40
Aq ha’m qara ren’lerden grafikali’q su’wret sali’wda hayal
siluetshiler arasi’nda Elizaveta Byomni’n’ do’retiwshiligi ayri’qsha
a’hmiyetke iye. Woni’n’ «Balalar turmi’si’nan siluetler» atli’ belgili
kitabi’ basi’p shi’g’ari’lg’an. Mine usi’ kitaptan ayi’ri’m, grafikali’q
su’wretlerdi ko’riwimiz mu’mkin.
Keyinnen, XX a’sirde qara siluetli su’wretler sali’w xudojnik
Y.S. Kruglikovani’n’ di’qqat-itibari’n wo’zine tartti’.
Toqi’wshi’ qi’z
Gu’belek uslap ati’rg’an qi’z
Ag’ash
Ag’ash ko’rinisi
41
Grafikali’q su’wrette ti’ni’sh, woyshan’ jag’daylari’n su’wretlewshi
ko’rinisti su’wretlewde, a’lbette, tegis, ti’ni’sh do’n’gelek ta’rizli,
si’ni’q, qi’ysi’q si’zi’qlardan paydalani’ladi’. Ag’ash (terek) obrazi’n
su’wretlewde vertikal ha’m gorizontal jag’daydag’i’ si’zi’qlar
ja’rdeminde woni’n’ shaqalari’, dene formalari’ su’wretlenedi.
Qarag’aylar. Tush, pero
Alma ag’ashi’. Tush
Iyilgen qayi’n’lar
42
Yendi tolqi’nlang’an, tasqi’nlag’an, saldamli’ ko’rinisindegi peyzaj
kompoziciyasi’n si’zi’q ha’m aq-qara usi’lda su’wretlewdi u’yrenemiz.
Bul «Qarag’aylar», «Alma ag’ashi’», tushta islengen kom-
poziciyani’ wori’nlawda si’zi’q ha’m jaqti’-sayani’n’ ha’r tu’rli
formalari’nan, qali’n’lasti’ri’lg’an si’zi’qlar ha’m wolardi’n’ ha’r
tu’rli bag’darlari’nan paydalani’lg’an.
A’lbette, grafikali’q su’wret sali’w ushi’n ti’ni’sh jag’dayi’n
su’wretlewshi ko’rinisli jer tan’lanadi’. Su’wretlenetug’i’n ko’rinisli
jerin di’qqat penen baqlap, son’ sali’wg’a ha’reket yetemiz. Biz
ta’biyatti’n’ peyzajli’ su’wretin basqi’shpa-basqi’sh si’zi’w arqali’
a’melge asi’rami’z.
Birinshi basqi’shta — ko’rinistin’ su’wretin qag’azg’a ja’rdemshi
si’zi’qlar arqali’ duri’s jaylasti’rami’z. Si’zi’qli’ kompoziciya su’wreti
43
tayar bolg’annan son’, wol ja’ne bir ma’rtebe natura menen
sali’sti’ri’p ko’riledi. Ani’qlang’an kemshilikler du’zetiledi.
Yekinshi basqi’shta — ko’rinistin’ jaqti’-saya jerleri ani’qlani’p,
jen’il si’zi’qlar arqali’ shtrixlar ju’rgiziledi.
U’shinshi basqi’shta — ko’rinistin’ ashi’q-toyg’i’n jerlerindegi tu’sli
qatnasi’ ani’qlanadi’.
To’rtinshi basqi’shta — ko’rinistegi terekler ko’lemi xarakterli
jerleri, sayalari’, wolar arasi’ndag’i’ wo’z ara baylani’slar aqi’ri’na
jetkeriledi. Qali’n’ sayali’ jerleri toyg’i’nlasti’ri’li’p, uluwmalasti’ri’ladi’.
Sabaq aqi’ri’nda balalar salg’an su’wretlerden ko’rgizbe
sho’lkemlestiriledi ha’m talqi’lanadi’.
1. Aq ha’m qara ren’ler birikpesi qaysi’ ko’rkem wo’ner tu’rine
kiredi?
2. Grafika qanday ma’nisti an’latadi’?
3. Siluet degenimiz ne ha’m wol qashan payda bolg’an?
Tapsi’rma: Aq ha’m qara ren’lerden natyumort kompoziciyasi’n islew.
44
5 - s a b a q . TI’NI’SH, WOYSHAN’ JAG’DAYLARDI’
AN’LATI’WSHI’ KO’RINISTI SU’WRETLEW
Su’wretlew wo’nerinde ta’biyat ko’rinislerin su’wretleytug’i’n
janr — bul peyzaj. Wonda, tiykari’nan, ta’biyat, taw, ko’l, ati’z
ha’m qala ko’rinisleri sa’wlelendiriledi. Peyzajshi’ xudojnik
wo’z shi’g’armalari’ arqali’ ta’biyatqa bolg’an qatnasi’n, sezim-
tuyg’i’lari’n, ti’ni’sh, woyshan’ jag’daylardi’ su’wretleydi. Su’wretlew
wo’nerinde peyzajshi’ xudojnikler: A. Savrasov, I. Shishkin, I. Levitan,
U. Tansi’qbayev, N. Karaxan, R. Temurov, G’. Abdurahmanov ha’m
basqalardi’ ko’rsetiw mu’mkin.
Peyzaj janri’ birqansha quramali’ bolg’anli’g’i’ sebepli, da’slep,
ta’biyattag’i’ bazi’ bir zatlardi’n’ wo’z aldi’na bo’limlerin, qandayda
bir bo’legin wo’zine qarap su’wretlew wog’ada paydali’:
Mi’sali’, terek, bo’rtigi, shaqa ha’m basqalardi’ si’zi’w mu’mkin.
Bunda zatlardi’n’ xarakterli belgileri, bo’leklerinin’ qatnasi’,
bag’dari’n duri’s su’wretlewge ha’reket yetiw kerek. Keyninen
bolsa, qandayda bir terekti aspandag’i’ bultlar menen birgelikte
si’zi’w si’yaqli’ wazi’ypalardi’ wori’nlap, a’ste-aqi’ri’n pu’tin peyzaj
O‘. Tansiqboyev. «Oloy»
45
ko’rinisin sali’wg’a wo’tedi. Bunday jumi’slardi’ da’slep qa’lem, son’
boyawda islew kerek. Peyzaj islewde jaqi’n worta ha’m ali’stag’i’
zatlar, tiykari’nan, u’sh ko’riniste jaylasti’ri’ladi’.
Jaqi’n ko’rinistegi zatlardi’ ani’g’i’raq, ali’stag’i’ zatlardi’ ashi’-
g’i’raq si’zi’ladi’. Bul ko’rinislerdi duri’s su’wretlew ushi’n, da’slep,
ko’rinisti di’qqat penen baqlaw ha’m woni’ su’wretlegende
S. Rahmetov. «Istirohat bog‘ida kuz»
46
uzaqtag’i’ zatlardi’n’ jaqi’ndag’i’g’a sali’sti’rg’anda kishi boli’wi’n
yesapqa ali’w kerek ha’m hawa perspektivasi’ qag’i’ydasi’na muwapi’q,
uzaqtag’i’ zatlar ren’ ha’m tu’s jag’i’nan jaqi’ndag’i’larg’a sali’sti’r-
g’anda gu’n’girtlew ha’m ani’qlaw ko’rinedi. Ta’biyatti’n’ qandayda
bir jag’dayi’n su’wretlew ushi’n, da’slep, ko’riw noqati’ ha’m jiyek
si’zi’g’i’ qayerden wo’tkenligin qag’az betinde ani’qlap ali’nadi’.
Su’wret kompoziciyasi’n duri’s tabi’w ushi’n sali’ni’p ati’rg’an
ko’rinisti sheklewshi ramka formasi’ndag’i’ quri’lma (karton yamasa
qag’azdan islengen arnawli’ a’sbap) dan paydalani’w mu’mkin.
Kompoziciyasi’ tabi’lg’annan son’ woni’ qag’azda jen’il-jelpi
si’zi’qlar menen sali’wg’a wo’tedi. Bunda jaqi’n ha’m uzaqtag’i’
zatlardi’n’ jaylasi’wi’, wo’lshemleri, xarakterli belgileri, qatnaslari’
ha’m wo’zgesheliklerine itibar beriledi. Boyawda islew waqti’nda
tiykarg’i’ itibar ta’biyattag’i’ ren’lerdin’ a’tiraptag’i’ basqa zatlar
Ha’r tu’rli jag’daydag’i’ ko’rinis.
Dostları ilə paylaş: |