimo odmienności. Jak to wyjaśnić? Sfera publiczna, w której wszyscy uczestniczymy, jest dziedziną in- dyferentną, to znaczy wszyscy jesteśmy w niej sobie równi, co wcale nie konotuje, że jesteśmy tacy sami. Prowadzi to do istotnych konsekwencji. Jednostki, przynależąc do jednego organizmu – czy to społeczeństwa, czy państwa – różnią się między sobą i nie różnią zarazem. Różnica między nimi wynika z niepowtarzalności (unikatowego charakteru) każdego człowieka; jej brak to warunek powstania wspólnoty społecz- nej czy państwowej. Dzięki takiemu podwójnemu spojrzeniu okazuje się, że zachowanie dyferencji i indyferencji jest niezbędne w każdym ustroju, a w szczególności w demokracji. 15 Tenże, W obronie człowieczeństwa wolnego, [w:] tenże, Kazania Prymasa auto- ryzowane 1956-1981, t. 25, s. 541 (mps Archiwum Instytutu Prymasowskiego w War- szawie).
16 Por. W. Kopaliński, Indyferencja, [w:] Słownik, dz. cyt., s. 227. MYŚLENIE PRAKSEOLOGICZNE. .. 169 [9] Postulowane powyżej zachowanie równowagi między dyferencją a indyferencją nie jest proste. Indyferencja nie może bowiem powo- dować uniformizacji członków wspólnoty według określonego wzoru. Oznacza to, że z przynależności do wspólnoty nie wynika konieczność myślenia w ten sam sposób jak inni. Każdy posiada wolność, która daje mu prawo myślenia „po swojemu”. Niewątpliwie może to czynić w pewnych granicach. Granice te wyznacza dobro wspólne. W swo- jej pracy doktorskiej ksiądz Wyszyński uczynił je fundamentem relacji między rodziną, szkołą, Kościołem i państwem 17 . W układ od- niesień między tymi instytucjami wpisuje się możliwość i potrzeba dialogu, współpracy dla dobra jednostki 18 . Wyszyński zakładał, że in- stytucje te nie wykluczają się, lecz wprost przeciwnie – wzajemnie warunkują. Powyższe rozważanie na temat relacji między indyferencją a dyferen- cją chciałbym zilustrować cytatem z pism Prymasa. W kazaniu wygło- szonym w Poznaniu 21 listopada 1971 roku zatytułowanym Chrystusowa
jak i całe warstwy społeczne, stany, zawody, nie wtedy zasługują na cześć, gdy zdobędą władzę, wielkie prawa, może społeczne przywileje, ale wtedy, gdy sami uszanują swą godność i życiem uczciwym, moral- nym, pracowitym, zdobędą sobie poważanie u ludzi. Cała współczesna walka o wyniesienie człowieka, o pierwszeństwo i znaczenie powinna mieć na celu nie tylko zdobywanie praw, ale zdobywanie cnót i pełnienie obowiązków. Państwa nie istnieją dla siebie, tylko dla służenia dobru lu- dzi. Państwa muszą otoczyć człowieka zaufaniem, uznaniem praw jego rozumu, zwłaszcza prawa do prawdy. Państwa muszą uznać prawa woli ludzkiej – zwłaszcza prawa do dobra. Każdy człowiek z natury swej pragnie dobra, a państwa mogą mu ułatwić jego osiągnięcie. Dlatego to państwo z woli Bożej jest stróżem dobra powszechnego, ma obowiązek 17 Por. S. Wyszyński, Prawa rodziny, Kościoła i Państwa do szkoły, Archiwum Kato- lickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1929 (mps pracy doktorskiej, sygn. S-10). 18 Szczegółowo tę myśl rozwija Wyszyński w artykule Przewodnie myśli encykliki o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży opublikowanym w „Ateneum Kapłańskim” 26(1930), s. 1-22. Yüklə 218,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|