Q 88 Avtorlar: Tursunali Kuziyev, Sunnatulla Abdirasilov, Urinboy Nortoyev, Asqarali Sulaymanov Pikir bildiriwshiler

40
Aq ha’m qara ren’lerden grafikali’q su’wret sali’wda hayal 
siluetshiler  arasi’nda Elizaveta Byomni’n’ do’retiwshiligi ayri’qsha 
a’hmiyetke iye. Woni’n’ «Balalar  turmi’si’nan siluetler» atli’ belgili 
kitabi’ basi’p  shi’g’ari’lg’an. Mine usi’ kitaptan ayi’ri’m, grafikali’q 
su’wretlerdi ko’riwimiz mu’mkin.
Keyinnen, XX a’sirde qara siluetli su’wretler  sali’w xudojnik 
Y.S. Kruglikovani’n’ di’qqat-itibari’n wo’zine tartti’.
Toqi’wshi’ qi’z
Gu’belek uslap  ati’rg’an qi’z
Ag’ash
Ag’ash  ko’rinisi

---

41
Grafikali’q su’wrette ti’ni’sh, woyshan’ jag’daylari’n su’wretlewshi 
ko’rinisti su’wretlewde, a’lbette, tegis, ti’ni’sh  do’n’gelek ta’rizli, 
si’ni’q, qi’ysi’q si’zi’qlardan paydalani’ladi’. Ag’ash  (terek)  obrazi’n 
su’wretlewde vertikal ha’m gorizontal jag’daydag’i’ si’zi’qlar  
ja’rdeminde woni’n’ shaqalari’, dene formalari’ su’wretlenedi.
Qarag’aylar. Tush,  pero
Alma ag’ashi’. Tush
Iyilgen qayi’n’lar

---

42
Yendi tolqi’nlang’an, tasqi’nlag’an, saldamli’ ko’rinisindegi peyzaj 
kompoziciyasi’n si’zi’q ha’m aq-qara usi’lda su’wretlewdi u’yrenemiz. 
Bul «Qarag’aylar», «Alma ag’ashi’», tushta islengen kom-
poziciyani’ wori’nlawda si’zi’q ha’m jaqti’-sayani’n’ ha’r  tu’rli 
formalari’nan, qali’n’lasti’ri’lg’an si’zi’qlar  ha’m wolardi’n’ ha’r  
tu’rli bag’darlari’nan paydalani’lg’an.
A’lbette, grafikali’q su’wret sali’w ushi’n ti’ni’sh  jag’dayi’n 
su’wretlewshi ko’rinisli jer  tan’lanadi’. Su’wretlenetug’i’n ko’rinisli 
jerin di’qqat penen baqlap, son’ sali’wg’a ha’reket yetemiz. Biz 
ta’biyatti’n’ peyzajli’ su’wretin basqi’shpa-basqi’sh  si’zi’w arqali’ 
a’melge asi’rami’z.
Birinshi basqi’shta — ko’rinistin’ su’wretin qag’azg’a ja’rdemshi 
si’zi’qlar  arqali’ duri’s jaylasti’rami’z. Si’zi’qli’ kompoziciya su’wreti 

---

43
tayar  bolg’annan son’, wol ja’ne bir  ma’rtebe natura menen 
sali’sti’ri’p  ko’riledi. Ani’qlang’an kemshilikler  du’zetiledi.
Yekinshi basqi’shta — ko’rinistin’  jaqti’-saya jerleri ani’qlani’p, 
jen’il si’zi’qlar  arqali’ shtrixlar  ju’rgiziledi.
U’shinshi basqi’shta — ko’rinistin’ ashi’q-toyg’i’n jerlerindegi tu’sli 
qatnasi’ ani’qlanadi’.
To’rtinshi basqi’shta — ko’rinistegi terekler  ko’lemi xarakterli 
jerleri, sayalari’, wolar  arasi’ndag’i’ wo’z ara baylani’slar  aqi’ri’na 
jetkeriledi. Qali’n’ sayali’ jerleri toyg’i’nlasti’ri’li’p, uluwmalasti’ri’ladi’. 
Sabaq aqi’ri’nda balalar  salg’an su’wretlerden ko’rgizbe 
sho’lkemlestiriledi ha’m talqi’lanadi’.
1. Aq ha’m qara ren’ler  birikpesi qaysi’ ko’rkem wo’ner  tu’rine 
kiredi?
2. Grafika qanday ma’nisti an’latadi’?
3. Siluet degenimiz ne ha’m wol qashan payda bolg’an?
Tapsi’rma: Aq ha’m qara ren’lerden natyumort kompoziciyasi’n islew.

---

44
5 - s a b a q .  TI’NI’SH, WOYSHAN’ JAG’DAYLARDI’ 
AN’LATI’WSHI’ KO’RINISTI SU’WRETLEW
Su’wretlew wo’nerinde ta’biyat ko’rinislerin su’wretleytug’i’n 
janr  — bul  peyzaj. Wonda, tiykari’nan, ta’biyat, taw, ko’l, ati’z 
ha’m qala ko’rinisleri sa’wlelendiriledi. Peyzajshi’ xudojnik 
wo’z shi’g’armalari’ arqali’ ta’biyatqa bolg’an qatnasi’n, sezim-
tuyg’i’lari’n, ti’ni’sh, woyshan’ jag’daylardi’ su’wretleydi. Su’wretlew 
wo’nerinde peyzajshi’ xudojnikler: A. Savrasov, I. Shishkin, I. Levitan, 
U.  Tansi’qbayev, N. Karaxan, R. Temurov, G’. Abdurahmanov  ha’m 
basqalardi’ ko’rsetiw mu’mkin.
Peyzaj janri’ birqansha quramali’ bolg’anli’g’i’ sebepli, da’slep, 
ta’biyattag’i’ bazi’ bir  zatlardi’n’ wo’z aldi’na bo’limlerin, qandayda 
bir  bo’legin wo’zine qarap  su’wretlew wog’ada paydali’:
Mi’sali’, terek, bo’rtigi, shaqa ha’m basqalardi’ si’zi’w mu’mkin.
Bunda zatlardi’n’ xarakterli belgileri, bo’leklerinin’ qatnasi’, 
bag’dari’n duri’s su’wretlewge ha’reket yetiw kerek. Keyninen 
bolsa, qandayda bir  terekti aspandag’i’ bultlar  menen birgelikte 
si’zi’w si’yaqli’ wazi’ypalardi’ wori’nlap, a’ste-aqi’ri’n pu’tin peyzaj 
O‘. Tansiqboyev. «Oloy»

---

45
ko’rinisin sali’wg’a wo’tedi. Bunday jumi’slardi’ da’slep  qa’lem, son’ 
boyawda islew kerek. Peyzaj islewde jaqi’n worta ha’m ali’stag’i’ 
zatlar, tiykari’nan, u’sh  ko’riniste jaylasti’ri’ladi’.
Jaqi’n ko’rinistegi zatlardi’ ani’g’i’raq, ali’stag’i’ zatlardi’ ashi’-
g’i’raq si’zi’ladi’. Bul ko’rinislerdi duri’s su’wretlew ushi’n, da’slep, 
ko’rinisti di’qqat penen baqlaw ha’m woni’ su’wretlegende 
S. Rahmetov. «Istirohat bog‘ida kuz»

---

46
uzaqtag’i’ zatlardi’n’ jaqi’ndag’i’g’a sali’sti’rg’anda kishi boli’wi’n 
yesapqa ali’w kerek ha’m hawa perspektivasi’ qag’i’ydasi’na muwapi’q, 
uzaqtag’i’ zatlar  ren’ ha’m tu’s jag’i’nan jaqi’ndag’i’larg’a sali’sti’r-
g’anda gu’n’girtlew ha’m ani’qlaw ko’rinedi. Ta’biyatti’n’ qandayda 
bir  jag’dayi’n su’wretlew ushi’n, da’slep, ko’riw noqati’ ha’m jiyek 
si’zi’g’i’ qayerden wo’tkenligin qag’az betinde ani’qlap  ali’nadi’. 
Su’wret kompoziciyasi’n duri’s tabi’w ushi’n sali’ni’p  ati’rg’an 
ko’rinisti sheklewshi ramka formasi’ndag’i’ quri’lma (karton yamasa 
qag’azdan islengen arnawli’ a’sbap)  dan paydalani’w mu’mkin. 
Kompoziciyasi’ tabi’lg’annan son’ woni’ qag’azda jen’il-jelpi 
si’zi’qlar  menen sali’wg’a wo’tedi. Bunda jaqi’n ha’m uzaqtag’i’ 
zatlardi’n’ jaylasi’wi’, wo’lshemleri, xarakterli belgileri, qatnaslari’ 
ha’m wo’zgesheliklerine itibar  beriledi. Boyawda islew waqti’nda 
tiykarg’i’ itibar  ta’biyattag’i’ ren’lerdin’ a’tiraptag’i’ basqa zatlar  
Ha’r  tu’rli jag’daydag’i’ ko’rinis.

---