Практикум по процессам и аппаратам пищевых производств/ С. М. Гребенюк, А. С. Гинзбург и др под ред. С. М. Гребенюка
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Q u r u m a n ı n d i n a m i k a s ı.
- 1. Nəmliyin materialın daxilindən xarici səthinə doğru yerdəyişməsi; 2. Xarici səthdən nəmliyin buxarlanması (buxar əmələgəlmə);
- MÖVZU 24. EKSTRAKSİYA PROSESİ. EKSTRAKTORLAR – 2 SAAT. Ekstraksiya prosesi haqqında ümumi məlumat.
- B ə r k m a t e r i a l l a r d a n e k s t r a k s i y a.
- I üsul – likyor – araq istehsalında morsların (meyvə şərbətinin) alınması üçün;
olunur. Bu əyriyə görə, qurumanın II mərhələsində məhsulun temperaturu artır və qurumanın sonunda ətraf mühitin havasının temperaturuna bərabər olur. Bu prosesi əks etdirən əyri 2 (c) şəklində göstərilir. Şəkil 2 (c). Qurumanın temperatur əyrisi. Q u r u m a n ı n d i n a m i k a s ı. Quruma prosesinin dinamikası – nəmliyin məhsulla əlaqəsindən asılı olaraq, onun məhsulda yerdəyişməsi (miqrasiyası) mexanizmini öyrənir. Quruma dinamikasının tədqiqi minimum quruma müddəti ərzində yüksək keyfiyyətli məhsul almağa şərait yaradan prosesin optimal rejimini təyin etməyə imkan verir. Nəm materialların qurumasını üç mərhələyə bölmək olar: 1. Nəmliyin materialın daxilindən xarici səthinə doğru yerdəyişməsi; 2. Xarici səthdən nəmliyin buxarlanması (buxar əmələgəlmə); 3. Nəmliyin buxar şəklində məhsulun xarici səthindən hava axınının mərkəzinə doğru yerdəyişməsi. Görünür ki, materialın səthindən ətraf mühitə keçən rütubət daxildən xarici səthə yaxınlaşan nəmliklə ödənilməlidir. Əgər bu prinsip pozulursa, xarici səth həddən çox qızır və nazik qabıqla örtülür ki, bu da qeyri – bərabər qurumaya gətirib çıxarır, nəticədə material çatlayır. Nəmliyin xarici səthdən buxarlanması, materialın səthi və daxili qatları arasında ∆c – nəmlik düşküsü yaradır və nəticədə 6 rütubət daxili qatlardan xarici səthə doğru yerini dəyişir. Rütubətin materialdakı yerdəyişməsi diffuzion – osmotik və kapillyar qüvvələr hesabına baş verir. Bu hadisə n ə m l i k k e ç i r m ə adlanır. Sabit sürətli quruma mərhələsində nəmlik yalnız materialın səthindən buxarlanır. Birinci kritik nöqtədən sonra, nəmliyin daxili kapillyarlardan buxarlanması meydana çıxır. Sürətin azalması mərhələsində, buxarlanma zonasının dərinləşməsi nəticəsində yaranan su buxarı şəklində materialda yerini dəyişən rütubətin miqdarı, maye şəklində diffuziya olunan rütubətin miqdarından çox olur. Nəmliyin yerdəyişməsi nəmlikkeçirmə hadisəsi ilə yanaşı, materialın müxtəlif sahələrindəki temperatur fərqi ilə də baş verə bilər. Bu proses termodiffuziyanın təsiri altında həyata keçir və t e r m o n ə m l i k k e ç i r m ə adlanır. Termonəmlikkeçirmə hadisəsi, nəmliyin materialda xarici səthə doğru hərəkətinə mane olur. Bu, quruma sürətinin azalması dövründə daha aydın nəzərə çarpır. Bu dövrdə, materialın səthi temperaturu daxili qatların temperaturundan yüksək olur və nəticədə termonəmlikkeçirmə hadisəsi meydana çıxır. 7 MÖVZU 24. EKSTRAKSİYA PROSESİ. EKSTRAKTORLAR – 2 SAAT. Ekstraksiya prosesi haqqında ümumi məlumat. Mürəkkəb kimyəvi tərkibə malik xammallardan, müəyyən həlledicinin köməyi ilə bir və ya bir neçə yararlı komponentin seçilərək çıxarılması – e k s t r a k s i y a p r o s e s i adlanır. Ekstraksiya həllolmanın analoqudur. Ekstraksiya – şəkər istehsalında çuğundur yonqarlarından saxarozanın çıxarılması üçün, eləcə də bitki yağları istehsalında yağlı bitki toxumlarından yağı çıxarmaq üçün, vitamin istehsalında quru dərgil (itburnu) meyvələrindən C vitamini almaq üçün tətbiq edilən ən vacib prosesdir. Ekstraksiya prosesi diffuziya proseslərinə aid edilir və bu prosesin hərəkətverici qüvvəsi, qarşılıqlı əlaqədə olan fazalar arasındakı qatılıq fərqidir. Otaq temperaturunda, qarışdırılma tətbiq edilmədən baş verən ekstraksiya prosesi – molekulların diffuziyası hesabına, qızdırılma və ya qarışdırılmanın tətbiqi ilə həyata keçirilən ekstraksiya isə konvektiv diffuziya hesabına baş verir. Meyvə və giləmeyvə şirələri istehsalında d i f f u z i y a üsulundan istifadə xammaldan şirənin tamamilə çıxarılmasına, fasiləsiz prosesin həyata keçirilməsinə, onun tamamilə mexanikləşdirilməsinə və avtomatlaşdırılmasına imkan yaradır. Mikrobiologiya sənayesində ferment preparatlarını bakteriyalardan fasiləsiz və ya fasilə ilə işləyən aparatlarda ekstraksiya yolu ilə alırlar. Bitki yağları istehsalında toxumlardan yağın ayrılması da ekstraksiya metodunun tətbiqinə əsaslanır. Şərab istehsalında fasiləsiz ekstraksiya yolu ilə üzüm cecəsindən şəkərin, alma və çuğundur cecələrindən pektin maddələrinin çıxarılması da ekstraksiya üsulunun tətbiqinə istinad edir. Ekstraksiya prosesinin fiziki mənasını aydınlaşdırmaq üçün aşağıdakı misala nəzər yetirək. Tutaq ki, istənilən bir boruya ilkin A və B maddələrinin qarışığı ilə yalnız B komponentini seçib həll etmək qabiliyyətinə malik D – həlledici (ekstragenti) daxil olur. Əgər D – ekstragentinin həlledicilik qabiliyyəti B – komponentinə A – komponentindən xeyli çoxdursa, onda B – komponenti həllediciyə keçir və D B şəklində borudan kənarlaşır, yəni A D B D B A (1). Ekstraksiya prosesində istifadə edilən həlledici e k s t r a g e n t adlanır. Ekstraksiya olunan maddələrin aqreqat halından asılı olaraq, iki növ ekstraksiya üsulu mövcuddur. 1) Bərk materiallardan ekstraksiya; 2) Mayelərdən ekstraksiya. Bir sıra oxşar və fərqləndirici cəhətlərinə görə bu üsulların biri digərindən fərqlənir. B ə r k m a t e r i a l l a r d a n e k s t r a k s i y a. Qida sənayesi müəssisələrində ekstraksiya ilə bitki mənşəli bir çox hüceyrə strukturlarının komponentlərini çıxarırlar. Bu prosesin yerinə yetirilməsi üçün aşağıdakı variantlar mümkündür: 1. Bərk material və ekstragent qarışdırıcıya malik aparatda müəyyən vaxt ərzində birlikdə olurlar. Onlar arasındakı sıx əlaqə nəticəsində, çıxarılan komponentin qatılığı bərk maddədə fasiləsiz olaraq azalır, ektragentdə isə müvazinət vəziyyəti yarananadək artır; 2. “Diffuzor” adlanan fasiləli aparatda (şəkil 1 – a) olan xırdalanmış bərk materialdan ekstraksiya olunan komponenti çıxaran ekstragent yerdəyişmə edir; 3. Xırdalanmış bərk material və ekstragent aparatda fasiləsiz və əks axınla yerlərini dəyişirlər. Bu zaman aparatın istənilən kəsiyində, bərk və maye fazalarda sabit qatılıq (konsentrasiya) müəyyən edilir. Buna görə də baxmayaraq ki, aparatda bərk cisimin yerdəyişməsi zamanı ondan çıxarılan komponentin konsentrasiyası fasiləsiz olaraq azalır, aparatın hər bir nöqtəsində proses dəyişməzdir. Qida sənayesində hər 3 ekstraksiya üsulundan istifadə olunur: I üsul – likyor – araq istehsalında morsların (meyvə şərbətinin) alınması üçün; 2 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|