Prof. ġərifov Famil Həsən
Yüklə 4,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yarpağın fiziologiyası.
63
çıxır və bu şirə axımının mexanizmi kimi qəbul olunur. Cavan yarpaqlar xırda hüceyrəliliklə səciyyələnir. Onlarda ağızcıq az olur və əsasən yarpağın kənalarında , damarlar boyu və dişciklərdə yerləşir. Aşağı buğumlardakı yarpaqlar qalındır, hüceyrələri iri, damarlar şəbəkəsi orta yarpaqlara nisbətən azdır. Yarpağın anatomik quruluşuna iqlim şəraitinin əhəmiyyətli dərəcədə təsiri vardır. Yaxşı işıqlanmada ağızcıqlar çox, epidermis və kutikula qalın, barmaqvari toxumalar uzun hüceyrəli olur, xloroplastlar xırda, dodaqvari toxumalar kölgədə olan yarpaqlardan zəifdir. Bütövlükdə yarpağın anatomik quruluşu assimilyasiya fəaliyyətinin intensivliyini və plastik maddələrin axımını surətləndirir.
Yaşıl yarpaq əsasən üç həyatı funksiyanı yerinə yetirir: Assimilyasiya, tənəfüs və transpirasiya. Yarpağın əsas fizioloji funksiyası fotosintezdir. Fotosintezin nəticəsində günəş şüasının iştirakı ilə qeyri üzvi maddələrdən üzvi maddələr əmələ gəlir. Fotosintez prosesində ilkin maddə olaraq şəkərlər əmələ gəlir. Fotosintez və yaxud assimilyasiya bitkinin yaşıl orqanlarında gedir və qeyd edildiyi kimi əmələ gələn şəkərlər vegetativ kütlənin və məhsulun əmələ gəlməsinə sərf olunur. Yarpaqda fermentlər böyümə və transpirasiya vasitəsilə müxtəlif biokimyəvi prosesləri bir-biri ilə sıx laqələndirir. Üzüm bitkisi yarpaqları güclü assimilyasiya fəaliyyəti ilə seçilir. Yüksək və keyfiyyətli məhsul alınması üçün bütün aqrotexniki tədbirlər yarpaq səthinin nizamlanmasına və fotosintezin gücləndirilməsinə yönəldilməlidir. Fotosintezin intensivliyinin vacib şərtlərindən biri çoxlu miqdarda fəal xloroplastların olmasıdır. Onlar yarpağın açıq - yaşıl rəngini və assimilyasiya fəaliyyətinin intensivliyini təmin edir. Cavan yarpaqlarda xloroplastlar xırda və sayca az olur. Ona görə ki, cavan yarpaqlarda nişastanın miqdarı orta hissələrdəki yarpaqlardan azdır. Yarpağın yaşı artdıqca onlarda fotosintezin intensivliyi artır. Yarpaqlar qocaldıqca isə plastidlərin miqdarı azalır. Yaşıl plastidlər günəş şuasından istifadə edərək su molekulunu parçalayır və oksigeni oradan çıxarır. Suyun hidrogeni karbon qazı ilə birləşərək karbohidratlar əmələ gətirir. Bu proses reaksiya ilə həll olunur.
6CO 2 +6 H
2 O + işıq enerjisi = C 6 H
O 6 +6O 2
Bəzi müəlliflərə görə fotosintezin mexanizmi (ximizmi) hələ lazımınca öyrənilməyib. Göstərilən prosesin müəyyən mürəkkəbliyi vardır. Proses yaşıl bitkinin sitoplazmasında xloroplastların nazik qatında gedir. Xloroplastların tərkibində xlorofildən başqa karotinoidlər və mineral maddələr də vardır. Bitki fizioloqların demək olar ki, hamısı hesab edir ki, oksigen sudan ayrılır. Prosesin ilkin mərhələsini izole edilmiş xloroplastlarla da etmək olar. İkinci mərhələdə karbon qazı suyun iki atomu ilə birləşərək fotosintezin məhsulunu əmələ gətirir. Bu
64
mərhələdə xlorofilin fəaliyyəti hələ tam müəyyən edilməmişdir. C.Uinkler yazır ki, bir qədər əvvəllərə qədər şəkər fotosintezin birinci məhsulu hesab edilirdi. İndi eksperimental texnikanın köməyi ilə, xüsusilə radioaktiv izotopların köməyi ilə müəyyən edilmişdir ki, fotosintezin ilkin məhsulu fosforoqliserindir. Bu məhsulun arxasınca şəkərlər, lipidlər və başqa iri molekullu maddələr əmələ gəlir. Əsas qida maddəsi hesab edilən şəkərdən başqa bitki bir sıra karbohidrogen-lər, zülallar və yağlar da istehsal edir. Yaşıl hüceyrələrdə əmələ gələn şəkər bir çox dəyişkənliyə məruz qalır. Şəkərin bir qismi qida maddəsi kimi tənəffüs prosesində bitkinin özünə sərf olunur. Şəkərdə toplanan enerjinin bir qismi ayrılaraq bitkinin işini təmin edir. Həmin anda istifadə olunmayan şəkər başqa karbohidratlara- fruktozaya, nişastaya, hemisellülozaya və sellilozaya çevrilir. Qida maddəsi kimi istifadə olunmayan və başqa karbohidratlara çevrilməyən şəkər sintez vasitəsilə zülallara, yağlara və digər birləşmələrə çevrilir. Mürəkkəb karbohidratların əmələ gəlməsi üçün bu çevrilmələrə işıq lazım deyildir. Zülalların sintezi üçün nəinki karbon qazı və su tələb olunur, eyni zaman da torpaqda olan maddələr, məsələn, azot, fosfor, kükürd , bəzən dəmir və başqa maddələr lazımdır. Bu elementlər nitratlar, fosfatlar və başqa birləşmələr formasında kökə və başqa orqanlara daxil olur. Yağlar bitkinin özünə və böyüməsinə lazımdır. Bitkidə onlar protoplazmzda ehtiyat zülallar və nukleproteinlər formasındadır. Zülallar daha sadə birləşmələrdən- amin turşularından əmələ gəlir. Amin turşuları şəkərlərdən və azotdan ibarətdir. Amin turşularının bir qismində kükürd də olur. Üzüm bitkisində və onun meyvəsində 20 dən çox amin turşuları aşkar edilmişdir. Yağlar şəkərlərdən sintez olunur. Şəkərdə olan elementlər yağlarda da vardır, ancaq onlarda oksigen karbondan azdır. Yağlar bitkidə karbohidratların yerinə yetirdiyi funksiyanı yerinə yetirir.
Qida maddələrin sintezi üzüm bitkisinin hüceyrələrində fasiləsiz baş verən proseslərin kiçik bir hissəsidir. Bu dəyişiklər fonunda sadə maddələr birləşərək mürəkkəb qida maddələri əmələ gətirir. Həmin hüceyrələrdə baş verən dəyişkənliklər əksili xarakter daşıyır, yəni mürəkkəb qida maddələri daha sadə maddələrə çevrilir. Bu dəyişkənliklər eləcə də böyümə və məhsul vermə üçün lazımdır. Hər iki proses eyni vaxtda baş verir və bir-biri ilə əlaqədardır. İkinci növ dəyişkənliklərdən tənəffüs xüsusi yer tutur. Tənəffüslə bir vaxtda bitkinin qidalandığı maddələrin həll olunma prosesi gedir. Həll olunmuş vəziyyətdə maddələr bitkinin bütün orqanlarına hərəkət edir. Tənəffüs zamanı ayrılan enerji üzüm bitkisində baş verən kimyəvi dəyişkənliklərin fotosintezdən başqa gedişinə sərf olunur. Tənəffüs prosesində şəkərlər daha sadə maddələrlə çevrilir.
C
H 12 O 6 +6O
2 —›6CO
2 +6H
2 O+enerji
Bu reaksiya fotosintezin tərs reaksiyasıdır. Fotosintezdə enerji toplanır, tənəffüsdə enerji ayrılır. Beləliklə, tənəffüs oksidləşdirici prosesdir. Bu prosesdə oksigen şəkərin Yüklə 4,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|